اعتبارسنجی مرجحیت مخالفت با عامه در علاج تعارض اخبار (موردپژوهی: نجاست خمر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

میدانداری مخالفت با عامه به‌عنوان یکی از مرجحات تعارض نصوص، در بسیاری از احکام اختلافی محسوس است؛ گروهی از فقها با روی آوردن به مرجحیت مخالفت با عامه و حمل اخبار موافق عامه بر تقیه، راهی برای حل اختلاف نصوص جسته‌اند. نجاست و طهارت خمر از جملۀ این موارد اختلافی است که با توجه به وجود روایات دال بر طهارت خمر، به‌واسطۀ حمل بر تقیه و کنار راندن آنها از صحنۀ استدلال، فتوای مشهور فقها دال بر نجاست خمر سامان یافته است. این نوشته، با دغدغۀ سنجش رَوایی کاربرد مرجحیت مخالفت با عامه در مسئلۀ نجاست خمر، نوشته شد و جایگاه این مرجح را در حل تعارض اخبار طهارت و نجاست خمر پی گرفته‌ایم. عدم رعایت ضوابط مربوط به تعارض اخبار در اعمال مرجحات و به‌ویژه مخالفت با عامه و آشفتگی و نابسامانی افکار در مسئلۀ نجاست خمر، دستاورد این پژوهش است که پس از تتبع وسیع در آرای فقها حاصل شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of the Preference of Disagreement with Sunnis to Resolve Disputed Traditions (Case Study: Impurity of Wine)

نویسندگان [English]

  • Atieh Alizadeh Nouri 1
  • Mohammad Taghi Fakhlali 2
  • Hossein Saberi 2
1 Ph.D in Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
2 Full Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
چکیده [English]

Mediation of disagreement with Sunnis as one of preferred attributes of the disputed texts is sensible in many disputed rules. A group of jurisprudents, tending to prefer disagreement with Sunnis and ascribing traditions in agreement with Sunnis to precautionary concealment, has found a way to resolve disputed texts. Purity and impurity of wine is among disputed matters that in spite of the traditions that indicate the purity of wine, the judgments of the majority of jurisprudents have organized around the impurity of wine due to ascribing to precautionary concealment. This paper aims at evaluating the justifiability of using the preference of disagreement with Sunnis on the matter of impurity of wine and has followed up the position of this preferred attribute to resolve the disputed traditions about purity or impurity of wine. Nonconformity of criteria for disputed traditions in applying the preferred attributes specifically disagreement with Sunnis and disorganized thoughts in the matter of impurity of wine is the achievement of this research after wide investigation of the opinions of the jurisprudents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ascribing to Precautionary Concealment
  • Ascribing to Precautionary Concealment of the Traditions about the Purity of Wine
  • Traditions about the Purity of Wine
  • Disagreement with Sunnis
  • Impurity of Wine
  1. قرآن کریم.

    1. آخوند خراسانی، محمد کاظم‌بن حسین (1409 ق). کفایة الأصول، قم: مؤسسة آل‌البیت.
    2. آل طعان، احمد (1419 ق). الرسائل الاحمدیة، جلد 3، قم: دارالمصطفی لاحیاء التراث.
    3. ابن‌ادریس، محمدبن احمد (1410 ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    4. ابن‌بابویه، محمدبن علی (1386 ق). علل الشرایع، جلد 2، قم: کتابفروشی داوری.
    5. ـــــــــــــ (1415 ق). المقنع، قم: مؤسسۀ امام هادی (ع).
    6. ـــــــــــــ (1404 ق). من لایحضره الفقیه، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری، جلد 1، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة فی قم المقدسة.
    7. اب‍ن‌ت‍غ‍ری ب‍ردی، ی‍وس‍ف‌ (بی‌تا). ال‍ن‍ج‍وم ‌‌ال‍زاه‍رة فی م‍ل‍وک‌ م‍ص‍ر و الق‍اه‍رة، جلد 2، مصر: وزارة الثقافة و الإرشاد القومی، دارالکتب.
    8. ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی (1404 ق). تهذیب التهذیب، جلد 3، بیروت - لبنان: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
    9. ابن‌رشد، محمدبن احمد (1415 ق). بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، جلد 1، تنقیح و تصحیح: خالد عطار، بیروت - لبنان: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.

     

    10. ابن‌زهره، حمزة‌بن علی (1417 ق). غنیة النزوع الی علم الاصول و الفروع، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).

    11. ابن‌شهید ثانی، حسن‌بن زین‌الدین (1362). م‍ن‍ت‍ق‍ی‌ ال‍ج‍م‍ان‌ ف‍ی‌ الاح‍ادی‍ث‌ ال‍ص‍ح‍اح‌ و ال‍ح‍س‍ان‌، جلد 1، تحقیق/ تصحیح/ تعلیق: علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.

    12. ابن‌غضائری، احمد‌بن حسین (بی‌تا). رجال ابن‌الغضائری، تحقیق/ تصحیح: سید محمد رضا حسینی جلالی، قم: بی‌نا.

    13. ابن‌قدامه، عبدالله‌بن احمد (بی‌تا). المغنی، جلد 1، بیروت - لبنان: دارالکتاب العربی.

    14. ابوالفرج اصفهانی، علی‌بن حسین (بی‌تا). الاغانی، جلد 7، تحقیق: سمیر جابر، بیروت: دارالفکر.

    15. استرآبادی، محمد امین‌بن محمد شریف (1426 ق). الفوائد المدنیة، تصحیح و تعلیق: رحمةالله رحمتی اراکی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    16. انصاری، مرتضی‌بن محمد امین (1416 ق). فرائد الاصول، جلد 2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم.

    17. ـــــــــــــ (1415 ق). کتاب الطهارة، جلد 1 و 5، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.

    18. بروجردی، حسین (بی‌تا). نهایة التقریر فی مباحث الصلاة، جلد 2، تقریر: محمد فاضل موحدی لنکرانی، بی‌جا: بی‌نا.

    19. بحرانی، یوسف‌بن احمد (1405 ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، جلد 5 و 6، تصحیح و تعلیق: محمد تقی ایروانی؛ سید عبدالرزاق مقرم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    20. بهبهانی، محمد باقربن محمد اکمل (1419 ق). الحاشیة علی مدارک الاحکام، جلد 2، قم: مؤسسۀ آل‌البیت.

     

    21. ـــــــــــــ (1426 ق). حاشیة الوافی، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.

    22. ـــــــــــــ (1424 ق). مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرائع، جلد 5، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.

    23. جاحظ، عمروبن بحر (1332 ق). التاج فی اخلاق الملوک، تحقیق: احمد زکی باشا، قاهره: المطبعة الامیریة.

    24. حاف‍ظ م‍زی، ی‍وس‍ف‌ب‍ن ع‍بدال‍رحم‍ن (1407 ق)‌. تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، جلد 9، تحقیق/ ضبط/ تعلیق: بشار عواد معروف، بیروت - لبنان: مؤسسة الرسالة.

    25. حُرّ عاملی، محمدبن حسن (1414 ق). وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، جلد 3 ، قم: مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث بقم المشرفة.

    26. حمیری، عبدالله‌بن جعفر (1413 ق). قرب الاسناد، قم: مؤسسۀ آل‌البیت.

    1. 27.  حیدر، اسد (1425 ق). الامام الصادق و المذاهب الاربعة، جلد 1، بی‌جا: دارالکتاب الاسلامی

    28. حیدری، کمال (1428 ق). الدروس: شرح الحلقة الثانیة، جلد 4، قم: دار فراقد للطباعة و النشر.

    1. 29.  خراسانی حائری بیارجمندی، یوسف (بی‌تا). مدارک العروة، جلد 2، نجف - عراق: مطبعة النعمان.

    30. خطیب شربینی، محمدبن احمد (1377 ق). مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، جلد 1، بیروت - لبنان: دارالاحیاء التراث العربی.

    1. 31.  خمینی، روح‌الله (1421 ق). کتاب الطهارة، جلد 3، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    2. 32.  خویی، ابوالقاسم (1418 ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی، جلد 2، تقریر: میرزا علی غروی، قم: تحت اشراف جناب آقای لطفی.
    3. 33.  ـــــــــــــ (1418 ق). فقه الشیعة: کتاب الطهارة، جلد 3، تقریر: محمد مهدی موسوی خلخالی، قم: مؤسسۀ آفاق.
    4. 34.  ذهبی، محمدبن احمد (بی‌تا). تذکرة الحفاظ، جلد 1، بیروت - لبنان: دارالإحیاء التراث العربی.

    35. زرکلی، خیرالدین (1980). الاعلام: قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، جلد 3، بیروت - لبنان: دارالعلم للملایین.

    36. زیدان، جرجی (1372). تاریخ تمدن اسلام، جلد 1، ترجمه و نگارش: علی جواهرکلام، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.

    1. 37.  سبزواری، عبدالاعلی (1413 ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، جلد 1، قم: مؤسسۀ المنار - دفتر حضرت آیت‌الله.

    38. سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر (1371 ق). تاریخ الخلفا، تحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمید، مصر: مطبعة السعادة.

    39. ش‍اف‍ع‍ی، م‍ح‍م‍د‌ب‍ن ادری‍س (1403 ق)‌. الام، جلد 1، بی‌جا: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.

    40. شریعت اصفهانی، فتح‌الله‌بن محمدجواد (1404 ق). احکام الصلاة، تقریر: محمدحسین سبحانی تبریزی، جلد اول، قم: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی (ع).

    41. شهید اول، محمدبن مکی (1417 ق). الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، جلد 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    42. ـــــــــــــ (1419 ق). ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، جلد 1، قم: مؤسسۀ آل‌البیت.

    43. شیخ بهایی، محمدبن حسین (بی‌تا). الحبل المتین فی احکام احکام الدین، قم: منشورات مکتبة بصیرتی.

    1. 44.  صاحب جواهر، محمدحسن‌بن باقر (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 6، تحقیق/ تصحیح: عباس قوچانی؛ علی آخوندی، بیروت - لبنان: دارالإحیاء التراث العربی.
    2. 45.  صدر، محمد باقر(1408 ق). بحوث فی شرح العروه الوثقی، جلد 3، تحقیق/ تصحیح: سید محمود هاشمی، قم: مجمع الشهید آیةالله الصدر العلمی.
    3. 46.  صفری، نعمت‌اللّه (1381). نقش تقیه در استنباط، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
    4. 47.  طباطبایی حکیم، محسن (1416 ق). مستمسک العروة الوثقی، جلد 1 و 3 و 4 و 5 و 6 و 9 و 11 و 14، قم: مؤسسة دارالتفسیر.

    48. طوسی، محمد‌بن حسن (1390 ق). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، جلد 1 و 4، تهران: دارالکتب الاسلامیة.

    49. ـــــــــــــ (1407 ق). تهذیب الاحکام، جلد 1 و 2 و 9، تهران: دارالکتب الاسلامیة.

    50. ـــــــــــــ (1415 ق). رجال الطوسی، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.

    51. ـــــــــــــ (1387 ق). المبسوط فی فقه الامامیه، جلد 1، تحقیق/ تصحیح: محمد تقی کشفی، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.

    1. 52.  عاملی، محمدبن علی (1411 ق). مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 2، بیروت - لبنان: مؤسسۀ آل‌البیت.

    53. عراقی، ضیاءالدین (1420 ق). مقالات الاصول، جلد 1، قم: مجمع الفکر الاسلامی.

    54. علاءالدین کاشانی، ابوبکربن مسعود (1409 ق). بدایع الصنایع فی ترتیب الشرایع، پاکستان: المکتبة الحبیبیة

    1. 55.  علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1414 ق). تذکرة الفقهاء، جلد 1، قم: مؤسسۀ آل‌البیت.

    56. ـــــــــــــ (1413 ق). مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، جلد 3 و 9، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    1. 57.  علم‌الهدی، علی‌بن حسین (1417 ق). مسائل الناصریات، تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامیة.
    2. 58.  فیض کاشانی، محمد‌بن شاه مرتضی (1429 ق)‌. معتصم الشیعة فی احکام الشریعة، جلد 2، تحقیق/ تصحیح: مسیح توحیدی، تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهری.

    59. ـــــــــــــ (بی‌تا). مفاتیح الشرایع، جلد 1، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.

    60. ـــــــــــــ (1406 ق)‌. الوافی، جلد 6، تحقیق/ تصحیح: ضیاءالدین حسینی اصفهانی، اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی (ع).

    61. قرطبی، محمدبن احمد (1364). الجامع لاحکام القرآن، جلد 6، تهران: ناصرخسرو.

    62. ق‍زوی‍نی، ع‍ل‍ی‌ب‍ن اسم‍اع‍ی‍ل (1424 ق)‌. ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، جلد 2، تحقیق/ تصحیح: سید علی علوی قزوینی؛ سید عبدالرحیم جزمئی قزوینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    1. 63.  کلینی، محمد‌بن یعقوب (1407 ق). الکافی، جلد 1 و 3 و 6، تحقیق/ تصحیح: علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    2. 64.  مامقانی، عبدالله(1431 ق). تنقیح المقال فی علم الرجال، جلد 34، تحقیق و استدراک: محی‌الدین مامقانی؛ محمد رضا مامقانی، قم: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.

    65. محقق حلی، جعفربن حسن (1407 ق). المعتبر فی شرح المختصر، جلد 1، تحقیق/ تصحیح: محمد علی حیدری، سید مهدی شمس‌الدین، سید ابومحمد مرتضوی، سید علی موسوی، قم: مؤسسۀ سید الشهداء (ع).

    1. 66.  محقق خوانساری، حسین‌بن محمد (بی‌تا). م‍ش‍ارق‌ ال‍ش‍م‍وس‌ فی‌ ش‍رح‌ الدروس، جلد 4، تحقیق/ تصحیح: سید جواد ابن‌الرضا، بی‌جا: بی‌نا.

    67. محقق سبزواری، محمد باقربن محمد مؤمن (1247 ق). ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد، جلد 1، قم: مؤسسۀ آل‌البیت.

    1. 68.  مسعودی، علی‌بن حسین (1409 ق). مروج الذهب و معادن الجوهر، جلد 3، تحقیق: اسعد داغر، قم، دارالهجرة.

    69. مظفر، محمد رضا (1430 ق). اصول الفقه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم.

    1. 70.  مقدس اردبیلی، احمد‌بن محمد (بی‌تا). زبدة البیان فی احکام القرآن، تحقیق/ تصحیح: محمد باقر بهبودی، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.

    71. ــــــــــــــــــــــــــــ (1403 ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جلد 1، تحقیق/ تصحیح: مجتبی عراقی؛ علی‌پناه اشتهاردی؛ حسین یزدی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    72. میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن محمد حسن (1417 ق). غنائم الایام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.

    73. نایینی، محمد حسین (1376). فوائد الاُصول، جلد 4، تقریر: محمدعلی کاظمی خراسانی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    1. 74.  ـــــــــــــ (1411 ق). کتاب الصلاة، جلد 1، تقریر: محمد علی کاظمی خراسانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    75. نجاشی، احمدبن علی (1407 ق). الرجال، تحقیق/ تصحیح: سید موسی شبیری زنجانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    76. نراقی، احمدبن محمد مهدی (1422 ق). رسائل و مسائل، جلد 2، قم: کنگرۀ نراقیین ملا مهدی و ملا احمد.

    77. نراقی، مهدی‌بن ابی‌ذر (بی‌تا). لوامع الاحکام فی فقهش‍ری‍ع‍ة الاس‍لام، قم: بی‌نا.

    78. نووی، یحیی‌بن شرف (بی‌تا). المجموع: شرح المهذب للشیرازی، جلد 2، بی‌جا: دارالفکر.

    79. وحدتی شبیری، حسن (1389). الکل و فرآوردههای آن در فقه اسلامی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.

    80. همدانی، رضابن محمد هادی (1416 ق). مصباح الفقیه، جلد 7 و 9، تحقیق/ تصحیح: محمد باقری؛ نورعلی نوری؛ محمد میرزایی؛ سید نورالدین جعفریان، قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.

    1. 81.  یزدی، سید محمد کاظم‌بن عبدالعظیم (1426 ق). التعارض، قم: مؤسسۀ انتشارات مدین.