جستاری در موضع فقیهان امامیه نسبت به کفر یا عدم کفر مخالفان مذهبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائن، ایران

2 دانشجوی دکتری دانشکدۀ الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

اتصاف دگراندیشان مذهبی به کفر یا اسلام در زمرۀ مهم‌ترین مسائلی است که همواره اندیشوران مسلمان را به خود مشغول داشته است. جستار حاضر، در پژوهشی مسئله‌محور، به استقصای فراگیر در متون فقهی امامیه پرداخته و در این زمینه دست‌کم سه دیدگاه را استحصال کرده است. نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که هرچند پاره‌ای از فقیهان اخباری امامی قائل به کفر مطلق مخالفان مذهبی شده‌اند، اما این دیدگاه از پشتوانۀ مستحکمی برخوردار نیست و شمار زیادی از فقیهان در این زمینه بین مخالف معاند و غیرمعاند و نیز جاهل قاصر و مقصر تفکیک قائل شده‌اند و اتصاف مخالفان مذهبی را به کفر، در فرض عدم تقصیر و عناد ایشان، فاقد وجاهت و قابل مناقشه یافته‌اند. پژوهش حاضر نیز با اتخاذ روش توصیفی-تحلیلی، پس از احصای اقوال موجود و سنجش و ارزیابی مستندات هریک از دیدگاه‌ها، در نهایت دیدگاه اخیر را منطبق با موازین عدلیه (امامیه) یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Inquiry into Imamiyyah Jurists' Approach to the Question as to Whether Religious Opponents are Believers or Unbelievers

نویسندگان [English]

  • Ali Mohammadian 1
  • Batoul Salahshour 2
  • Mohammad Najem Hesari 2
1 Assistant Professor, Faculty of Humanities, Bozorgmehr University of Qaenat, Qaen, Iran
2 Ph.D Student, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The attribution of infidelity or Islam to religious dissidents has been one of the most important issues that has always preoccupied Muslim thinkers. The present research, using a problem based approach, has made a pervasive inquiry into the jurisprudential texts and has extracted at least three views in this respect. The results of the research indicate that although the theory of absolute infidelity of religious opponents is observed in the opinions of some Shi'a Akhbari jurists, this view does not have a strong support and a significant number of jurists have distinguished between the obstinate and non-obstinate opponent and also between a negligent and guilty opponent. They hold that the attribution of infidelity to religious opponents, assuming their lack of guiltiness and stubbornness, has no justification and is controversial. The present study, by adopting a descriptive-analytical method, has counted the existing statements and has measured and evaluated the documents of each of the views. Finally, it has found the recent view in accordance with the Imamiyyah criteria.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imamiyyah Jurisprudence
  • Religious Opposition
  • Islam
  • Faith
  • Infidelity

مراجع

  1. ابن ادریس، محمدبن احمد (1410ق). السرائر، چ دوم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  2. ابن درید، محمدبن الحسن (1988م). جمهره اللغه، بیروت: دارالعلم للملایین.
  3. اردبیلی، احمدبن محمد (1403ق). مجمع الفائده والبرهان، قم: مؤسسۀ نشراسلامی.
  4. انصاری، مرتضی (1415ق). کتاب الطهاره، قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  5. آشتیانی، محمدحسن بن جعفر (1404ق). کتاب القضاء، چ هشتم، قم: منشورات دارالهجره.
  6. آملی، محمدتقی (1380ق). مصباح الهدی فی شرح العروه الوثقی، چ اول، تهران: بی‌جا.
  7. بحرانی، ابن میثم (1406). قواعد المرام، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
  8. بحرانی، یوسف (1378ق). الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، نجف: الإسلامیه.
  9. برقی، احمدبن محمدبن خالد (1330). المحاسن، قم: دارالکتب الإسلامیه.
  10. تبریزی، جواد (1416ق). ارشادالطالب الی التعلیق علی المکاسب، چ سوم، قم: اسماعیلیان.
  11. جزایری، سید نعمت‌الله (1380ق). انوارالنعمانیه، تبریز: حقیقت.
  12. جوهری، اسماعیل بن حماد (1410ق). الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین.
  13. حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه، قم: مؤسسۀ آل البیت(ع).
  14. حسینی عاملی، سید محمدجواد (1419ق). مفتاح الکرامه، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  15. حکیم، سید محسن (1418ق). مستمسک العروه الوثقی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  16. حمیری، عبدالله بن جعفر (1413ق). قرب الإسناد، قم: مؤسسۀ آل‌البیت.
  17. خمینی، روح‌الله (1421ق). کتاب الطهاره، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام.
  18. خویی، سید ابوالقاسم (1374ق). کتاب المساقاه، نجف: المطبعه الحیدریه.
  19. ---------------- (1418ق). التنقیح فی شرح العروه الوثقی، قم: لطفی.
  20. ----------------- (1418ق). فقه الشیعه-کتاب الطهاره، قم: آفاق.
  21. ------------------ (بی‌تا)/ مصباح الفقاهه(المکاسب)، 7 جلد، بی‌جا.
  22. راغب اصفهانی، حسین (1412ق). مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دارالقلم.
  23. روحانی، سید محمدصادق (1412ق). فقه الصادق، قم: مدرسه امام صادق(ع).
  24. سبحانی، جعفر (1385). الایمان و الکفر فی الکتاب و السنه، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
  25. ------------ (1418ق). نظام القضاء والشهاده، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
  26. ------------ (1424ق). المواهب، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
  27. سبزواری، سید عبدالأعلی (1417ق). مهذب الأحکام، قم: مؤسسۀ المنار.
  28. سمعانی، عبدالکریم بن محمد (1382ق). الأنساب، هند: مطبعه مجلس.
  29. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1380). حاشیة شرائع الإسلام، قم: ب‍وس‍ت‍ان ک‍ت‍اب ق‍م.
  30. -------------------- (1413ق). مسالک الأفهام، قم: مؤسسۀ المعارف الإسلامیه.
  31. صدر، محمدباقر (1421ق). بحوث فی شرح العروه، قم: مرکز التخصصیه للشهید الصدر.
  32. صدوق، محمد بن علی (1403ق). معانی‌الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  33. --------------- (1418ق). الهدایه، قم: مؤسسۀ امام هادی(ع).
  34. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1417ق). العروه الوثقی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  35. طباطبایی محمدحسین (1417ق) المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  36. طوسی، محمد بن حسن (1407ق)، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  37. علامه حلی، حسن بن یوسف (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
  38. علم الهدی، علی بن حسین (1415ق). الإنتصار، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  39. فاضل لنکرانی، محمد (1432ق). تفصیل الشریعه، قم: مرکز فقه الائمه الأطهار.
  40. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرایع، قم: اسماعیلیان.
  41. فاضل هندی، محمدبن حسن (1271ق). کشف اللثام، قم: انتشارات اسلامی.
  42. فیض کاشانی، محمد محسن (1406ق). الوافی، اصفهان: کتابخانه امام امیر المؤمنین.
  43. کاشف‌الغطاء، حسن (1262ق). أنوارالفقاهه(الطهاره)، نجف اشرف: مؤسسۀ کاشف الغطا.
  44. کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد، قم: مؤسسۀ آل البیت(ع).
  45. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  46. گلپایگانی، سید محمدرضا (1414ق). کتاب الطهاره، قم: دارالقرآن الکریم.
  47. مازندرانی، محمد صالح بن احمد (1342). شرح اصول کافی، تهران: الإسلامیه.
  48. مجلسی، محمدباقر (1410ق). بحارالأنوار، بیروت: دارالوفاء.
  49. محقق حلّی، جعفر بن حسن (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسه سید الشهداء علیه‌السلام.
  50. محقق سبزواری، محمدباقر(1345ق). ذخیره المعاد، قم: مؤسسۀ آل البیت(ع).
  51. محقق سبزواری، محمدباقر (1381). کفایه الأحکام، قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی.
  52. محمود، عبدالرحمان (بی‌تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، مصر: دارالفضیله.
  53. مشکینی اردبیلی، علی (1419ق). مصطلحات الفقه، قم: الهادی.
  54. مطهری، مرتضی(1388). عدل الهی، تهران: صدرا.
  55. مفید، محمد بن نعمان (1414ق). أوائل المقالات، لبنان: دار المفید.
  56. مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  57. --------------- (1386). صد و هشتاد پرسش، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  58. منتظری، حسینعلی (1385). نظام الحکم فی الإسلام، قم: سرایی.
  59. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهرالکلام، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  60. نراقی، احمد (1415ق). مستندالشیعه، قم: مؤسسۀ آل البیت(ع).

 

References

  1. Alam al-Hudā, Ali ibn Hussein. (1994). al-Intiṣār, Qom: Islamic publication office (in Arabic)
  2. Allamah Al-Hilli, Ḥasan ibn Yūsuf. (1991). Montaha al-matlab fi tahqiq al-mazhab, Mashhad: Islamic research group. (in Arabic)
  3. Amoli, Muhammad Taqi. (1960). Misbah Al – Hoda fi Sharh Al – Orvate Al – vosqa, Tehran. (in Arabic)
  4. Ansari, Murtadha. (1994). Ketab Al- Taharat, Qom: Congress of Commemorate of sheikh ansari. (in Arabic)
  5. Ardabili, Ahmad ibn Muhammad (1982). Majma al-Faedeh val-Borhan fi Sharh al-Adhhan, Qom: Islamic Publication Institute. (in Arabic)
  6. Ashtiany,Muhammad Hasan. (1983). Ketab al-Qaza, Qom: Dar Al-Hejreh Publishing. (in Arabic)
  7. Bahrani, Ibn Maitham. (1985). Qavaeid Al-Maram, Qom: Ayatollah Murashi Najafi Library. (in Arabic)
  8. Bahrani, Yūsuf. (1958). Al- hadaeq Al- nazereh fi Ahkam Al- otrat Al- tahereh, Najaf: Islamic book publication. (in Arabic)
  9. Barqi, Ahmad ibn Muhammad Khalid. (1951). Al- mahasin, Qom: Islamic books publishing. (in Arabic)
  10. Fazil hendi, Muhammad bin Hasan. (1854). Kashf Al- lesam, Qom: Islamic publication office (in Arabic)
  11. Fazil Lankarani, (2010). Tafsil Al- Shariat, Qom: Markaz feghh Al- AEmat Al- athar. (in Arabic)
  12. Fazil meqdad, Meqdad bin Abdollah. (1983). Al- tanghih Al- rayee le- mokhtasar Al- sharaye Al- islam, Qom: Ismailian. (in Arabic)
  13. Feyz kashani, Muhammad Hasan. (1985). Al- vafi, Esfahan: imam Amir Al- momenin library. (in Arabic)
  14. Golpaygani, Muhammad Reza. (1993). ketab Al- taharat, Qom: Dar Al- qoran Al- karim. (in Arabic)
  15. Hakim, Mohsen. (1997). mostamsak Al- orvat Al-vosqa, Beirut: dar Al- Ehya Al- toras Al-Arabi. (in Arabic)
  16. Hemyari, Abdollah ibn Jafar. (1992). Qorb Al- Asnad, Qom: Al- al- bayt alayh Al- salam motitue(in Arabic)
  17. Husseini Ameli, Muhammad Javad. (1998). Meftah Al- Keramat, Qom: Islamic publication office. (in Arabic)
  18. Hurr al-'Amili, Muhammad ibn Hassan. (1989). Tafṣīl wasāʾil al-shīʿa ilā taḥṣīl masāʾil al-sharī, Qom: the Al-Bayt Foundation. (in Arabic)
  19. Ibn Doraid, Muhammad ibn Hasan. (1988). Jomhorat Al- loQat, Beirut: Dar Al- elm Al- malaein. (in Arabic)
  20. Ibn Edris Helli, Muhammad ibn Ahmad. (1989). Al- Sarer Al- havile- tahrir Al- fatavi, Qom: Islamic publication office. (in Arabic)
  21. Jawhari, Ismail ibn Hamad. (1990). As-Sahah, Beirut: Dar al-ilm lilmalayin. (in Arabic)
  22. Jazayeri, Nematollah. (1960). Anvar Al- noomaniAt, Tabriz: haghighat publishing.( in Arabic)
  23. Karaki, Ali ibn Hussein. (1993). Jame Al- maghasid, Qom: Al El Bayt Institute. (in Arabic)
  24. Kashef Al- ghetaa, Hasan. (1845). Anvar Al- feghahat, Najaf Ashraf: kashef Al- ghetto institue. (in Arabic)
  25. Khoei, Abu al-Qasim. (1954). Ketab Al-mosagat, najaf: Al- heidarieh publishing(in Arabic)
  26. Khoei, Abu al-Qasim. (1997). Al- tanqih fi sharh Al- orvat Al- vosga, Qom: lotfi institu. (in Arabic)
  27. Khoei, Abu al-Qasim. (1997). Fegh Al- shiat ketab Al- taharat, Qom: Afag institue. (in Arabic)
  28. Khoei, Abu al-Qasim. (n.d.). Mesbah Al- fegahat Al-makaseb, (n.p.). ( in Arabic)
  29. Khomeini, Rouhollah. (2000). Ketab Al- taharat, Tehran: Tanzim va nashr asar imam Komeini. ( in Arabic)
  30. Koleini, Muhammad bin Ya'qub. (1987). Al-Kafi, Tehran: Islamic Library. (in Arabic)
  31. Mahmoud, Abdorahman. (n.d.). Dictionary of jurisprudence and jurisprudential terms, Egypt: Dar al-Fazilah. (in persian)
  32. Majlesi, Muhammad Baqer. (1993). Behar Al- anvar, Beirut: Dar Al- vafa istitue. (in Arabic)
  33. Makarem Shirazi, Naser (1995). Tafsir Nemooneh, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiyya. (in Arabic)
  34. Makarem shirazi, Naser. (2007). one hundred and eighty questions,Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiyya. (in persian)
  35. Mazandarani, Muhammad Saleh. (1963). sharh osol kafi, Tehran: Islamic publication (in Arabic)
  36. Meshkini Ardabili, Ali. (1998). Jurisprudential terms, Qom: Al-Hadi. (in Arabic)
  37. Mofid, Muhammd ibn Noeman. (1993). Avael Al- maghalat. Lebanon: Dar Al- mofid. (in Arabic)
  38. Mohaghegh sabzevari, Muhammad Baqer. (1926). Zakhirat Al- maad, Qom: Al- Albeyt institute. (in Arabic)
  39. Mohaghegh sabzevari, Muhammad Baqer. (2002). Kefayat Al- ahkam, Qom: Islamic publication office. (in Arabic)
  40. Mohaqeq Hilli, Jafar Ibn Hassan. (1987). Al-motabar fi sharhi al-mokhtasar, Qom: Seyyed al-Shahada Institute, peace be upon him. (in Arabic)
  41. Montazeri, Hossein Ali (2006). Nizam al-Hokm Fi-Islam, Qom: Saraei. (in Arabic)
  42. Motahari, Mortiza. (2009). Justice of God, Tehran: sadra publishing. (in persian)
  43. Najafi, Muhammad Hasan. (1983). Jawahir al-kalam fi sharh shara’i‘ al-islam, Beirut: Dar Ehya Al- toras Al- arabi. (in Arabic)
  44. Naraqi, Ahmad. (1994). Mostand Al- Shiaht, Qom: Al- Albayt institute. (in Arabic)
  45. Raghib al-Isfahani, Hussein. (1991). Al-Mufradat fi Gharib al-Quran. Beirut: Dar Al- qalam. (in Arabic)
  46. Rohani, Muhammad Sadiq. (1991). Feghh Al- sadegh, Qom: imam sadegh school. (in Arabic)
  47. Sabziwari, Abd al-A'la. (1996). Mohazab Al- ahkam, Qom: Al-manar institute. (in Arabic)
  48. Sadogh, Muhammad ibn Ali. (1982). Maani Al- akhbar, Qom: Islamic publication office. (in Arabic)
  49. Sadogh, Muhammad ibn Ali. (1997). Al- hedayat, Qom: imam hadi institue. (in Arabic)
  50. Sadr, Muhammad Baqer. (2000). Bohos fi sharh Al- orvat Al- vosgha, Qom: markaz Al- abhas va Al- derasat Al- takhasosiat le shahid Al-sadr institue. (in Arabic)
  51. Samaani, A. (1962). Al- amsaab, India: Magles publishing. (in Arabic)
  52. Shahid sani, Zein al-din bin Ali. (1992). hashiyeh sharraye Al- islam, Qom: Al- maaref Al- eslamiyah institue. (in Arabic)
  53. Shahid sani, Zein al-din bin Ali. (1992). Masalek Al- afham ela tanghih sharraye Al- islam, Qom: Al- maaref Al- eslamiyah institue. (in Arabic)
  54. Sobhani, Jafar. (1965). Al-iman va al-kofr fi ketab va sonnah, Qom: imam sadegh institue. (in Arabic)
  55. Sobhani, Jafar. (1965). Nezam Al- ghaza va Al- Shahadat, Qom: imam sadegh institue. (in Arabic)
  56. Sobhani, Jafar. (2003). Al- mavaheb, Qom: imam sadegh institue. (in Arabic)
  57. Tabatbaei yazdi, Muhammad Kazem. (1996). Al- Orvat Al- vosgha, Qom: Islamic publication office. (in Arabic)
  58. Tabatbaei, Muhammad Hussein. (1996). Al- mizan, Qom: Islamic publication office. (in Arabic)
  59. Tabrizi, Javad. (1995). Ershad Al- taleb Ela Al- taaliQ Ala Al- makaseb, Qom: Esmailiyan publishing. (in Arabic)
  60. Tusi, Muhammad ibn Hassan. (1986). Tahzib al-ahkam, Tehran: Dar al-Katb al-Islamiya. (in Arabic)
مجله علمی
دوره 18، شماره 4
دی 1401
صفحه 839-862

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 دی 1399
  • تاریخ بازنگری: 01 دی 1400
  • تاریخ پذیرش: 01 دی 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار