اعتبارسنجی تقنین با رویکرد تخصصی و اختصاصی به نقش‌آفرینی عقل (مطالعۀ موردی: تنافی در کتاب حدود قانون مجازات اسلامی مصوب 1392)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، یزد، ایران

2 دکتری، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، یزد، ایران

چکیده

تقنین فرایند پیچیده‌ای است که با روش اجتهاد به‌مثابۀ مدلی از اندیشه‌ورزی و عقلانیت سامان می‌یابد و«رویکرد تخصصی و اختصاصی به نقش‌آفرینی عقل» از مقومات آن است. روش‌شناسی اجتهاد اقتضا دارد که فرایندهای سه‌گانۀ جامعه‌پذیری عاملان تقنین، شکل‌گیری ساختارهای فیزیکی تقنین و عملیاتی شدن تقنین، در ذیل حقیقت اجتهاد و مقومات آن شکل گیرد و متناسب با زمان، مکان و واقعیت‌های اجتماعی بازتولید شود، وگرنه خروجی آن، قانون منسجم و کارآمدی نخواهد بود. موردپژوهی تنافی در قانون مجازات اسلامی1392 با روش توصیفی - تحلیلی پاسخگوی این پرسش است که آیا نقش‌آفرینی عقل در تقنین، با رویکرد تخصصی و اختصاصی، به تمایز بنیادینی در اعتبارسنجی مواد قانونی و کارآمدسازی تقنین می‌انجامد؟ این پرسش در وضعیت موجود تقنین ریشه دارد که همزمان با تحولات گسترده، مبتلابه تولید و بازتولید تنافی‌های متعدد و مکرر بوده که به تنزل کارآمدی عقل و اعتبار اجتهاد در مدیریت واقعیت‌های اجتماعی انجامیده است. اگر اعتبارسنجی با رویکرد تخصصی و اختصاصی بر اساس بایستۀ عدم تنافی انجام گیرد؛ تنافی‌های آشکار و تکراری، تولید و بازتولید نمی‌شود و اعتبار نقش‌آفرینی عقل و کارآمدی اجتهاد در تقنین احیا و ارتقا می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Validation of Legislation with a Specialized and Proprietary Approach to the Role of Intellect (Case Study: The Penalties in the Book of Islamic Penal Code of 1392)

نویسندگان [English]

  • Seyyed Ahmad Mirkhalili 1
  • Nafiseh Motavvalizadeh 1
  • Bahareh Karami 2
1 Assistant Professor, Faculty of Theology and Islamic Teachings, University of Meybod, Yazd, Iran
2 Ph.D, Faculty of Theology and Islamic Teachings, University of Meybod, Yazd, Iran
چکیده [English]

Legislation is a complex process that is organized by ijtihad as a special model of self-reflection and rationality, and "a specialized and proprietary approach to the role play of reason" is one of its constituents. The methodology of ijtihad requires that the tripartite processes of socialization of the actors, the formation of the physical structures, and the operationalization of legislation be formulated in accordance with the truth of ijtihad and its constituents, and be reproduced in accordance with the time, place and social reality. Otherwise, the outcome of the legislative process will not be coherent and effective. Using a descriptive-analytical approach, the case study of negation in the Islamic Penal Code, adopted in 1392, seeks to answer the question of whether the role played by reason in the legislation with a specialized and proprietary approach would lead to a fundamental distinction in validating the legal material and streamlining the law. This question is rooted in the current situation of legislation, which, concurrent with widespread developments, suffers from frequent and multiple production and reproduction of negations which has led to the degradation of the efficiency of reason and the validity of ijtihad in managing social reality. If the validation is done according to a specialized and proprietary approach based on the requirement of the lack of negation, then the apparent and recurrent negations are not produced and reproduced and the validity of the role play of reason and the effectiveness of ijtihad in legislation is revived and promoted.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Role of Intellect
  • the Specialized and Proprietary Approach
  • the Methodology of Legislation
  • Negation
  • Legislative Socialization
  1. اصغری، محمد (1386).عدالت و عقلانیت در فقه و حقوق، چ دوم، تهران: اطلاعات.
  2. بخشی‌زاده، امین (1392). تحولات و رویکردهای نوین قانون مجازات اسلامی جدید، چ چهارم، تهران: اندیشۀ عصر.
  3. بیگ‌زاده آروق، صفر (1382). تدوین و گردآوری علمی قوانین، مجلس و پژوهش، سال دهم، شمارۀ 38، تابستان: 89 – 112.
  4. توکل‌پور، محمد هادی؛ مسعودیان، مصطفی؛ کوهی اصفهانی، کاظم (1397). مبانی نظرات شورای نگهبان در خصوص قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 (برگرفته از مشروح مذاکرات شورای نگهبان)، چ اول، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ شورای نگهبان.
  5. حاجی ده‌آبادی، احمد (1383). بایسته‌های تقنین با نگاهی انتقادی به قانون مجازات اسلامی، چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  6. حائری طباطبایی، علی‌بن محمد (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  7. حر عاملی، محمدبن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعه،‌ چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  8. حسین‌زاده، محمد (1387). معرفت‌شناسی دینی (1): معرفت لازم و کافی در دین، چ اول، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  9. راسخ، محمد (1384). بنیاد نظری اصلاح نظام قانونگذاری، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  10. رشاد، علی اکبر (1382). دین‌پژوهی معاصر (درنگ و درایتی در گفتمان‌های سه‌گانۀ متجمد، متجدد و مجدد)، چ اول، تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
  11. زراعت، عباس (1393). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی/ حدود (جرایم منافی عفت)، چ اول، تهران: جاودانه، جنگل.
  12. شفیعی سروستانی، ابراهیم (1385). قانونگذاری در نظام جمهوری اسلامی: آسیب‌ها و بایسته‌ها، چ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  13. صادقی، هادی (1386). عقلانیت ایمان، چ اول، قم: کتاب طه.
  14. صدر، محمد باقر (1403ق). الفتاوی الواضحه وفقا لمذهب اهل البیت، چ هشتم، بیروت – لبنان: دارالتعارف للمطبوعات.
  15. علیدوست، ابوالقاسم (1386). فقه و عقل، چ چهارم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  16. فاضل اصفهانی، محمدبن حسن (1416ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، چ اول،‌ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  17. فتحی، حجت‌الله (1396). شرح مبسوط قانون مجازات مصوب 1392(حدود)، جلد 1 و 2، چ دوم، قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌ بیت.
  18. قاسمی، محسن (1383). علم قانونگذاری در سایۀ حقوق اساسی، نشریۀ حقوق اساسی، سال دوم، شمارۀ سوم، زمستان: 155 – 166.
  19. کاتوزیان، ناصر (1377). فلسفۀ حقوق، جلد 2 و 3، چ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  20. لویس، کالین؛ کاگیل، کن (1397). توسعۀ حرفه‌ای نمایندگان مجلس، ترجمۀ حمیدرضا عسگری ده‌آبادی و غلامرضا رسولی‌زاده، چ اول، تهران: اوستا فراهانی.
  21. محقق حلی، نجم‌الدین جعفربن حسن (‌1408ق).‌ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام،‌ چ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  22. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیه، چ ششم، قم: مؤسسۀ المطبوعات الدینیه.
  23. مشکینی، علی (1416ق). اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، چ ششم، قم: دفتر نشر الهادی.
  24. ملک‌نژاد، محمد حسین؛ ارفع الرفیعی، حمیدرضا (۱۳۹۶). امکان‌سنجی جمع‌سپاری قانون‌نویسی در نظام قانونگذاری ایران، اولین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی، تهران، دانشگاه صنعتی شریف - پژوهشکدۀ سیاستگذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف - اندیشکدۀ مطالعات حاکمیت و سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف: 1 - 5.
  25. موسوی خمینی، روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیله،‌ چ اول، قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.‌
  26. میرخلیلی، احمد (1382). فقه و قیاس، چ اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  27. نجفی، محمد حسن (1404ق)‌. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ هفتم، ‌بیروت- لبنان،‌ دارالإحیاء التراث العربی.
  28. وکیلیان، حسن (1390). گفتارهایی در قانون و قانونگذاری (مجموعه مقالات)، چ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.