احتکار در فقه اسلامی و سیرۀ علوی و بررسی قول مشهور در سعه و ضیق موارد آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدۀ الهیات، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 کارشناسی ارشد، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

با توجه به روایات و کتاب‌های فرهنگ لغت، خرید یا ذخیره کردن آذوقۀ مورد نیاز مردم و جلوگیری از عرضۀ آن به‌منظور گران شدن قیمت، احتکار به‌شمار می‌آید؛ فقها با اینکه همگی در مرجوح بودن احتکار، اتفاق نظر دارند، در حکم تکلیفی آن هم‌رأی نیستند، نظر مشهور حرمت است؛ ولی برخی بزرگان فقه آن را مکروه می‌دانند؛ البته نظر درست همان قول مشهور است، چراکه روایات لعن و مجازات محتکران از طرفی، و در ردیف قرار دادن آنان با شاربان خمر و سارقان از طرف دیگر، به‌هیچ‌وجه با کراهت سازگاری ندارد؛ اگرچه مشهور بین فقها، احتکار بنابر مفاد روایت سکونی، منحصر در شش مورد گندم، جو، خرما، مویز، روغن نباتی و روغن زیتون است، به‌نظر می‌رسد نباید جمود بر الفاظ کرد و باید گسترۀ احتکار را بیش از آن دانست؛ چراکه به موجب عهدنامۀ امام علی(ع) به مالک اشتر که در آن ملاک احتکار ضرر به دیگران ذکر شده است و نیز با توجه به قاعدۀ لاضرر، احتکار نمی‌تواند به موارد مزبور منحصر باشد، بلکه موارد ضروری غیرخوراکی را نیز شامل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Hoarding in Islamic Jurisprudence and 'Alawi's Conduct; A Survey of the Dominant Doctrine about the Area of Cases of Hoarding

نویسندگان [English]

  • Seyyed Hossein Nouri 1
  • Seyed Abbas Nouri 2
1 Assistant Professor, Faculty of Theology, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
2 M.A., Faculty of Theology, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Hoarding means to save foodstuffs or to buy and avoid selling in the intention of increasing the price. Although the jurists agree on the preference of hoarding, they disagree on its defining law. The majority of the jurists agree that it is unlawful. However, a number of jurists hold that it is abominable. Of course, the sound view is the dominant doctrine, because the narrations on cursing and punishing the hoarders on the one hand, and paralleling them with thieves and drinkers on the other hand are not in any way consistent with abomination. Although the dominant doctrine among the jurists based on the contents of Sakouni,s tradition restricts hoarding to six items including wheat, barley, date, curry, vegetable oil and olive oil, it seems that the words should not be restricted and a broader scope of hoarding should be considered. Since according to Imam 'Ali,s  Covenant to Malik Ashtar in which hurting others is expressed as the criterion of hoarding as well as the no-harm rule hoarding cannot be restricted only to these items, but it also includes other needed non-food items.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hoarding
  • Islamic Jurisprudence
  • Alawi's Conduct
  • Cases of Hoarding
  • No-Harm Rule

مراجع

  1. ـ قرآن

    1. إبراهیم مصطفی؛ أحمد الزیات؛ حامد عبدالقادر؛ محمد النجار (بی‌تا). المعجم الوسیط، قاهره: دار الدعوة.
    2. ابن‌اثیرجزری، مبارک‌بن‌محمد (1367). النهایة، چ چهارم، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
    3. ابن‌فارس، احمدبن‌فارس (1404ق). معجم‌ مقاییس ‌اللغه، چ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    4. ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌أحمد (1388ق). المغنی، قاهره: مکتبة القاهرة.
    5. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق). لسان‌العرب، چ سوم، بیروت: دارالفکر–دارصادر.
    6. اصفهانی، سید ابوالحسن (1422ق). وسیلة‌النجاة (مع‌حواشی‌الإمام الخمینی)، چ اول، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    7. اصفهانی، محمدحسین (1418ق). حاشیة ‌کتاب ‌المکاسب، چ اول، قم: أنوارالهدی.
    8. الأندلسی، ابن‌حزم (بی‌تا). المحلی ‌بالآثار، بیروت: دارالفکر.
    9. انصاری، مرتضی (1415ق). المکاسب، چ اول، قم: کنگرۀ شیخ انصاری.
    10. بحرانی، یوسف‌بن‌احمد (1405ق). الحدائق‌الناضرة، چ اول، قم: جامعۀ مدرسین.
    11. حائری، مرتضی (1395). ابتغاءالفضیلة، قم: جامعۀ مدرسین.
    12. حرّعاملی، محمدبن‌حسن (1403ق). وسائل‌الشیعة، چ پنجم، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
    13. حسینی ‌عاملی، سید جوادبن ‌محمد (1419ق). مفتاح‌الکرامة، چ اول، قم: جامعۀ مدرسین.
    14. حلبی، ابوالصلاح، تقی‌الدین بن نجم‌الدین (1403ق). الکافی‌ فی‌الفقه، چ اول، اصفهان: کتابخانۀ عمومی امام امیرالمؤمنین(ع).
    15. حلّی، ابن‌ادریس (1410ق). السرائر، چ دوم، قم: جامعۀ مدرسین.
    16. حلّی، احمدبن ‌محمد (1407ق). المهذب‌البارع، چ اول، قم: جامعۀ مدرسین.
    17. حلّی، حسن‌بن ‌یوسف‌بن ‌مطهر (1420ق). تحریرالأحکام، چ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
    18. ---------------(1414ق). تذکرة الفقهاء، چ اول، قم: آل‌البیت(ع).
    19. ------------- (1412ق). منتهی‌المطلب، چ اول، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
    20. ----------- (1413ق). قواعدالأحکام، چ اول، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
    21. ----------- (1413ق). مختلف‌الشیعة، چ دوم، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
    22. ----------- (1419ق). نهایة‌الإحکام، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    23. حلّی، فخرالمحققین، محمدبن ‌حسن‌بن ‌یوسف (1387ق). إیضاح‌الفوائد، چ اول، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    24. حلّی، مقدادبن‌ عبداللّه‌ سیوری (1404ق). التنقیح‌ الرائع، چ اول، قم: کتابخانۀ آیةالله مرعشی نجفی.
    25. حمیری، عبدالله‌بن‌جعفر (1413ق). قرب‌الإسناد، چ اول، قم: آل‌البیت(ع).
    26. خمینی، سید روح‌اللّه (بی‌تا). تحریرالوسیلة، چ اول، قم: دارالعلم.
    27. ----------- (1421ق)، کتاب‌البیع، چ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس‌سره.
    28. خویی، سید ابوالقاسم (1410ق). منهاج‌الصالحین، چ بیست‌وهشتم، قم: مدینةالعلم.
    29. ------------ (بی‌تا). مصباح‌ الفقاهة، بی‌جا.
    30. راوندی، سعیدبن ‌عبداللّه (1405ق). فقه‌القرآن، چ دوم، قم: کتابخانۀ آیةالله مرعشی ‌نجفی.
    31. زمخشری، محمودبن‌عمر (1407ق). الکشاف، چ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
    32. سلاّر، حمزة‌بن‌ عبدالعزیز (1404ق). المراسم‌العلویة، چ ‌اول، قم: منشورات‌الحرمین.
    33. سیستانی، سید علی (1414ق). قاعدة لا ضرر و لاضرار، چ اول، قم: دفتر آیةالله سیستانی.
    34. شریف‌رضی، محمدبن‌حسین (1414ق). نهج‌البلاغه، چ اول، قم: هجرت.
    35. شهید اول، محمدبن‌مکی (1417ق). الدروس‌الشرعیة، چ دوم، قم: جامعه مدرسین.
    36. ---------------- (1410ق). اللمعة‌ الدمشقیة، چ اول، بیروت: دارالتراث-الدارالإسلامیة.
    37. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن ‌علی (1410ق). الروضة‌البهیة (المحشّی کلانتر)، چ اول، قم: کتابفروشی داوری.
    38. -------------- (1413ق). مسالک‌الأفهام، چ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    39. صدوق، محمدبن‌علی (1415ق). المقنع، چ اول، قم: امام هادی(ع).
    40. --------------- (1403ق). الخصال، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
    41. --------------(1413ق). من‌لایحضره‌الفقیه، چ‌ دوم، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
    42. طباطبایی، علی‌بن‌محمد (1418ق). ریاض‌المسائل، چ اول، قم: آل‌البیت(ع).
    43. طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد (1375). مجمع‌البحرین، چ سوم، تهران: مرتضوی.
    44. طوسی، محمدبن‌حسن (1387ق). المبسوط، چ ‌سوم، تهران: مکتبه مرتضویه.
    45. --------------- (1390ق). الاستبصار، چ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    46. --------------- (1407ق). تهذیب‌الأحکام، چ‌ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    47. فاضل‌لنکرانی، محمد (1427ق). تفصیل‌الشریعة فی ‌شرح‌ تحریر الوسیلة، المکاسب المحرمة، چ اول، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع).
    48. فیومی، احمدبن‌محمد (1414ق). المصباح‌المنیر، چ دوم، قم: دارالهجرة.
    49. کاتوزیان، ناصر (1393). قانون‌ مدنی‌در نظم‌ حقوقی‌ کنونی، چ چهل و دوم، تهران: میزان.
    50. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق). الکافی، چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    51. المتقی‌الهندی، علی‌بن‌حسام‌الدین (1401ق). کنزالعمال، چ پنجم، بیروت: مؤسسۀ الرسالة.
    52. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403ق). بحارالأنوار، چ دوم، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
    53. محقق ‌ثانی، علی‌بن‌حسین (1414ق). جامع‌المقاصد، چ دوم، قم: آل‌البیت(ع).
    54. محقق حلی، جعفربن ‌حسن ­(1408ق). شرائع‌الإسلام، چ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    55. -------------------- (1418ق). المختصرالنافع، چ ششم، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
    56. محقق‌ داماد، سید مصطفی (1367)، «احتکار» در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چ اول، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
    57. محقق‌ سبزواری، محمدباقربن ‌محمد مؤمن (1423ق)، کفایة‌الأحکام، چ اول، قم: جامعۀ مدرسین.
    58. مغربی، نعمان‌بن‌ محمد (1385ق). دعائم‌الإسلام، چ دوم، قم: آل‌البیت(ع).
    59. مفید، محمدبن ‌محمد (1413ق). المقنعة، چ اول، قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید(ره).
    60. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهرالکلام، چ هفتم، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
    61. نراقی، احمد (1415ق). مستندالشیعة، چ اول، قم: آل‌البیت(ع).

     

    References

    - The Holy Quran

    1. Al-Andalusi, Ibn Hazm (n.d.). local works, Beirut: Dar al-Fikr. (in Arabic)
    2. Al-Muttaqiyya Al-Hindi, Ali Ibn Hussam al-Din (1981). Kunz al-Amal, fifth edition, Beirut: Al-Risalah Institute. (in Arabic)
    3. Ansari, Morteza (1994). Al-Makasib, first edition, Qom: Congress of Sheikh Ansari. (in Arabic)
    4. Bahrani, Yusuf Ibn Ahmad (1984). Al-Hadaiq Al-Nadhira, first edition, Qom: Madarsin Society Publications. (in Arabic)
    5. Fadhul Lankrani, Muhammad (2006). Tafsil al-Shari'a 'al-Shafi'i Sharh Tahrir al-Wasilah, Al-Makasib Al-Muharram, first edition, Qom: the jurisprudential center of the Imams, peace be upon them. (in Arabic)
    6. Fayumi, Ahmad Ibn Muhammad (1993). Al-Misbah Al-Munir, second edition, Qom: Dar al-Hijra Institute. (in Arabic)
    7. Haeri, Morteza (2016). Abthagha Al-Fadhila, Teachers Association. (in Arabic)
    8. Halabi, Abu al-Salah, Taqiyat al-Din ibn Injma al-Din, (1983). Al-Kafiyya al-Fiqh, first edition, Isfahan: Public Library of Imam Amir al-Mu'minin, peace be upon him. (in Arabic)
    9. Halli (researcher), Najmuddin Ja'far ibn Hassan (1988). Sharia al-Islam fi Ahkam al-Halal w, a al-Haram, second edition, Qom: Ismailian Institute Publications. (in Arabic).
    10. ---------- (1997). Al-Mukhtasar al-Nafi ', sixth edition, Qom: Religious Press Foundation. (in Arabic)
    11. Halli, Ahmad Ibn Muhammad (1986). Al-Madhhabah Al-Bar'a, first edition, Qom: Society of Teachers. (in Arabic)
    12. Halli, Fakhr al-Muhaqiqin, Muhammad ibn Husayn ibn Yusuf (1967). Explanation of benefits, first edition, Qom: Ismaili Institute. (in Arabic)
    13. Halli, Hassan Ibn Yusuf Ibn Motahar (1991). The End of Content, First Edition, Mashhad: Islamic Research Complex. (in Arabic)
    14. ---------- (1992). Different Shiites, second edition, Qom: Teachers Association Publications. (in Arabic)
    15. ---------- (1992). rules of rules, first edition, Qom: publications of the Society of Teachers. (in Arabic)
    16. ---------- (1993). Tazkerat al-Fiqh, first edition, Qom: the family, peace be upon them. (in Arabic)
    17. ---------- (1998). The End of Judgments, First Edition, Qom: Al-Bayt Institute, peace be upon them. (in Arabic)
    18. ---------- (1999). Tahrir Al-Ahkam, first edition, Qom: Imam Sadegh (peace be upon him) Institute. (in Arabic)
    19. Halli, Ibn Idris (1989). Al-Sarair, second edition, Qom: Society of Teachers. (in Arabic)
    20. Halli, Muqdadah ibn Abdullah al-Siyuri (1984). Al-Tanqih al-Ra'iyyah, first edition, Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library. (in Arabic)
    21. Hamiri, Abdullah Ibn Ja'far (1992). Qarbah al-Asnad, first edition, Qom: Al-Bayt (peace be upon them). (in Arabic)
    22. Hosseini Ameli, Sayyid Javad Ibn Muhammad (1998). Al-Muftahha Al-Karama, first edition, Publications of the Teachers Association. (in Arabic)
    23. Hurr Ameli, Muhammad Ibn Hassan (1983). Wasa'il al-Shi'a, fifth edition, Beirut, Dar al-Hayya al-Tarath al-Arabi. (in Arabic)
    24. Ibn Athir Jazri, Mubarak Ibn Muhammad (1988). The End in Strange Hadith and Effect, Fourth Edition, Qom: Ismaili Press Institute. (in Arabic)
    25. Ibn Fares, Ahmad Ibn Fares (1984). Dictionary of Comparison of Language, first edition, Qom: Islamic Media School. (in Arabic)
    26. Ibn Manzur, Muhammad Ibn Mukarram (1993). Arabic language, third edition, Beirut: Dar al-Fikr-Dar Sadr. (in Arabic)
    27. Ibn Qudama, Abdullah Ibn Ahmad (1968). Al-Mughni, Cairo: published by the Cairo Library. (in Arabic)
    28. Ibrahim Mustafa, and Ahmad al-Zayat, and Hamid Abd al-Qadir, and Muhammad al-Najjar, (n.d.). Al-Wajit Dictionary, Cairo: Dar al-Dawa.
    29. Isfahani, Mohammad Hussein (1997). margin of the book of achievements, first edition, Qom: Anwar al-Huda. (in Arabic)
    30. Isfahani, Seyed Abolhassan (2001), The Means of Salvation (Imam Khomeini's Conquest), First Edition, Qom: Imam Khomeini Publishing House. (in Arabic)
    31. Katozian, Nasser (2014). Civil Law in the Current Legal Order, 42nd Edition, Tehran: Mizan. (in Persain)
    32. Khoei, Sayed Abul Qasim (1989). Minhajat al-Saleheen, twenty-eighth edition, Qom: published by Madinah al-Alam. (in Arabic)
    33. ---------- (n.d.). Mesbah Al-Fiqh, (Place, n.d.). (in Arabic)
    34. Khomeini, Sayed Ruhollah (2000). Kitab al-Bayi, first edition, Tehran: Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini. (in Arabic)
    35. ---------- (n.d.). Tahrir al-Wasila, first edition, Qom: Dar al-Alam. (in Arabic)
    36. Klini, Mohammad Ibn Ya'qub (1987). Kafi, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiyya Publications. (in Arabic)
    37. Maghribi, Nu'man Ibn Muhammad (1965). Du'aim al-Islam, second edition, Qom: Al-Bayt (peace be upon them). (in Arabic)
    38. Majlisi, Muhammad Baqir bin Muhammad Taqi (1983). Bahar al-Anwar, second edition, Beirut: Dar al-Hayya al-Tarath al-Arabi. (in Arabic)
    39. Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa (1988). "Hoarding" in the Great Islamic Encyclopedia, first edition, Tehran: Great Islamic Encyclopedia Center. (in Arabic)
    40. Mohaghegh Sabzwari, Mohammad Baqir bin Muhammad Mo'men (2002). Kifayat al-Ahkam, first edition, Qom: Society of Teachers. (in Arabic)
    41. Mohaghegh Thani, Ali Ibn Hussein (1993). Jama'at al-Maqassid, second edition, Qom: Al-Albayt (peace be upon them). (in Arabic)
    42. Mufid, Muhammad ibn Muhammad (1992). Al-Muqna'a, first edition, Qom: Sheikh Mufid Millennium World Congress. (in Arabic)
    43. Najafi, Mohammad Hassan (1984). Jawahar al-Kalam, seventh edition, Beirut, Dar Al-Hayya Al-Tarath Al-Arabi. (in Arabic)
    44. Naraqi, Ahmad (1994). Shiite Documentary, first edition, Qom: Al-Albayt (peace be upon them). (in Arabic)
    45. Ravandi, Saeed Ibn Abdullah( 1984). Fiqh al-Quran, second edition, Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library. (in Arabic)
    46. Saduq, Muhammad ibn Ali (1982). Al-Khasal, Qom: Publications of the Society of Teachers. (in Arabic)
    47. ---------- (1992). Manola Yahdhra al-Faqih, second edition, Qom: publications of the Society of Teachers. (in Arabic)
    48. ---------- (1415 AH 1994). Al-Muqna, first edition, Qom: Imam Hadi (peace be upon him). (in Arabic)
    49. Salar, Hamza Ibn Abd al-Aziz (1981). Al-Arasim Al-Alawiya, first edition, Qom: Al-Harmain Publications. (in Arabic)
    50. Shahid Thani, Zayn al-Din bin Ali (1992). The School of Understanding, first edition, Qom: Islamic Knowledge Foundation. (in Arabic)
    51. ---------- (1989). Al-Rawdah al-Bahiyyah (Al-Mahshi Kalantar), first edition, Qom: Davari Bookstore. (in Arabic)
    52. Sharif Razi, Mohammad Ibn Hussein (1993). Nahj al-Balaghah, first edition, Qom: Hijrat Publishing. (in Arabic)
    53. Sistani, Seyed Ali (1414 AH 1993). The rule of no harm and no harm, first edition, Qom: the office of Ayatollah Sistani. (in Arabic)
    54. Tabatabai, Ali Ibn Muhammad (1997). Riyadh al-Masa'il, first edition, Qom: Al-Bayt (peace be upon them). (in Arabic)
    55. Tarihi, Fakhreddin Ibn Mohammad (1996). Bahrain Assembly, third edition, Tehran, Mortazavi Publishing. (in Arabic)
    56. The first martyr, Mohammad Ibn Makki (1996). Sharia courses, second edition, Qom: Teachers Association Publications. (in Arabic)
    57. ---------- (1989). Al-Lama'a Al-Damashqiya, first edition, Beirut: Dar Al-Tarath-Al-Dar Al-Islamiya. (in Arabic)
    58. Tusi, Mohammad Ibn Hassan (1970). Al-Istibsar, first edition, Tehran, Islamic Library. (in Arabic)
    59. ---------- (1987). Tahdhib al-Ahkam, Realization: Khorasan, Hassan al-Musawi, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiyya. (in Arabic)
    60. ---------- (2008). Al-Mabsut Fi Fiqh Al-Imamiyya, third edition, Tehran: Al-Muktabah Al-Mortazaviyah. (in Arabic)
    61. Zamakhshari, Mahmud Ibn Omar (1986). Al-Kashaf, third edition, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi. (in Arabic)
مجله علمی
دوره 18، شماره 3
مهر 1401
صفحه 807-838

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 خرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 11 آبان 1400
  • تاریخ پذیرش: 11 آبان 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار