بازخوانی و نقد آرای معرفت‌شناسانة اصولیان امامیه در تفسیر آیات ناهی از اتباع ظن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 استادیار، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

3 استاد، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

4 استادیار، گروه فلسفه، دانشگاه مفید، قم، ایران

چکیده

بسیاری از اصولیان شیعه با تمسک به آیاتی از قرآن، که به «آیات نهی‌کننده از عمل براساس ظن» معروف است، کوشیده‌اند اثبات کنند که اصل اولی در ظنون عدم حجیت است. این اصل می‌گوید: پیروی از ظن در مقام استنباط و امتثال احکام شرعی ممنوع است. با پذیرش این اصل حجیت برخی از انواع ظن، مانند ظن حاصل از خبر واحد و ظن حاصل از معنای ظاهری الفاظ قرآن و روایات، که به «ظنون خاص» معروف‌اند، و استنباط بسیاری از احکام شرعی بر آنها متکی است، با چالش روبه‌رو می‌شود. هریک از اصولیان برای حل این چالش راهی را پیموده‌اند که در این نوشتار به بیان و بررسی آنها خواهیم پرداخت. هدف اصلی این جستار این است که نشان دهد تفسیر و برداشت اصولیان از این آیات نادرست است و اصل یادشده مبنای قرآنی ندارد. ظن در آیاتی که پیروی از آن را منع می‌کنند، به قرینۀ مخاطب و سیاق آن آیات، به معنای «باورِ بدون دلیل و شاهد» است، نه به معنای حالت روانیِ مقابلِ یقین. در نتیجه، تمامی ظنونی که دلیل بر حجیت آن داریم و عقلا به آنها عمل می‌کنند، تخصصاً از شمول آیات نهی‌کننده از عمل به ظن خارج است..

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Prohibition of Following a Suspicion; Critical Analysis of Shi'ite Scholars’ Epistemological Opinions in Interpreting the Relevant Verses of the Quran

نویسندگان [English]

  • Seyed Rasoul Mousavi 1
  • Khosro Mo'meni 2
  • Hossein Mehrpour 3
  • Abolqasem Fanaei 4
1 Ph.D Student, Faculty of Humanities, University of Semnan, Semnan, Iran
2 Assinstant Professor, Faculty of Humanities, University of Semnan, Semnan, Iran
3 Professor, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
4 Assistant Professor, Department of Philosophy, Mofid University, Qom, Iran
چکیده [English]

Many Shi'ite jurists, adhering to some Quranic verses known as “the verses prohibiting any action based on a suspicion” attempted to prove that invalidity of suspicion is the primary principle. The principle reads: “Following a suspicion to inference and comply with Islamic law is prohibited.” By accepting this principle, the validity of some kinds of suspicions such as a suspicion arising from a single transmitter and from the superficial meaning of the words of the Quran and Islamic traditions known as “specific suspicions” on which the inference of many Islamic laws depend, faces some challenges. Every scholar of principles of jurisprudence has a specific way to tackle this challenge which is discussed in this article. The main purpose of this article is to show that the scholars of principles of jurisprudence have interpreted and understood these verses wrongly and that the mentioned principle has no Quranic basis. The verses prohibiting suspicion, based on the audience and verses context, mean “believing without reason and witness” but not a mental state opposite to certainty. As a result, all kinds of suspicions which there is a reason for their validity and based on which the wise act, are not included specifically in the verses prohibiting suspicion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prohibition of Following a Suspicion
  • Specific Suspicion
  • Validity of Suspicion
  • Unlawfulness of Acting Based on a Suspicion

مراجع

  1. ـ قرآن کریم

    1. ابن‌منظور، محمد (۱۴۱۴ق). لسان العرب، چ سوم، بیروت: دارصادر.
    2. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1409ق). کفایة‌الأصول، قم: آل‌البیت(ع).
    3. اصفهانی، محمدحسین (1374ق). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، قم: سیدالشهداء.
    4. اصفهانی، سید ابوالحسن (1422ق). وسیلة الوصول الی حقائق الأصول، تقریر حسن سیادتی سبزواری، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
    5. آملی، میرزاهاشم (1395ق). مجمع الأفکار و مطرح الأنظار، تقریر محمدعلی اسماعیل‌پور، قم: المطبعة العلمیة.
    6. آشتیانی، محمدحسن (۱۴۲۹ق). بحرالفوائد، بیروت: مؤسسة التاریخ ‌العربی.
    7. انصاری، مرتضی (1416ق). فرائد الاُصول، چ پنجم، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
    8. بروجردی، حسین (1412ق). الحاشیة علی کفایة الأصول، قم: انصاریان.
    9. بهجت، محمدتقی (1388). مباحث الأصول، قم: شفق.
    10. تبریزی، جواد (1387). دروس فی مسائل علم الأصول، چ دوم، قم: دارالصدیقة ‌الشهیدة.
    11. تبریزی، موسی (1369ق). اوثق الوسائل فی شرح الرسائل، قم: کتبی نجفی.
    12. حکیم، محسن (1408ق). حقائق الأصول، چ پنجم، قم: بصیرتی.
    13. خرازی، محسن (1422ق). عمدة الأصول، قم: مؤسسۀ در راه حق.
    14. خمینی، سید روح‌الله (1415ق). انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، چ دوم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    15. ــــــــــــ (1423ق). تهذیب الأصول، تقریرات جعفر سبحانی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    16. خویی، سید ابوالقاسم (1417ق). الهدایة فی الأصول، تقریر حسن صافی اصفهانی، قم: مؤسسۀ صاحب الامر.
    17. ــــــــــــ (1428ق). غایة المأمول، تقریر محمدتقی جواهری، قم: مجمع الفکرالاسلامی.
    18. ــــــــــــ (1422ق). مصباح الأصول، تقریر محمدسرور واعظ حسینی، قم: مؤسسة إحیاء آثار السید الخوئی.
    19. زنجانی، محمدباقر (بی‌تا). تحریر الأصول، نجف: مطبعة النعمان.
    20. سبحانی، جعفر (1414ق). المحصول فی علم الاُصول، تقریر محمود جلالی، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
    21. ـــــــــــ (1424ق). إرشاد العقول الی مباحث الأصول، تقریر محمدحسین حاج عاملی، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
    22. سبزواری، سید عبدالاعلی (بی‌تا). تهذیب الاصول، چ دوم، قم: مؤسسة المنار.
    23. سیستانی، سید علی (1414ق). الرافد فی علم الاصول، تقریر منیر قطیفی، قم: لیتوگرافی حمید.
    24. ـــــــــــ (بی‌تا). قاعدة لا ضرر و لا ضرار، تقریر محمدباقر سیستانی، قم: بی‌نا.
    25. شاهرودی، سید محمود (1385). نتائج الأفکار فی الأصول، تقریر سید ابراهیم موسوی قزوینی، قم: بمبئی.
    • صدر، سید محمدباقر (1418ق). دروس فی علم الاصول، چ پنجم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    1. ــــــــــــ (1415ق). جواهر الاصول، تقریر محمدابراهیم انصاری، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    2. ــــــــــــ (1417ق). بحوث فی علم الأصول، تقریر حسن عبدالساتر، بیروت: الدار الاسلامیة.
    3. طریحی، فخرالدین (۱۳۷۵). مجمع البحرین، چ سوم، تهران: مرتضوی.
    4. طغرلی‏پور، احمد (۱۳۹۱)، تاملی در ادله شیخ انصاری بر اصالت عدم حجیت ظن، فقه، دوره۱۹، شماره ۱، صص. ۱۷۳-۲۱۸.
    5. عاملی جبعی، حسن (۱۳۹۳). معالم الدین و ملاذ المجتهدین، چ چهاردهم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    6. عراقی، ضیاءالدین (1417ق). نهایة الأفکار، تقریر محمدتقی بروجردی، چ سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    7. فاضل لنکرانی، محمد (1430ق). دراسات فی الأصول، تقریر سید صمدعلی موسوی، قم: مرکز فقه الائمة الاطهار.
    8. ــــــــــــــــ (1385). إیضاح الکفایة، قم: نوح.
    9. فخر رازی، محمد (1420ق). مفاتیح الغیب، چ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    10. فنایی، ابوالقاسم (1394). اخلاق دین‌شناسی، تهران: نگاه معاصر.
    11. فیروزآبادی، مرتضی (1400ق). عنایة الأصول فی شرح کفایة الأصول، چ چهارم، قم: فیروزآبادی.
    12. قمی، ابوالقاسم (1430ق). القوانین المحکمة فی الأصول، قم: احیاء الکتب الاسلامی.
    13. کاشف‌الغطاء، جعفر (1420ق). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم: دفتر تبلیغات حوزۀ علمیۀ قم.
    14. محمدرضا (1387). أصول الفقه، چ پنجم، قم: بوستان کتاب.
    15. ـــــــــــــ (۱۳۶۶). المنطق، قم: اسماعیلیان.
    16. مکارم شیرازی، ناصر (1428ق). انوار الأصول، تقریر احمد قدسی، چ دوم، قم: مدرسة الامام علی‌بن‌ابی‌طالب.
    17. مؤمن قمی، محمد (1419ق). تسدید الأصول، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
    18. نائینی، محمدحسین (1376). فوائد الاُصول، تقریر محمدعلی کاظمی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    19. ـــــــــــــــ (1352). أجود التقریرات، تقریر سید ابوالقاسم خوئی، قم: مطبعة العرفان.
    20. یزدی، محمدکاظم (1426ق). حاشیة فرائد الأصول، تقریر محمدابراهیم یزدی نجفی، قم: دارالهدی.

    منبع اینترنتی

    مکارم شیرازی، ناصر. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی مکارم، جست‌وجوشده در تاریخ: ۳/۴/۱۳۹۹:

    https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=999&mid=262999

     

    References

    - The Holy Quran

    1. Akhund Khorasani, Muhammad Kazim (1988). Kefaya al-Osul, Qom: `Al- Albeyt. (in Arabic)
    2. Ameli Jabei, Hasan (2015). Maalim al-din va malaz al-mojtahedin, Ninth edition, Qom: Islamic Publishing Institute. (in Arabic)
    3. Amoli, Mirza Hashim (2016). Majma al-AfkarVa matrah al-Anzar,Taghrir:Mohammad Ali Ismailpour, Qom: Scientific Press. (in Arabic)
    4. Ansari, Murteza (1995). Farad al-Usul, fifth edition, Qom: Islamic Publishing Institute. (in Arabic)
    5. Ashtiyani, Muhammad Hasan (2008). Bahr al-favaied, Beirut, Arab History Institute. (in Arabic)
    6. Bahjat, Muhammad Taqi (2009). Mabahis al-osul, Qom: Shafaq. (in Arabic)
    7. Borojerdi, Hosein (1991). Al-hashiyah ala kifayah al-usol, Qom: Ansariyan. (in Arabic)
    8. Fanaei, Ali (2015). The ethics of Ijtihad, Tehran: Nigah moasir. (in Persian)
    9. Fakhr Razi, Muhammad (1999). Mafatih al-gheyb, Third edition, Beirut: Dar ehya al-torath al-arabi. (in Arabic)
    • Fazel Lankarani, Muhammad (2009). Dirasat fi al-osul, Qom: Aemeh athar center. (in Arabic)
    • _________ (2006). Izah al-kifayah, Qom: Noh. (in Persian)
    • Firoozabadi, Morteza (1980). Enayah al-Osul Fi Sharh Kefayah al-Osul, Qom: Firoozabadi bookstore. (in Arabic)
    • Hakim, Mohsen (1988). Haghaegh al-Osul, Fifth Edition, Qom: Basirati. (in Arabic)
    • Ibn Manzoor, Muhammad (1993). The language of the Arabs, Third edition, Beirut Dar al-sader. (in Arabic)
    • Iraqi, Ziya Al-din (1996). Nahayah al-afkar, Qom: Islamic Publishing Institute. (in Arabic)
    • Isfahani, Muhammad Hosein (1955). Nahayah al-derayah fi sharh al-kifayah, Qom: Seyyed al-shohada. (in Arabic)
    • Seyed Abolhasan (2001). Vasilah al-vosol ila haqiq al-usol, Qom: Islamic Publishing Institute. (in Arabic)
    • Kashif Alqita, Jafar (1999). Kashf al-qita an mobhamat al-shariah al-gharra, Qom: Daftar tabliqat. (in Arabic)
    • Kharazi, Mosen (2001). Omdah al-Osul, Qom: Dar rah haq Institute. (in Arabic)
    • Khoei, Seyed Abolqasim (1996). Al-hidayah fi al-osul, Qom: Sahib al-amr Institute. (in Arabic)
    • ـــــــــــــــــــــــ (2001). Mesbah al-Osul, Qom: Foundation for the Revival of the Works of Imam al-Khoei. (in Arabic)
    • ـــــــــــــــــــــــ (1997). Qayah al-mamol, Qom: Majma al-fikr al-islami. (in Arabic)
    • Khomeini, Seyed Roh Al-lah (1994). Anvar al-hidayah fi sharh al-kifayah, Second edition, Tehran: Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini. (in Arabic)
    • ـــــــــــــــــــــــ (2002). Tahzib al-Osul, Tehran: Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini (RA). (in Arabic)
    • Makarem Shirazi, Nasir (2007). Anvar al-Osul, Second Edition, Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib School. (in Arabic)
    • ـــــــــــــــــــــــ (2020). Information base of the office of Ayatollah Makarem Shirazi, at: (https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=999&mid=262999) (in Persian)
    • Momen Qomi, Muhammad (1998). Tasdid al-osul, Qom: Islamic Publishing Institute. (in Arabic)
    • Muzaffar, Muhammad Reza (2008). Osul al-fiqh, fifth edition, Qom: Bostan kitab. (in Arabic)
    • _______ (1987). Al-mantiq, Qom: Ismaeilaian. (in Arabic)
    • Naeini, Muhammad Hosein (1973). Ajvad al-Taqrirat, Qom: Al-Irfan Press. (in Arabic)
    • ـــــــــــــــــــــــ (1997). Favaed al-Osul, Khorasani, Qom: Jamieh modaresn hawzah qom. (in Arabic)
    • Qomi, Abolqasim (2009). Al-qavanin al-mohkamah fi al-osul, Qom: Ehya al-kotob al-islami. (in Arabic)
    • Sabzivari, Seyed Abdolala (-). Tahzib al-osul, Second edition, Qom: Al-manar Institute. (in Arabic)
    • Sadr, Seyed Muhammad Baqir (2002). Doruos Fi Elm al-Osul, Fifth edition, Qom: Islamic Publishing Institute. (in Arabic)
    • ـــــــــــــــــــــــ (1994). Javahir al-osul, beirut: Dar al-taarof. (in Arabic)
    • ـــــــــــــــــــــــ (1996). Bohos fi elm al-osul. Beirut: Dar al-islamiyah. (in Arabic)
    • Shahrodi, Seyed Mahmod (2006). Nataeij al-afkar fi al-osul, Qom: Bambaei. (in Arabic)
    • Sobhani, Jafar (2003). Ershad al-Oghul Ela Babahes al-Osul, Taghrir: Qom: Imam Sadegh (AS) Institute. (in Arabic)
    • ـــــــــــــــــــــــ (1993). Al-mahsol fi ilm al-osul, Qom: Imam Sadegh Institute. (in Arabic)
    • Sistan, Seyed Ali (1993). Al-rafid fi ilm al-osul, Qom: Hamid. (in Arabic)
    • _______ . Qaidah la zarar va la zrar, Qom. (in Arabic)
    • Tabrizi, Javad (2008). Dorous Fi Masael Elm al-Osul, Second Edition, Qom: Dar al-Sadiqah al-Shuhada. (in Arabic)
    • Tabrizi, Mosa (1950). Athaq al-vasail fi sharh al-rasiel, Qom: Najafi. (in Arabic)
    • Toqrolipor, Ahmad (2013). Re-examination of Sheikh Ansari's arguments on the invalidity of probable opinions, journal of Fiqh, 19 (1), 173-218. (in Persian)
    • Toreyhi, Fakhr Al-din (1996). Majma al-bahrayn, Third edition, Tehran: Mortazavi. (in Arabic)
    • Yazd, Muhammad Kazim (2005). Hashiyah faraeid al-osul, Qom: Jamieh modaresn hawzah qom. (in Arabic)
    • Zanjani, Muhammad Baqir (-). Tahrir al-osul, Najaf: Al-noman. (in Arabic)
مجله علمی
دوره 18، شماره 1
فروردین 1401
صفحه 69-96

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 خرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 11 تیر 1399
  • تاریخ پذیرش: 11 تیر 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار