واکاوی وضعیت شرط خیار در نکاح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مادۀ 1069 قانون مدنی ایران، شرط خیار در عقد نکاح را باطل دانسته، ولی در مورد تأثیر بطلان شرط بر عقد سکوت کرده است. این در حالی بوده که در فقه امامی افزون بر بطلان شرط خیار در نکاح، نظر مشهور بر مبطل بودن چنین شرطی است. حال، سؤال این خواهد بود که آیا بطلان این شرط بر ادلۀ محکمی استوار است و آیا باید شرط یادشده را از شروط صرفاً باطل به‌شمار آورد یا اینکه باطل دانستن قرارداد نکاح نیز لازم است. به‌علاوه آیا بطلان شرط خیار اختصاص به نکاح دائم دارد یا در نکاح منقطع نیز چنین خواهد بود. در این جستار با روشی توصیفی ـ تحلیلی به بازپژوهی موضوع از نظر فقهی و حقوقی می‌پردازیم و ضمن نقد و بررسی ادلۀ مختلف، به این نتیجه دست یافته‌ایم که در مجموع از نظر فقهی، نظر اقوی بطلان شرط در نکاح دائم (و نه منقطع) است و اصولاً این شرط موجب بطلان نکاح نیست. سکوت قانونگذار در مورد بطلان عقد نکاح نیز محمول بر پذیرش صحت عقد است. البته عدم تفکیک میان عقد دائم و منقطع در زمینۀ بطلان شرط خیار، قابل انتقاد و شایستۀ اصلاح محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Stipulation of the Right of Recession in Marriage Contract

نویسنده [English]

  • Seyyed Mohammad Mahdi Qabuli Dorafshan
Associate Professor at Department of Law, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Article 1069 of the Iranian civil code has voided stipulation of the right ofrecessionin marriage contract but it is silent about the effect of void of stipulation on contract, while in the Imamiyyah jurisprudence in addition to the void of stipulation of the right ofrecession in marriage contract, the famous maintain such stipulation as void. However the question is whether the void of stipulation is based on the strong reasons and whether the aforementioned stipulation must be considered merely as a void stipulation or the void of marriage contract is necessary too? Moreover, is the void of stipulation appertained to perpetual marriage or is it also true in temporary marriage? The present study, taking a descriptive-analytical method of research, has reinvestigated the subject from juridical and legal viewpoint. Analyzing the different reasons, it concludes that from jurisprudential view as a whole, the stronger opinion is void of perpetual marriage contract (not temporary marriage). Principally, this stipulation does not render marriage contract void. The silence of the legislator on the void of marriage contract also depends on the acceptance of validity of marriage contract. Of course not distinguishing between the perpetual and temporary contract as to the void of stipulation of the right ofrecession deserves criticism and amendment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stipulation of the Right of Recession
  • Perpetual Marriage
  • Temporary Marriage
  • Article 1069 of the Iranian Civil Code
  • Imamiyyah Jurisprudence

مراجع

  1. ابن‌ادریس حلى، محمد‌بن منصور (1410 ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، جلد 2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم.
  2. ابن‌أنس الأصبحی، مالک (بی‌تا). المدونة الکبرى، جلد 2، روایة الإمام سحنون‌بن سعید التنوخی عن الإمام عبدالرحمن‌بن القاسم العتقی عن امام دارالهجرة و أوحد الأئمة الأعلام أبی‌عبدالله الإمام مالک، بیروت: دارإلاحیاء التراث العربی.
  3. ابن‌براج طرابلسى، قاضى عبدالعزیز (1406 ق). المهذب، جلد 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  4. ابن‌براج طرابلسى، قاضى عبدالعزیز (1411 ق). جواهر الفقه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  5. ابن‌رشد الحفید، محمد (1415 ق). بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، جلد 2، با تحقیق و تصحیح خالد العطار، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر و التوزیع.
  6. ابن‌قدامه، عبدالله (بی‌تا).  المغنی، جلد 7، بیروت: دارالکتاب العربی للنشر و التوزیع.
  7. اراکى، محمدعلى (1414 ق). الخیارات، قم: مؤسسۀ در راه حق.
  8. ------------- (1419 ق). کتاب النکاح، قم: نور نگار.
  9. اشتهاردى، علی‌پناه (1417 ق). مدارک العروة، جلد 30، تهران: دارالأسوة للطباعة و النشر.
  10. اصفهانى، محمدحسین (1418 ق). حاشیة کتاب المکاسب، جلد 4، قم: أنوار الهدى.

11. امامی، سید حسن (1374). حقوق مدنی، جلد 4، تهران: کتابفروشی اسلامیه.

  1. انصارى، مرتضى (1415ق‌ الف). کتاب المکاسب، جلد 5، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  2. ------------- (1415 ق ‌ب). کتاب النکاح، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  3. -------------- (1419 ق). فرائد الأصول، جلد 1، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  4. انصاری، زکریا (1418 ق). فتح الوهاب، ج 2، منشورات محمد علی بیضون، دارالکتب العلمیة.
  5. آخوند خراسانى، محمدکاظم (1406 ق). حاشیة المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
  6. ---------------------- (1409 ق). کفایة الأصول، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع) لإحیاء التراث.
  7. بحرانى، یوسف (1405 ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، جلد 23، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  8. بجنوردى، سید حسن (1419 ق). القواعد الفقهیة، جلد 5، قم: نشر الهادی.
  9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1382). فرهنگ عناصرشناسی، تهران: گنج دانش.
  10. ------------------------ (1391 الف). الفارق، دائرة‌المعارف عمومی حقوق، جلد 2، تهران: گنج دانش.
  11. ------------------------ (1391 ب). الفارق، دائرةالمعارف عمومی حقوق، جلد 3، تهران: گنج دانش.
  12. ------------------------- (1376). حقوق خانواده، تهران: گنج دانش.
  13. --------------------------- (1380). فلسفۀ حقوق مدنی، جلد 1، عناصر عمومی عقود، تهران: گنج دانش.
  14. -------------------------- (1381). فلسفۀ عمومی حقوق بر پایۀ اصالت عمل: تئوری موازنه، تهران: گنج دانش.
  15. حائری شاه‌باغ، سید علی (1382). شرح قانون مدنی، جلد 2، تهران: گنج دانش.
  16. حر عاملى، محمدبن حسن (1409 ق). وسائل الشیعة، جلد 21، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  17. خویی، سید ابوالقاسم (1417 ق). مصباح الأصول، تقریرات توسط سید سرور بهسودی، جلد 2، قم: مکتبة الداوری.
  18. ----------------- (بی‌تا الف). مصباح الفقاهة، جلد 5، بی‌جا: بی‌نا.
  19. ----------------- (بی‌تا ب). مصباح الفقاهة، جلد 6، بی‌جا: بی‌نا.
  20. ---------------- (بی‌تا ج). مصباح الفقاهة، جلد 7، بی‌جا: بی‌نا.
  21. ---------------- (بی‌تا د). مصباح الفقاهة، جلد 2، بی‌جا: بی‌نا.
  22. خویى، سید محمدتقى (1414 ق). الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود، جلد 2، بیروت: دارالمؤرخ العربی.
  23. رشتى، میرزا حبیب‌الله (1311 ق). کتاب الإجارة، بی‌جا: بى‌نا.
  24. سبحانى، جعفر (بی‌تا الف). موسوعة طبقات الفقهاء، جلد 3، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
  25. ------------ (بی‌تا ب). نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء، جلد 2، قم: بی‌نا.
  26. سبزوارى، سید عبدالأعلى (1413ق‌ الف). مهذّب الأحکام، جلد 17، قم: مؤسسۀ المنار.
  27. ------------------- (1413ق ‌ب). مهذّب الأحکام، جلد 24، قم: مؤسسۀ المنار.
  28. سبزوارى، محمدباقر (1423 ق). کفایة الأحکام، جلد 2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  29. السرخسی، محمدبن احمد (بی‌تا). المبسوط، جلد 15، بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر والتوزیع.
  30. سند، محمد (1429 ق). سند العروة الوثقى-کتاب النکاح، جلد 1، قم: مکتبة فدک‌.
  31. سیورى حلى، مقداد (1403 ق). نضد القواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى (ره).
  32. الشافعی، محمدبن ادریس (1403 ق). کتاب الأم، جلد 5، بیروت، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
  33. شبیرى زنجانى، سید موسى (1419 ق). کتاب نکاح، جلد 23، قم: مؤسسۀ پژوهشى راى‌پرداز.
  34. الشربینی، محمدبن أحمد (1377 ق). مغنی المحتاج، جلد 3، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.‌
  35. شهید ثانى، زین‌الدین (1413ق‌ الف). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، جلد 7، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  36. شهید ثانى، زین‌الدین (1413ق ‌ب). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، جلد 8، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  37. شهیدى تبریزى، میرزا فتاح (1375 ق). هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، جلد 3، تبریز: چاپخانۀ اطلاعات.
  38. صابری، حسین (1385). از مناسبت تا مذاق فقه، راه‌هایی به مقاصد شریعت، مطالعات اسلامی، شمارۀ 72: 117 - 141.
  39. صفایی، سید حسین؛ امامی، اسد‌الله (1393). مختصر حقوق خانواده، تهران: میزان.
  40. صدوق قمى، محمدبن على (1413 ق). من لایحضره الفقیه، جلد 3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  41. طباطبایى بروجردى، سید حسین (1429 ق). جامع أحادیث الشیعة، جلد 22، تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
  42. طباطبایى حکیم، سید محسن (1416 ق). مستمسک العروة الوثقى، جلد 14، قم: مؤسسة دارالتفسیر.
  43. طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم (1409 ق). العروة الوثقى، جلد 2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  44. --------------------------- (1421 ق). حاشیة المکاسب، جلد 2، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان.
  45. طباطبایى، سید على (بی‌تا). ریاض المسائل، جلد 2، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  46. طوسى، محمدبن حسن (1387 ق). المبسوط فی فقه الإمامیة، جلد 4، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
  47. ------------------- (1390 ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، جلد 3، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  48. ------------------- (1407ق‌ الف). الخلاف، جلد 3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  49. ------------------- (1407ق‌ ب). الخلاف، جلد 4، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  50. طوسى، محمدبن حسن (1407ق‌ ج). تهذیب الأحکام، جلد 6، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  51. ------------------- (1407ق د). تهذیب الأحکام، جلد 7، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  52. علامه حلى، حسن‌بن یوسف (1388 ق). تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم السلام.
  53. --------------------- (1413 ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، جلد 3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  54. ------------------- (بی‌تا). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، جلد 2، مشهد: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  55. علامه مجلسی، محمدباقر (1410 ق). بحار الأنوار، جلد 100، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
  56. فاضل لنکرانى، محمد (1421 ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة - النکاح، قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهار (ع).
  57. فاضل هندى، محمدبن حسن (1416 ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، جلد 7، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  58. فرطوسى حویزى، حسین (1416 ق). التوضیح النافع فی شرح ترددات صاحب الشرائع، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  59. قاسم‌زاده، سید مرتضی، ره‌پیک، حسن و کیایی، عبدالله (1384). تفسیر قانون مدنی، اسناد، آرا و اندیشه‌های حقوقی، تهران: سمت.
  60. کاتوزیان، ناصر (1388). دورۀ حقوق مدنی، خانواده، جلد 1، تهران: شرکت سهامی انتشار.

 

  1. کاشف الغطاء، احمد (1423 ق). سفینة النجاة و مشکاة الهدى و مصباح السعادات، جلد 4، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء.
  2. کلینى، محمدبن یعقوب (1429ق‌ الف). الکافی، جلد 9، قم: دارالحدیث للطباعة و النشر.
  3. ------------------- (1429ق‌ ب). الکافی، جلد 10، قم: دارالحدیث للطباعة و النشر.
  4. -------------------- (1407 ق).  الکافی، جلد 5، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  5. محقق حلى، جعفربن حسن (1408 ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 2، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  6. محقق داماد، سید مصطفی (1387). بررسی فقهی حقوق خانواده، نکاح و انحلال آن، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  7. --------------------- (1406 ق). قواعد فقه، جلد 2، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
  8. محقق کرکى، على‌بن حسین (1414ق ‌الف). جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد 4: قم، مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  9. محقق کرکى، على‌بن حسین (1414ق‌ ب). جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد 13، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  10. مظفر، محمد رضا (بی‌تا). أصول الفقه، جلد 3، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  11. مکارم شیرازى، ناصر (1424 ق). کتاب النکاح، جلد 1، قم: انتشارات مدرسه امام على‌بن ابى‌طالب (ع).
  12. مؤمنی، عابدین (1384). شرط خیار در نکاح، مجلۀ دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه سمنان، شمارۀ پیوستۀ 12: 125 - 150.
  13. موسوى خمینى، سید روح‌اللّه (1421ق ‌الف). کتاب البیع، جلد 4، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
  14. ----------------------- (1421ق‌ ب). کتاب البیع، جلد 5، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
  15. ------------------- (بی‌تا). تحریر الوسیلة، جلد 2، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
  16. نایینى، محمدحسین (1418 ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، جلد 1، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  17. ---------------- (1369). أجود التقریرات، تقریرات توسط سید ابوالقاسم خویی، جلد 2، قم: مؤسسة مطبوعات دینی.
  18. نجفى، محمدحسن (1404ق‌ الف). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد 29، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.
  19. ---------------- (1404ق‌ ب). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد 31، بیروت: دار الإحیاء التراث العربی.
  20. نراقى، احمد‌بن محمد مهدى (1417 ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
  21. نراقى، محمدبن احمد (1422 ق). مشارق الأحکام، قم: کنگرۀ نراقیین ملا مهدى و ملا احمد.
  22. النووی، محى‌الدین (بی‌تا الف). المجموع، جلد 16، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
  23. --------------- (بی‌تا ب). روضة الطالبین، جلد 5، با تحقیق عادل أحمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة.

 

مجله علمی
دوره 13، شماره 3
مهر 1396
صفحه 523-554

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 اسفند 1394
  • تاریخ بازنگری: 07 اردیبهشت 1395
  • تاریخ پذیرش: 30 مهر 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار