تفسیر اعلمیت در اجتهاد و تعیین مصداق آن و تبیین جایگاه آن در اجتهاد حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشکدۀ علوم اسلامی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، آستان قدس رضوی، مشهد، ایران

چکیده

بین اندیشمندان فقه و اصول در اینکه «اعلم» کسی است که استنباط بهتری دارد، اتفاق نسبی وجود دارد. مسئلۀ مورد اختلاف این است که مجتهد باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد که به استنباط بهتر منجر شود. به‌عبارت دیگر، چه ویژگی‌هایی باید در مجتهد اعلم وجود داشته باشد؟ از جانب دیگر، در صورت تعیین آن صفات، چگونه و بر چه اساسی آن ویژگی‌ها را در مصداق خاص جست‌وجو و احراز کرد؟ از زاویه‌ای دیگر، مفهوم اعلمیت در «شخص حقوقی» با ساختار «شورایی»، «گروهی» و «سازمانی» چگونه تصور می‌شود؟ در این مقاله، که از لحاظ هدف، توسعه‌ای، از لحاظ گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و از لحاظ موضوع توصیفی-تحلیلی است، سه ویژگی برای اعلم بودن [فهم (اعم از فهم فقهی، فهم اصولی، فهم رجالی و فهم موضوعی)، حافظه و مهارت] – و چهار شاخص [سابقۀ آموزش، سابقۀ تدریس، سابقۀ پژوهش و سابقۀ اجرایی] ارائه و پس از آن به تطبیق اعلمیت در مجتهد حقوقی با سه ساختار شورایی و گروهی و سازمانی و مقایسۀ آن با مجتهد حقیقی پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Interpreting "the Utmost Knowledgeability" in Ijtihad; Determining its Example and Explaining its Place in Legal Ijtihad

نویسنده [English]

  • Seyyed Reza Shirazi
Assistant Professor, Research Center for Islamic Studies, Islamic Research Foundation, Astan Quds Razavi, Mashhad, Iran
چکیده [English]

There is a relative agreement among the scholars of jurisprudence and principles of jurisprudence (osul) that the utmost knowledgeable person is the one who has a better inference. What is disputed is this question: what characteristics should exist in a mujtahid that lead to a better inference. In other words, what characteristics should exist in the most knowledgeable mujtahid? On the other hand, if those attributes are determined, how and on what basis those attributes should be inquired and acquired in a specific instance? From another point of view, how is the concept of utmost knowledgeablility conceived in a "legal entity" with a "council", "group" and "organizational" structure? In this article, which has been done with developmental method - in terms of purpose - ; library  method- in terms of data collection -, and descriptive-analytical method - in terms of subject -, three characteristics for being the utmost knowledgeable person [understanding (including jurisprudential understanding, understanding the principles of jurisprudence (osul), rejali understanding and thematic understanding), memory and skills] - and four indicators [training history, teaching history, research history and executive history] are presented. Next, the utmost knowlegibility in a legal mujtahid has been compared with real mujtahid based on three council, group and organizational structures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Council Ijtihad
  • Group Ijtihad
  • Organizational Ijtihad
  • Inference
  • Conditions of Mujtahid
  1. اصفهانی، محمدحسین (1416ق). بحوث فی علم الاصول (الرسالة الثالثة)، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  2. افجه، سید علی‌اکبر (1385). مبانی فلسفی و تئوری‌های رهبری و رفتار سازمانی، تهران: سمت.
  3. انصاری، مرتضی مقرر: ابوالفضل کلانتری (1383). مطارح الانظار، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  4. ----------- (1404ق). الاجتهاد و التقلید، قم: مکتبة المفید.
  5. --------------- (1415ق). صراة النجات (محشی)، قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ انصاری.
  6. ایروانی، میرزا علی (1422ق). الاصول فی علم الاصول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  7. بجنوردی، سید حسن (بی‌تا). منتهی الاصول، قم: کتابفروشی بصیرتی.
  8. پارسایی محمدی، پرستو و دیگران (1398). «مطالعۀ معیارها و شاخص‌های موجود در رتبه‌بندی‌های دانشگاهی ملی»، پژوهشنامۀ علم‌سنجی (خرداد 1398(انتشار آنلاین)، ص 23-1.
  9. جمال‌آبادی، پریسا؛ میرشاهی، فرزاد؛ بهشتی‌پور، حسین(1395). «هوش هیجانی و جایگاه آن در ارتباطات اثربخش»، برلین آلمان: سومین کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی.
  10. جناتی، محمدابراهیم (1372). «نظریۀ تعین تقلید از اعلم»، کیهان اندیشه، نسخۀ شمارۀ 51.
  11. حاجی علی، فریبا (1384). «اعلم تبیین مفهوم، تعیین مصداق»، فقه و حقوق خانواده، بهار و تابستان، نسخۀ شمارۀ 37 و 38.
  12. حائری، عبدالکریم (بی‌تا). درر الفوائد، قم: چاپخانۀ مهر.
  13. حائری، سید کاظم (1377). «شرط اعلمیت در رهبری»، حکومت اسلامی، تابستان، نسخۀ شمارۀ 8.
  14. حائری، مرتضی (1426ق). شرح العروة الوثقی. قم : دفتر انتشارات اسلامی.
  15. حکیم، سید محسن (1416ق). مستمسک العروة الوثقی. قم: مؤسسة دار التفسیر.
  16. حیدری، سید علی‌نقی (1412ق). اصول الاستنباط. قم: لجنة ادارة الحوزة العلمیة.
  17. حیدری، حسین؛ خاشعی، وحید؛ معروفانی اصل؛مرتضی (1395). «تحلیل تأثیر شوخ‌طبعی بر فرهنگ سازمانی و انجام گروهی»، مدیریت فرهنگ سازمانی بهار، نسخۀ دورۀ 14، ش 1.
  18. حیدری، سید کمال (2012م). الفتاوی الفقهیة العبادات، بیروت: مؤسسة الثقلین.
  19. خامنه‌ای، سید علی (1420ق). اجوبة الاستفتاءات، بیروت: الدار الاسلامیة.
  20. خدادادی، مجتبی؛ حسن‌پور، علی (1392). «نقش هوش هیجانی در توانمندی مدیران امنیتی»، فصلنامۀ پژوهش‌های حفاظتی - امنیتی دانشگاه جامع امام حسین(ع)، بهار، نسخۀ سال دوم، ش 5.
  21. خسروی، مریم؛ پورنقی، رویا؛ رسولی، بهروز (1397). «بررسی و پیشنهاد شاخص‌های تأثیر پژوهش در ایران»، طرح پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران.
  22. خمینی، سید روح‌الله (امام خمینی) (1410ق). الرسائل، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
  23. خمینی، سید روح‌الله (مقرر: حسینعلی منتظری) (1430ق). محاضرات فی الاصول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  24. خمینی، سید روح‌الله (به کوشش سید محمدحسین هاشمی خمینی) (1424ق). توضیح المسائل (محشی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  25. خوئی، سید ابوالقاسم (مقرر: محمد اسحاق فیاض) (1417ق). محاضرات فی اصول الفقه، قم: در الهادی للمطبوعات.
  26. خوئی، سید ابوالقاسم (مقرر: میرزا علی غروی) (1418ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم: بی‌نا.
  27. خیراندیش، مهدی؛ خدایی، ارشیا؛ محمدی، علیرضا (1394). «مدل جامع عوامل مؤثر بر کار تیمی اثربخش در بستر سازمان و مقیاس‌های سنجش آن»، مطالعات رفتار سازمانی پاییز، نسخۀ سال چهارم، ش 3، پیاپی 14.
  28. ذاکری، علی‌اکبر (1994). آراء فی المرجعیة الشیعیة، بیروت: دارالروضة.
  29. رابینز، استیفن (ترجمۀ سید مهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد) (1391). تئوری سازمان: ساختار و طرح سازماندهی، تهران: صفار.
  30. رشتی، میرزا حبیب‌الله (1323ق). رسالة فی تقلید الاعلم، قم: مؤلف.
  31. رضائیان، علی (1384). مبانی مدیریت رفتار سازمانی، تهران: سمت.
  32. سبحانی، جعفر (1415ق). الرسائل الاربع (الرسالة الثالثة)، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
  33. --------------- (1414ق). کلیات فی علم الرجال، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  34. سبزواری، سید عبدالاعلی (1413ق). مهذب الاحکام، قم: مؤسسۀ المنار.
  35. ستوده، سروش؛ چراغی، حسن (1398). «تیم‌سازی در سازمان‌ها»، فصلنامۀ پژوهش‌های جدید در مدیریت و حسابداری، بهار، ص 104-91.
  36. سوروویکی، جیمز (1392). خرد جمعی، تهران: کتابسرای تندیس.
  37. سیستانی، سید علی (1415ق). العروة الوثقی، قم: مکتب آیت‌الله العظمی السیستانی.
  38. شاهرودی، سید محمود (1423ق). موسوعة الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت(ع)، قم: مؤسسۀ دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
  39. شیرازی، سید رضا (1395). اجتهاد شخصیت حقوقی، مشهد: نسیم رضوان.
  40. ---------------- (1397). «إشعار: مفهوم‌شناسی، اقسام و ویژگی‌ها»، جستارهای فقهی و اصولی بهار، شمارۀ پیاپی 10، ص 70-41.
  41. ---------------- (1396). «آنالیز ابزار اصولی بنای عقلا به روش بررسی مؤلفه‌های واژه‌های آن و تحلیل کاربردها و ارتکازات»، فقه و اصول، شمارۀ پیاپی 109، ص 47 - 31.
  42. ---------------- (1395). «آنالیز بنای عقلا در رجوع جاهل به عالم به روش رفتارشناسی و مقایسه آن با رجوع مقلد به مرجع تقلید»، فقه و اصول، شمارۀ پیاپی 107، ص 121 - 108.
  43. صدر، سید محمدباقر (مقرر: سید محمود شاهرودی) (1417ق). بحوث فی علم الاصول، قم: مؤسسة دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع).
  44. طاهری، فاطمه (1391). «مدل تکامل‌یافتۀ عوامل مؤثر بر اثربخشی تیم‌های کاری در سازمان»، راهبرد (دانشگاه تهران) بهار، نسخۀ شمارۀ 7.
  45. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1409ق). العروة الوثقی، بیروت: اعلمی.
  46. -------------------- (1419ق). العروة الوثقی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  47. -------------------- (1430ق). العروة الوثقی و التعلیقات علیها، قم: مؤسسة السبطین.
  48. ظهیری، عباس (1373). «تحقیقی دربارۀ اعلمیت و نقد نظریۀ عدم تعین تقلید از اعلم»، کیهان اندیشه، مرداد و شهریور، نسخۀ شمارۀ 55.
  49. عراقی، ضیاء‌الدین (1415ق). تعلیقة استدلالیة علی العروة الوثقی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  50. عراقی، ضیاء‌الدین (مقرر: محمدتقی بروجردی) (1417ق). نهایة الافکار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  51. فاضل لنکرانی، محمد (1414ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  52. فرهی، رضا؛ محمودی، امیررضا؛ زارعی رهرو، امیرحسن؛ افخمی اردکانی، مهدی(1389). «طراحی معیارهای اثربخشی کار گروهی»، مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت بهار، نسخۀ شمارۀ 10.
  53. فلاح، محمدرضا (1393). «نظریة التوسط بین الاجتهاد و التقلید»، پیام اجتهاد، پاییز، ص 104-85.
  54. فیاض، محمد اسحاق (بی‌تا). تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی، قم: محلاتی.
  55. لاریجانی، صادق (1390). «نظریة التوسط بین الاجتهاد و التقلید»، پژوهش‌های اصولی بهار ، ش 9، ص 50-7.
  56. مطهری، مرتضی (1398). تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: صدرا.
  57. معین، محمد (1363). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
  58. مکارم شیرازی، ناصر (1427ق)ر. دائرة المعارف فقه مقارن، قم: انتشارات مدرسۀ امام علی بن ابی طالب(ع).
  59. مکارم شیرازی، ناصر (مقرر: احمد قدسی) (1428ق). انوار الاصول، قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع).
  60. منتظری، حسینعلی (بی‌تا). العروة الوثقی مع تعلیقات المنتظری، قم: مکتب آیت‌الله منتظری.
  61. ----------------- (1409ق). دراسات فی ولایة الفقیه، قم: تفکر.
  62. ورعی، سید جواد (1398). «اجتهاد و افتای شورایی»، فقه، تابستان، ص 142- 116.

 

References

  1. Afjahi, seyyed ali akbar (2007). the basic philosophy & theories of leadership & organizational behaviour. tehran: Sāzmān-i Muṭālaʻah va Tadvīn-i Kutub-i ʻUlūm-i Insānī-i Dānishgāhʹhā (SAMT). (in pesian)
  2. Anṣārī, Murtaḍá. al-Ijtihād wa-al-taqlīd. Qom: Maktabat al-Mufīd, 1984 (in arabic).
  3. ------------------------------- (2005). Maṭāriḥ al-anẓār. qom: Majmaʻ al-Fikr al-Islāmī. (in arabic)
  4. ------------------------------ (1994). Ṣirāṭ al-najāh (muḥashshá). Qom: Majmaʻ al-Fikr al-Islām. (in arabic).
  5. Bujnūrdī, Sayyid Ḥasan. Muntahá al-uṣūl, Qom: Kitābfurūshī-i basirati, n.d. (in arabic)
  6. Fallah, mohammad reza (2014). "naẓarīya-ه al-Tawassuṭ al-Ijtihād wa-al-taqlīd", payame ijtihad ,pp. 85-104. (in persian)
  7. Farahi, Reza (2010). "Designing working group effectiveness criteria." Human Resource Management in The Oil Industry , pp.39-70. (in persian).
  8. Fayyāḍ, Muḥammad Isḥāq.(n.d.) Taʻālīq mabsūṭah ʻalá al-ʻUrwah al-wuthqá. Qom: Intishārāt Maḥallātī. (in arabic)
  9. Fāz̤il Lankarāni, Muḥammad (1993). Tafṣīl al-sharīʻah fī sharḥ Taḥrīr al-wasīlah. Qom: Daftar-i Intišārāt-i Islāmī. (in arabic)
  • Gharavī, Muḥammad Ḥusayn (1995). Buḥūth fī ʻilm al-uṣūl, Qom, Iran: Jāmiʻah-ʼi Mudarrisīn. Daftar-i Intishārāt-i Islāmī. (in arabic)
  • Haidari, seyyed kamal (2012). al-fatāwá al-fiqhīyah al-ʻibādāt, beirut al-Thaqalayn: Muʼassasat. (in arabic)
  • Ḥāʼirī, ʻAlī ibn ʻAbd al-Ḥusayn (2001). al-uṣūl fī ʻilm al-uṣūl, Qom: Daftar-i Tablīghāt-i Islāmī-i Iṣfahān. (in arabic)
  • Ḥāʼiri, Murtażā (2005). sharḥ al-ʻUrwah al-wuthqá. Qom: Daftar-i Intišārāt-i Islāmī. (in arabic)
  • Ḥāʼiri, seyed Kāẓim (1998). "shart-i a'lamiyat dar rahbarī", islamic government , pp. 171-188. (in persian)
  • ḤājjAlī, Farībā(2005). "Aʻlam: tabyīn-i Mafhūm taʼīn-i miṣdāq", Family Law and Jurisprudence Journal (nedaye sadeq) , pp. 55-89. (in persian)
  • Ḥakīm, al-Sayyid Muḥsin(1995). Mustamsak al-ʻUrwah al-wuthqá, Qom: dar at-tafseer. (in arabic)
  • Ḥaydarī, ʻAlī Naqī al- (1991). Uṣūl al-istinbāṭ : yabḥāt̲ ʻan uṣūl al-fiqh wa-tārīh̲ihi bi uslūb ḥadīt̲, Qom: Lajnat-i Idarah al-ḥawzah al-ʻilmīyah. (in arabic).
  • Heidari, Hossein (2016). "Effect of Humor on Organizational Culture and Group Cohesion." Organizational Culture Management, Spring , pp. 73-96. (in persian)
  • Irāqī, Ḍiyāʼ al-Dīn (1984). Nihāyat al-afkār, Qom: Mu'assasat al-Nashr al-Islami. (in arabic)
  • ------------------------- (1994). Taʻlīqat istadlālīyah ʻalá al-ʻUrwah al-wuthqá, Qom: Muʼassasat al-Nashr al-Islāmī. (in arabic)
  • jamalabadi, parisa (2016). "Emotional intelligence and its place in effective communication", INTERNATIONAL CONFERENCE ON RESEARCH IN SCIENCE AND TECHNOLOGY, Vol. 3, BERLIN: INSTITUTE OF DIRECTORS THINKER-KARIN, ENERGY AND ECONOMIC FORUM, 9. (in persian)
  • Janātī, Muḥammad Ībrāhīm (1993). "naẓarīyah taʻīn taqlīd az Aʻlam", Kayhān andīshah. 53 (in persian).
  • Khāminahʹī, Sayyid ʻAlī (1999). ajwibat al-istiftāʼāt, beirut: aldar alislamiyah. (in arabic)
  • Kheirandish Mehdi, Arshia Khodaei, Alireza Mohammadi (2015). "A Comprehensive Model of Key Factors of Teamwork Effectiveness and its Measuring Scales in Organizational Context", Organizational Behaviour Studies Quarterly, Autumn ,pp. 31-60. (in persian)
  • Khodadadi, Mojtaba and Ali Hassanpour (2013). "The role of emotional intelligence in the ability of security managers", protectiv & security researches , pp. 95-110. (in persian)
  • Khosravi, Maryam, Roya Pournaghi & Rasouli, Behrooz (2018). "Investigating and proposing indicators of research impact in Iran", Iranian Research Institute for Information Science and Technology (IranDoc) . (in persian)
  • Khūʼī, Abu-'l-Qāsim (1997). al-Tanqīḥ fī sharḥ al-ʻUrwah al-wuthqá, Qom. (in arabic).
  • ------------------------ (1996). muḥāḍarāt fī ilm-i al-uṣūl, Qom: Dār al-Hādī. (in arabic)
  • Khumaynī, Rūḥallāh (1990). al-rasāʼil, Qom: Ismaili Press Institute. (in arabic)
  • --------------------------- (2009). muḥāḍarāt fī al-uṣūl, tehran: Muʼassasah-i Tanẓīm va Nashr-i Ās̱ār-i Imām Khumaynī. (in arabic)
  • -------------------------------- (2003). tauḍīḥ al-masāʾil (muḥashshá), qom: Jāmiʻah-ʼi Mudarrisīn, Daftar-i Intishārāt-i Islāmi. (in persian)
  • Lārījānī, Ṣādiq (2011). "naẓarīya-ه al-Tawassuṭ al-Ijtihād wa-al-taqlīd", pažūhišhā-i uṣūlī , pp.7-50. (in persian)
  • Makārim Shīrāzī, Nāṣir (2007). AnvārulUṣool, Qom: Intishārāt-i Imām ʻAlī ibn Abī Ṭālib. (in arabic)
  • --------------------------- (2006). Dāyiratulmaʻārif-i Fiqh-i muqāran. Qom: Intishārāt-i Imām ʻAlī ibn Abī Ṭālib. (in persian)
  • Muʿīn, Muḥammad (1984). Farhang-i Fārsī-yi Mu'īn, Tehran: amirkabir. (in persian)
  • Muntaẓirī, Ḥusayn ʻAlī (1989). al-ʻUrwah al-wuthqa maʻa taʼlīqāt al-Muntaẓirī, Qom: nashr tafakor. (in arabic)
  • Muṭahharī, Murtaz̤á (2019). taʻlīm wa taʻallum dar islām, Tehran: sadra. (in persian)
  • ParsaeiMohammadi, parastoo (2019). "A study of the criteria and indicators of the National University Ranking Systems", Scientometrics Research Journal, Autumn , pp. 1-22. (in persian)
  • Rashtī, Ḥabīb Allāh (1905). Risālah fī taqlīd al-aʻlam, Qom. (in arabic)
  • rezaian, ali (2006). Organizational Behavior Management, Tehran: SAMT. (in persian)
  • Robbins, Stephen P.(2013). Organization Theory: Structure, Design, and Applications, Tehran: saffar. (in persian)
  • Sabzawārī, ʻAbd al-Aʻlá al-Mūsawī (1992). Muhadhdhab al-aḥkām fī bayān al-ḥalāl wa-al-ḥarām, Qom: almananr. (in arabic)
  • sadr, Muḥammad Bāqir (1996). buḥūth fī ʻilm al-uṣūl. Qom: Mu'assasat da'irat al-ma'arif al-fiqh al-islami tibqan li-madhhab ahl al-bayt alayhim al-salam. (in arabic)
  • Shāhrūdi, Maḥmūd Hāshimī (2002).Mawsūʻat al-fiqh al-Islāmī ṭibqan li-Madhhab Ahl al-Bayt, Qom: Mu'assasat da'irat al-ma'arif al-fiqh al-islami tibqan li-madhhab ahl al-bayt alayhim al-salam. (in arabic)
  • shirazi, seyyed reza (2017). "Analysis of Intellectuals’ Basis in “Reference of the Ignorant to the Learned” with the “Behavioristic” Method and its Comparison to “Reference of the Imitator to the Legal Authority,. Fiqh and Usul, Winter ,pp. 107-121. (in persian)
  • ------------------------------- (2017). "Analysis of Principled Instruments of “Intellectuals’ Stipulation” with the Method of “Examining the Components of Its Words and Analysis of Functions and Conjectures”, Fiqh and Usul, Autumn , pp. 31-47 (in persian).
  • ----------------------------------- (2017). ijtihad shakhsiyyat hoghoghi, Mashhad: nasim rizvan. (in persian)
  • --------------------------------------- (2018). "Ish’ār: Knowing Concept, Classifications, and Features", Islamic Law, Jurisprudence and Methodology , Spring , pp.41-70. (in persian)
  • Sīstānī, seyyed ʻAlī (1994). al-ʻUrwah al-wuthqá, Qom: maktab sistani. (in arabic)
  • Sotoudeh, Soroush & Cheraghi, Hassan (2019). "Team building in organizations." New research in management and accounting , pp. 91-104 (in persian).
  • Subḥānī, Jaʻfar(1994). al-rasāʼil al-arbaʻ, Qom: Imām Ṣādiq.
  • --------------------------------(1993). Kullīyāt fī ʻilm al-rijāl. Qom: Daftar-i Intišārāt-i Islāmī, (in arabic).
  • Surowiecki, James (2013). The Wisdom of Crowds. Tehran: tandis. (in persian)
  • Ṭabāṭabāʼi, Muḥammad Kāẓim̄ (1989). al-ʻUrwah al-wuthqa. beirut: 'alami.(in arabic)
  • ---------------------- (2009). al-ʻUrwah al-wuthqa, Qom: sebteyn. (in arabic)
  • -----------------------(1998). al-ʻUrwah al-wuthqá, Qom: Muʼassasat al-Nashr al-Islāmī. (in arabic)
  • taheri, fateme (2012). "Evolved model of factors affecting the effectiveness of work teams in the organization", rahbord (University of Tehran) 43-60 (in persian).
  • Var'ei, Sayyid Javad (2019). "Ijtihad and Consultative Ifta", Fiqh , pp.116-142. (in persian)
  • Yazdī, Abd al-Karīm Ḥāʼirī. Durar al-fawāʼid, Qom: Chāpkhānah-ʼi Mihr, n. d. (in arabic)
  • Zahiri, Abbas (1994). "Research on the universality and critique of the theory of non-determination of imitation of science", Kayhān-i Andīshah. (in persian).
  • Z̲ākiri, ʻAlī Akbar (1994).Ārāʼ fī al-marjiʻīyah al-Shīʻīyah, Bayrūt: Dār al-Rawḍah. (in persian)