پژوهش فقهی، در خصوص آرای خلاف مشهور شیخ صدوق(ره) در مباحث مربوط به انحلال نکاح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکده اهل‌البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

3 دکتری فقه و حقوق اسلامی، مدرس دانشگاه، قاضی دادگستری اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

با مشاهدۀ کتاب شریف الفقیه شیخ صدوق، از فقهای متصل به عصر غیبت امام زمان (عج)، می‌توان اذعان داشت که ایشان در مباحث مربوط به انحلال نکاح نیز مانند سایر ابواب فقهی، نظرهای خلاف مشهور فقهای امامیه دارد که در پنج مورد به‌ترتیب عبارت‌اند از: 1. عدم احتساب طلاق سنی (به معنی الاخص) در سه طلاقی که موجب حرمت زوجه می‌شود؛ 2. اقرب‌الاجلین (وضع حمل یا سه ماه)، ملاک عدۀ زن باردار؛ 3. اختبار عنین بودن زوج با ادعای آن از سوی زوجه با سه طریق: نشاندن زوج در آب سرد، خوراندن ماهی تازه به زوج، نهادن عطر زعفران در رحم زوجه؛ 4. ایجاد حرمت ابدی در صورت لعان زوجه نسبت به همسر ناشنوایش؛ 5. انحصار موجب لعان در نفی ولد. با این‌ حال، فتاوی مذکور از پشتوانۀ متقن روایی بهره می‌برد، ازاین‌رو می‌توان فارغ از اجماعات و شهرت‌های فقهی موجود، به داوری و گزینش میان نظریات فقهی ایشان دست زد و چه‌بسا عاملی برای تغییر مباحث باب دوم از کتاب هفتم (در انحلال عقد نکاح) قانون مدنی که اغلب در بیان احکام از نظر مشهور پیروی جسته است، باشد. روش تحقیق در این مقاله تحلیلی-انتقادی و گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و اسنادی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Research on the Infamous Views of Sheikh Sadouq on Issues Related to the Dissolution of Marriage

نویسندگان [English]

  • Ehsan 'Ali Akbari Baboukani 1
  • Mohammad Amini 2
  • Sahand Sadeqi Bahmani 3
1 Assistant Professor, Faculty of Ahl-e-Bayt, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Ph.D Student of Private Law, University of Isfahan, Isfahan, Iran
3 Ph.D of Jurisprudence and Islamic Law, University Professor, Judge of Isfahan Court, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Looking at the book of Al-Faqih by Sheikh Sadouq, one of the jurists connected to the time of the absence of Imam of the Age (may God hasten his reappearance), it can be said that he has opposing views on issues related to the dissolution of marriage like other chapters of jurisprudence. In five cases, they are: 1- Not counting the permissible divorce in three divorces that cause the separation of the woman. 2- Proximity between divorce and childbirth that is the waiting period of divorce of a pregnant woman. 3- Testing male impotence by claiming it by a woman in three ways: putting the man in cold water, feeding the man with fresh fish, and putting saffron perfume in the woman's uterus. 4- Causing permanent separation if the woman curses her dead husband (conjugal anathema). 5- Restriction causing conjugal anathema (Li'an) in rejecting the child. However, these opinions have a strong narrative support, so apart from the existing jurisprudential consensus and famous opinions, one can judge and choose between their jurisprudential theories. Perhaps this can be a factor to change the topics of the second chapter of the seventh book of the Civil Code (pertaining to dissolution of marriage), which mostly follow the famous opinions of the jurists to express the rules. This article uses an analytical-critical method of research and library and documentary data collection procedure. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sheikh Sadouq
  • Infamous Views
  • Al-Faqih
  • Dissolution of Marriage

مراجع

  1. ـ قرآن کریم

    1. ابن‌ادریس، محمد بن احمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: جامعۀ مدرسین.
    2. ابن‌بابویه، علی بن حسین (1415ق). فقه الرضا(ع)، مشهد مقدس: مؤسسة آل‌البیت(ع).
    3. ابن‌بابویه، محمد بن علی (1376). الامالی، تهران: کتابچی.
    4. _______________ (1415ق). المقنع، قم: مؤسسۀ امام هادی(ع).
    5. _______________ (1418ق). الهدایة فی الاصول و الفروع، قم: مؤسسۀ ‌امام ‌هادی(ع).
    6. _______________ (1406ق). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم: دارالشریف الرضی.
    7. _______________ (1386ق). علل الشرایع، قم: داوری.
    8. _______________ (1378ق). عیون اخبار الرضا(ع)، تهران: جهان.
    9. _______________ (1413ق). من لایحضره الفقیه، قم: جامعۀ مدرسین.
    10. _______________ (1403ق). معانی‌الاخبار، قم: جامعۀ مدرسین.
    11. ابن‌حمزة، محمد بن علی (1408ق). الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم: انتشارات کتابخانۀ ‌آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
    12. ابن شهید ثانی، حسن بن زین الدین (1362). منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، ج1، قم: جامعۀ مدرسین.
    13. ابن‌صلاح، عثمان بن عبدالرحمن (1416ق). مقدمة ابن الصلاح فی علوم الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    14. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1409ق). اختصار علوم الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    15. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب، ج3-5، بیروت: دارالفکر.
    16. ابن غضائری، احمد بن ابی عبدالله (بی‌تا). رجال ابن الغضائری، کتاب الضعفاء، قم: بی‌جا.
    17. ابن فهد حلی، احمد بن محمد (1410ق). المقتصر من شرح المختصر، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة.
    18. __________________ (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: جامعۀ مدرسین.
    19. ترابی، علی‌اکبر (1424ق). الموسوعة الرجالیة المیسرة. قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
    20. جمعی از نویسندگان –زیر نظر آیت‌الله هاشمی شاهرودی- (1389). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، چ اول، قم: مؤسسۀ دائره المعارف فقه اسلامی.
    21. حارثی عاملی، حسین (1401ق). وصول الاخیار الی اصول الاخبار، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة.
    22. خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین. ج6، قم: هجرت.
    23. سبحانی تبریزی، جعفر (1414ق). نظام الطلاق فی الشریعة الاسلامیة الغراء، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
    24. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1408ق). الرعایة فی علم الدرایة، قم: انتشارات کتابخانۀ ‌آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
    25. __________________ (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح الشرایع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
    26. صادقی بهمنی، سهند (1394). واکاوی آرای فقهی نادر و خلاف مشهور شیخ صدوق (به راهنمایی حسین صابری)، مشهد: دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری دانشگاه فردوسی مشهد.
    27. صدر، حسن (بی‌تا). نهایة الدرایة شرح الوجیزة للشیخ البهایی، قم: نشر مشعر.
    28. صیمری، مفلح بن حسن (بی‌تا). التنبیه علی غرائب من لایحضره الفقیه (نسخۀ خطی)، بی‌جا.
    29. طباطبایی کربلایی علی بن محمد علی (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل (ط-حدیثه، قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
    30. طریحی، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین. ج3، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
    31. طوسی، محمد بن حسن (1390ق[الف]). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    32. ----------------------- (1390ق[ب]). اختیار معرفة الرجال (رجال کشی)، مشهد مقدس: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد.
    33. ___________ (1407ق). الخلاف، قم: جامعۀ مدرسین.
    34. ___________ (1427ق). الرجال، قم: جامعۀ مدرسین.
    35. ___________ (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیة. تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة،
    36. ___________ (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دارالکتاب العربی.
    37. ___________ (1407ق). تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتاب الاسلامیة.
    38. علامه حلی، حسن بن یوسف (1414ق). تذکرة الفقهاء(ط- حدیثه)، قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
    39. _______________ (1381ق). خلاصة الاقوال، نجف اشرف: منشورات المطبعة الحیدریة.
    40. ___________ (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: جامعۀ مدرسین.
    41. ___________ (1413ق). مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم: جامعه مدرسین.
    42. ___________ (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة.
    43. ___________ (1419ق). نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، قم: مؤسسة آل البیت(ع).
    44. علم الهدی، علی بن حسین (1415ق). الانتصار فی انفرادات الامامیة، قم: جامعۀ مدرسین.
    45. ___________ (1376ق). الذریعه الی اصول الشریعه، تهران: دانشگاه تهران.
    46. ___________ (1405ق). رسائل الشریف المرتضی، قم: دارالقرآن الکریم.
    47. غفاری، علی‌اکبر (1389). دراسات فی علم الدرایة تلخیص مقباس الهدایة للعلامة المامقانی، تهران: سمت.
    48. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرایع، قم: انتشارات کتابخانۀ ‌آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
    49. فاضل هندی، محمد بن حسن (1416ق). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم: جامعۀ مدرسین.
    50. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1406ق). الوافی، اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین(ع).
    51. ______________________ (بی‌تا). مفاتیح الشرائع. قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
    52. کلینی، محمد بن یعقوب (1429ق). الکافی، قم: دارالحدیث.
    53. مامقانی، عبدالله (1428ق). مقیاس الهدایه فی علم الدرایه، ج1، قم: دلیل ما.
    54. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1410ق). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
    55. ___________________________ (1404ق). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول(ص)، تهران: دارالکتاب الاسلامیة.
    56. ___________________________ (1406ق). ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، قم: انتشارات کتابخانۀ ‌آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
    57. مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم: مؤسسۀ فرهنگی اسلامی کوشانپور.
    58. محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسة آل البیت(ع).
    59. محمود عبدالرحمان (بی‌تا). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة، بی‌جا.
    60. مدیر شانه‌چی، کاظم (1388). علم الحدیث، قم: جامعۀ مدرسین.
    61. مفید، محمد بن محمد (1413ق). الرد علی اصحاب العدد جوابات اهل الموصل فی العدد و الرویة، قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
    62. ______________ (1413ق). المقنعة، قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
    63. موسوی عاملی، علی بن محمد (1411ق). مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرایع الاسلام، بیروت: مؤسسة آل‌البیت(ع).
    64. میرداماد، محمد باقر بن محمد (1422ق). الرواشح السماویة، قم: دارالحدیث.

     

    Refrences

    - The Holy Quran

    1. Ibn Idris, Mohammad bin Ahmed (1989). Al-saraer al-hawi le tahrir al-fatawa, Qom: Teachers university publications, (in Arabic).
    2. Ebn Babawiyyah. Ali Ibn Hossein. (1994). jurisprudence of Imam Reza, Mashhad: Al Labit Institute. (in Arabic)
    3. Ebn Babawiyyah. Mohammad Ibn Ali (1997). All-amali, Tehran: Ketabchi Publications. (in Arabic)
    4. -------------------------- (1994). Al-moghnaa, Qom: Imam Hadi (peace on him) Institute. (in Arabic)
    5. -------------------------- (1997). The guide to pillars and ancillaries of faith, Qom: Imam Hadi Institute. (in Arabic)
    6. -------------------------- (1985). Rewards and punishments for acts, Qom: home al-Sharif al-Radhi. (in Arabic)
    7. -------------------------- (1966). Causes and Reasons of traditions, Qom: Davari Publications. (in Arabic)
    8. -------------------------- (1958). Imam Reza (peace on him) News Sources, Tehran: Jahan Publishing. (in Arabic)
    9. -------------------------- (1992). Man la yahzoroho al-faghih, Qom: Islamic Publications. Office. (in Arabic)
    10. -------------------------- (1983) Meanings of News, Qom: Teachers Association. (in Arabic)
    11. Ebne Hamze. Mohammad Ibn Ali (1987). A means to an Excellence, Qom: Ayatollah Marashi Library. (in Arabic)
    12. Ebne shahide. Hasan Ibn Zain al-Din (1983). ThaniValuable selection of Sentences of Imams, Vol. 1, Qom: Teachers Association. (in Arabic)
    13. Ebne Salah. Othman Ibn Abd al-Rahman (1995). Introduction of Ibn Salah in the sciences of hadith, Beirut: House of Scientific Books. (in Arabic)
    14. Ebne Kasir. Ismail Ibn Omar (1988). A brief sciences of hadith,Beirut: House of Scientific Books. (in Arabic)
    15. Ebne Manzor. Mohammad Ibn Mokram (1993). Arabic Language, Vol. 3 and 5, Beirut: House of Thought. (in Arabic)
    16. Ebne Ghazaeri. Ahmed Ibn Abi Abdullah (No date). Genealogy of Ibn Ghazairi, Qom: No place. (in Arabic)
    17. Ebne fahde Helli. Ahmed Ibn Mohammad (1989). Enclosed in a brief explanation, Mashhad: Institute of Islamic Debates. (in Arabic)
    18. ------------------------ (1986). Al-Mohazzabo A-Baree, Qom: Teachers Association Publications. (in Arabic)
    19. Ali Akbar (2003). Encyclopedia of Genealogy, Qom: Imam Sadegh (peace on him) Institute. (in Arabic)
    20. A group of authors (1389). The culture of jurisprudence in accordance with the religion of the Ahl al-Bayt, first edition, Qom: Islamic Encyclopedia Institute. (in Persain)
    21. Harethi Amoli. Hossein (1981). Reaching the worthy for the principles of Sentences of Imams, Qom: Collection of Islamic Reserves. (in Arabic)
    22. Khalil Ebn Ahmad (1989) book al-'Ayn, Volume 6, Qom: Hijrat Publications. (in Arabic)
    23. Sobhani Tabrizi. Jafar. (1993). Method of Divorce in Islam, Qom: Imam Sadegh. (peace on him) Institute (in Arabic)
    24. Shahid Thani (1987). Care in the science of cabbala, Qom: Ayatollah Marashi Library. (in Arabic)
    25. ------------ (1992). Ways of understanding in explanation Legislations of Islam, Qom: Institute of Islamic Studies. (in Arabic)
    26. Sadeghi Bahmani, Sahand (2015). Analysis of jurisprudential opinions against the famous Sheikh Sadough, Mashhad: Ferdowsi University. (in Persain)
    27. Hssan (No date). The End of cabbala, Qom: Mashar Publications. (in Arabic)
    28. Mufleh Ibn Hassan (No date). Aware of weird comments, no place. (in Arabic)
    29. Tabatabai, Sayyid Ali ibn Mohammad Ali, (1997). Riyadh al-Masa'il fi Bayan al-Ahkam Baldil, Qom: Al-Bayt Institute. (in Arabic)
    30. Fakhruddin (1995). Bahrain Assembly, Vol.3, Tehran: Mortazavi Bookstore. (in Arabic)
    31. Mohammad Ibn Hassan (1970a). Al-Estebsar, Tehran: Islamic Books House. (in Arabic)
    32. -------- (1970b). Knowledge of genealogy, Mashhad: Mashhad University Publishing Institute. (in Arabic)
    33. ------- (1986). Conflicts of religions, Qom: Teachers Association. (in Arabic)
    34. ------- (2006). Genealogy, Qom: Society of Teachers. (in Arabic)
    35. ------- (1967). Comprehensive Jaʽfari jurisprudence, Tehran: razavi School. (in Arabic)
    36. ------- (1980). Everything about pure jurisprudence and fatwas, Beirut: Arabic Library. (in Arabic)
    37. ------- (1986). Tahzib al-ahkam, Tehran: Islamic Books House. (in Arabic)
    38. Allama al-Hilli, Hasan ebn mansoor (1993). Rules of the jurists, Qom: Al-Bayt Institute. (in Arabic)
    39. ---------------------------------- (1961). Selected sayings, Najaf: Heydariyeh Publishing. (in Arabic)
    40. ---------------------------------- (1992). Rules of Ahkam fi Ma'rifah al-Hillal al-Wal-Haram, Qom: Teachers Association Institute. (in Arabic)
    41. ---------------------------------- (1992). Different aspects of Shi’a jurisprudence, Qom: Islamic Publishing Institute. (in Arabic)
    42. ---------------------------------- (1991). Leading al-Muttalib, Mashhad: Islamic Speeches Complex. (in Arabic)
    43. ---------------------------------- (1998). Final rulings in identifying rulings, Qom: Al al-Bayt Institute. (in Arabic)
    44. Alam-Alhoda. Ali Ibn Hossein (1994). Victory in the solitaries confinement of Imami jurists, Qom: Teachers Association Publications. (in Arabic)
    45. -------------- (1956). A means for reaching the principles of religion, Tehran: University of Tehran Press. (in Arabic)
    46. -------------- (1984). Messages and letters of Mr. Morteza, Qom: Holy Quran House. (in Arabic)
    47. Ali Akbar (1389). Lessons in the science of cabbala, Tehran: Samt Publishing. (in Arabic)
    48. Fazel Meghdad. Miqdad Ibn Abdullah (1983). Nice description and revision for the brief book of rules, Qom: Ayatollah Marashi Library Publications. (in Arabic)
    49. Fazel Hendi. Mohammad Ibn Hassan (1995). Discover the ambiguity of the book of rules of rulings, Qom: Teachers Association Publications. (in Arabic)
    50. Feyze Kashani. Mohammad Ibn Shah Morteza (1985). Al-vafi, Isfahan: Library of Imam Amir al-Mo'menin
    51. ---------------- (No date). Keys to the rules, Qom: Ayatollah Marashi Library Publications
    52. Koleyni, Mohammad ibn Yaghub. (2008). Al-Kafi, Qom: Dar al-Hadith. (in Arabic)
    53. Abdullah (2007). Meghbaso al-hedaiat In the science of cabbala, Qom: dalile ma Publications. (in Arabic)
    54. Majlesi, Mohammad Bagher (1989). Seas of light in the words of the Imams: Beirut: Publishing Institute. (in Arabic)
    55. ______________________ (1983). Merat al-oghul fi Sharh Akhbar Al Rasul, Tehran: Dar al-kotob al-eslamieh (in Arabic).
    56. ______________________ (1985). Malazo al-akhyar, Qom: Ayatollah Marashi Library Publications. (in Arabic)
    57. Majlesi, Mohammad Taghi (1985). The paradise of the pious, Qom: Kooshanpour Islamic Cultural Institute. (in Arabic)
    58. Mohaqeq Karaki. Ali Ibn Hossein (1993). Jame 'al-maqassid fi sharh al-qawaed, Qom: Al-Bayt Institute. (in Arabic)
    59. Mahmoud abdo al-rahman (No date). Dictionary of jurisprudential terms and expressions, No place. (in Arabic)
    60. Modire shanechi. Kazem (2009). Elmo Al-Hadith, Qom: Teachers Association Publications. (in Arabic)
    61. Mohammad Ibn Mohammad (1992). Al-Rad Ali Ashab Al-Adad Answers Ahl Al-Musal in Al-Adad and Al-Rawiyah, Qom: Sheikh Mofid Millennium World Congress. (in Arabic)
    62. ----------- (1992). The Legally Sufficient , Qom: Sheikh Mofid Millennium World Congress. (in Arabic)
    63. Mosavi ameli. Ali Ibn Mohammad (1990). Madareko Al-Ahkam, Beirut: Al-Bayt Institute. (in Arabic)
    64. Mirdamad, Muhammad Baqir ibn Muhammad (2001). Al-Ravahesho Al-samaviye, Qom: Dar al-Hadith Publishing. (in Arabic)
مجله علمی
دوره 18، شماره 3
مهر 1401
صفحه 753-779

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 مرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 11 مهر 1400
  • تاریخ پذیرش: 11 مهر 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار