مبانی نظریۀ عمومی توثیق در حقوق قراردادها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدۀ حقوق، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

2 استاد، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

3 دانشجوی دکتری، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

چکیده

اگرچه از میان عقود توثیقی، رهن به‌دلیل سلطۀ مستقیم راهن بر مال مرتهن و ایجاد اطمینان بهتر، دارای بیشترین کاربرد است. اما فقیهان در مورد قبض و عینیت مال مرهونه با استناد به ادلۀ اربعه، دیدگاه‌های متفاوتی دارند. اعتقاد به شرطیت قبض و عینیت مادی مرهونه در وقوع عقد رهن که قانون مدنی نیز متأثر از آن است، سبب شده تا این عقد پاسخگوی قراردادهای کنونی نباشد و نیاز به تحول در نهاد توثیق اجتناب‌ناپذیر است. هدف از رهن، سلطۀ مرتهن بر مال راهن به‌منظور استیفای حق خود است و سلطه نیز امری عرفی است که مصادیق آن در زمان‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد. قبض مادی در این زمینه فقط طریقیت دارد و از هیچ‌یک از دلایل فقهی نمی‌توان شرطیت آن را در وقوع عقد رهن اثبات کرد. همچنین عینیت مال با درک نوین از آن، منحصر در جسم مادی نیست. اثبات این نظر به‌همراه اثبات یگانگی عهده و ذمه، گستردگی موضوع توثیق، انعقاد توثیق به‌صورت عقد نامعین، مبانی نظریۀ عمومی توثیق را تشکیل می‌دهند که براساس آن، توثیق هر نوع تعهد با انواع وثایق مادی و غیرمادی مثل عین معین محسوس، دیون، حقوق، منافع و عین معین غیرمحسوس (توصیفی) ممکن می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Principles of General Theory of Collateral in the Law of Contracts

نویسندگان [English]

  • Jalil Qanavati 1
  • Mahmood Qayyoomzadeh 2
  • Mohammad Ebrahim Davoodabadi Farahani 3
1 Associate Professor, Faculty of Law, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
2 Professor, Department of Law, College of Humanities ,Saveh Branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran
3 Ph.D Student in Private Law, Department of Law, College of Humanities, Saveh Branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran
چکیده [English]

Although mortgage, among other forms of guarantee contracts, has the widest application due to mortgagor’s direct domination over a mortgagee and developing better confidence, jurists, relying on four reasons, have different views about receipt and objectivity of the mortgaged property. Believing in the condition of receipt and material objectivity of mortgaged property in mortgage contract which also affect civil law had led to the shortcoming of this type of contract in the modern contracts which makes inevitable a change in the guarantee structure. Mortgage aims at achieving domination by the mortgagee over the mortgagor’s property to restitute his right. Domination is a conventional matter which has different instances in different times. Material receipt is only valid in this respect and its condition in making a mortgage contract cannot be proved by any jurisprudential reason. In addition, the objectivity of property, in its modern perception, is not limited to material object. The principles of general theory of collateral include proving this view, along with proving the unity of engagement and debt, the extent of guarantee, and concluding a guarantee as an innominate contract according to which it is possible to conclude any type of guarantee contract, material or non-material, such as the tangible specified object, debts, rights, intangible (descriptive) specified object. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • General Theory of Collateral
  • Mortgage
  • Guarantee

مراجع

  1. آهنگران، محمدرسول؛ سعیدی، مهدی (1395). «بازخوانی مبانی مشروعیت قراردادهای نامعین با رویکردی تطبیقی در حقوق اسلامی»، دانش حقوق مدنی، ش 10، ص 15-1.
  2. امامی، سید حسن (1382). حقوق مدنی، ج 2، چ دهم، تهران: اسلامیه.
  3. پیلوار، رحیم (1394). «مفهوم اموال فکری در حقوق اموال و جایگاه آن»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش12، ص40-7.
  4. جمالی‌زاده، احمد (1380). بررسی فقهی عقد بیمه، قم: بوستان کتاب.
  5. حبیبا، سعید؛ شعبانی کند سری،هادی؛جمالی،مرتضی(1394). «جستاری نقادانه پیرامون دلایل لزوم عین بودن مورد رهن»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش 12، ص 96-65.
  6. داودآبادی فراهانی، محمدابراهیم؛ قیوم‌زاده، محمود (1395). «بیع مال آینده»، مجلۀ پژوهش‌های فقهی، دورۀ 12، ش 4، ص 820-797.
  7. دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا، (چ دوم)، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  8. سلطانی، محمد؛ اخوان هزاوه، حامد (1391). «ماهیت و قواعد حقوقی توثیق سهام»، فصلنامه بورس اوراق بهادار، ص 161-141.
  9. صادقی مقدم، محمدحسن (1395). «بررسی ضوابط عام حاکم بر قراردادهای تضمینی توثیقی در تجارت بین‌الملل با نگاهی به حقوق ایران»، پژوهشنامۀ بازرگانی، ش 79، ص 195-177.
  10. کریمی، عباس (1376). «رهن دین»، مجلۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دورۀ 38، ش0، ص 42-19.
  11. مافی، همایون؛ فلاح، مهدی (1392). «خصیصه‌های اسنادی و ضمانتی اعتبار اسنادی تضمینی در حقوق تجارت بین‌الملل»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دورۀ هفدهم، ش 2، ص 166-143.
  12. مطهری، مرتضی (1364). ربا بیمه بانک، تهران: صدرا.
  13. مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  14. موسوی بجنوردی، سید محمد (1374) «نقش قبض در عقد رهن»، فقه اهل بیت، ش3، ص206-189
  15. نیلی، فرهاد؛ علوی محمود (1383). «اثر تضمین قراردادها بر عملکرد اقتصادی»، مجموعه مقالات سیزدهمین کنفرانس سالانۀ سیاست‌های پولی و ارزی، ص 390-355.
  16. آل عصفور، میرزا حسین (1373). الا نوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرایع، تهران: اسلامیه. چ اول
  17. ابن الرشد، حفید (1415ق). بدایه المجتهد و نهایته المقتصد، قم: دارالفکر.
  18. ابی القاسم نجم‌الدین جعفر بن الحسن، محقق حلی (1981). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، الطبعه الاولی، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
  19. احسایی، محمد بن علی (ابن ابی جمهور) (1410ق). الا قطاب الفقهیه، چ اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
  20. اصفهانی، شیخ محمدحسین (1418ق). حاشیه مکاسب، چ سوم، تهران: ذوالقربی.
  21. الاملی، المیرزا هاشم (1386). المحاضرات فی فقه الرهن، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.چ اول
  22. بحرالعلوم، سید محمد (1362). بلغه الفقیه، چ چهارم، تهران: انتشارات مکتب الصادق.
  23. الجزیری، عبدالرحمن (1431ق). الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت: دار ابن حزم.
  24. جوادی آملی، عبدالله (1405ق). کتاب الصلوه (تقریر بحث آیت‌الله سید محمد محقق داماد)، چ اول، قم: مؤسسۀ انتشارات اسلامی.
  25. حائری، سید کاظم (1421). فقه العقود، چ دوم، قم: مجمع الفکر السلامی.
  26. الحر العاملی، محمدحسین بن الحسن (1417ق). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، چ اول، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
  27. الحسینی العاملی، سید جواد (1429ق). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  28. حسینی المراغی، میر عبدالفتاح (1418ق). العناوین الفقهیه، قم: مؤسسۀ النشر الا سلامی.
  29. حکیم، سید محسن (1371). نهج الفقاهه. قم: انتشارات 22 بهمن.
  30. حلبی، ابن زهره (1417ق). غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  31. حلی، ابن ادریس (1411قق). السرائر، چ دوم، قم: مؤسسۀ النشر الا سلامی.
  32. حلی، ابوالقاسم جعفر بن حسن (1401ق). المختصر النافع، تهران: مؤسسۀ البعثه.
  33. حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی) (1413ق). مختلف الشیعه، قم: مؤسسۀ النشر الا سلامی.
  34. ---------------------------- (1368). تبصره المتعلمین. قم: انتشارات فقیه.
  35. ----------------------------- (ق1410). ارشاد الاذهان. قم: جامعۀ المدرسین.
  36. ------------------------------ (1413ق). قواعد الاحکام، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  37. خویی، سید ابوالقاسم (1412ق). مصباح الفقاهه، چ اول، بیروت: دارالهادی.
  38. سید سابق (1418ق). فقه السنه، الطبعه الاولی، بیروت: دارالفکر.
  39. سیوری، مقدادبن عبدالله (1425ق). کنزل العرفان فی فقه القرآن، قم: مرتضوی.
  40. شهید اول، محمد بن مکی العاملی (1411ق). اللمعه الدمشقیه، بیروت: دار الفکر.
  41. --------------------------(1417ق). الدروس الشرعیه، قم: مؤسسۀ النشر الا سلامی.
  42. ------------------------- (1400ق). القواعد والفوائد، چ اول، قم: کتاب‌فروشی مفید.
  43. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1375). تحریر الروضه فی شرح المعه، چ اول، قم: مؤسسۀ فرهنگی طه.
  44. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1414ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه. الطبعه الاولی.
  45. شیخ طوسی، محمد بن حسن (1339). النهایه فی مجرد الفقه والفتاوی، قم: محمدی.
  46. ---------------------- (1387). المبسوط فی فقه الامامیه، قم: مکتبه المرتضویه.
  47. ----------------------- (1409). التبیان فی تفسیر القرآن، مطبعه الاعلام الاسلامی.
  48. صدر، سید محمدباقر (1379). «حواله»، مجلۀ فقه اهل‌بیت(ع)، ش 21، ص 16-3.
  49. طباطبایی، سید علی (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم: موسسۀ آل‌البیت.
  50. طباطبایی، سید محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، موسوی همدانی، محمدباقر، چ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  51. طباطبایی یزدی، سید کاظم (1409ق). العروه الوثقی، چ دوم، بیروت: مؤسسۀ الا علمی للمطبوعات.
  52. ------------------- (1370). حاشیه المکاسب، چ چهارم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  53. طبرسی، فضل بن حسن (1415ق). تفسیر مجمع‌البیان، چ اول، بیروت: مؤسسۀ الا علمی للمطبوعات.
  54. غروی نائینی، میرزا محمدحسن (1373). منیه الطلب فی حاشیه المکاسب، قم: المکتبه المحمدیه.
  55. فاضل الابی (1419ق). کشف الرموز، قم: جامعۀ المدرسین.
  56. فهد ابو خضره (2012). قاموس المجمع، الجزایر، الطبعه الاولی، عین ملیله: دار الهدی.
  57. فیض کاشانی، ملا محسن (1401ق). مفاتیح الشرایع، ج3، قم: مجمع الذخایر الاسلامیه
  58. قدامه، عبدالله (بی‌تا). المغنی، بیروت: دارالکتب العربی.
  59. گیلانی نجفی رشتی، میرزا حبیب‌الله (بی‌تا). کتاب الغصب، ج 2. بی‌جا، بی‌نا.
  60. محقق قمی، میرزا ابوالقاسم (1371). جامع الشتات، چ اول، تهران: مؤسسۀ کیهان.
  61. معروف الحسنی، هاشم (1403ق). نظریۀ العقد فی الفقه الجعفری، بیروت: منشورات مکتب هاشم.
  62. منتظری، حسینعلی (1415ق). دراسات فی المکاسب المحرمه، چ اول، قم: نشر تفکر.
  63. موسوی بجنوردی، میزا محمدحسن (1319).القواعد الفقهیه، چ اول، قم: نشر هادی.
  64. موسوی خمینی، روح‌الله (1368). کتاب البیع، چ چهارم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  65. ------------------- (1379). تحریر الوسیله، چ چهارم، قم: دارالعلم.
  66. نجفی، محمدحسن (1981). جواهر الکلام، الطبعه السابعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  67. نحاس، ابوجعفر (1409ق). معانی القرآن، چ اول، عربستان: جامعه‌ ام‌القری.
  68. نوری، شیخ فضل‌الله (1414ق). قاعدۀ ضمان الید، چ اول، قم: مؤسسۀ انتشارات اسلامی.

Refrences

  1. Abi Al-Qasim Najmuddin Ja'farebn Al-Hassan. (1981). Al- Mukhtasar al-nafi, 1, Tehran: albesat. (in arabic)
  2. Helli Abi Al-Qasim Najmuddin Ja'far bin Al-Hassan (Muhaqqiq al-Hilli). (1981). Shara'i' al-Islam fi masa'il al-halal wa l-haram, 1, Qom: Al Maaref Al Islamiyah. (in Arabic)
  3. Ahangran MR, Saeedi M. (2016). “Rereading the foundations of the legitimacy of indefinite”, contracts with a comparative approach in Islamic law. Knowledge of civil law, 10, pp.1-15. (in pesian)
  4. Al-Amoli MH. (2007). al mahazorat fi fiqh al-rahn, 1, Tehran: Olom Eslami publisher. (in arabic)
  5. Al-Asfur MH. (1994). al anwar al lavami sharh mafatih al Shara'i', 1, Tehran: Islamiyah publisher. (in Arabic)
  6. al-Haeri K. (2000). Fiqh Al-oqoud, 2, Qom: majma al-fekr Islamiyah. (in arabic)
  7. al-Hassani H, (1983). Nazariat al-Aqd fi Fiqhu al-Jafari Maktab Al Hashem, Beiru. t(in arabic)
  8. Alhor Ameli M. (1996). Vasael Alshieh, 1, dar ihya al turath al arabi, Beirut. (in arabic)
  9. Al-Hosseini Al-Ameli SJ. (2008). Miftah Al Karama Fi Sharah Qawayed Le Allama, 1, Qom: Islamiyah publisher,. (in arabic)
  • Al-Hosseini Al-Maraghi M. (1997). Al-Anavin Al-faqih, 1, Qom: Islamiyah publisher. (in arabic)
  • Allamah Al-Hilli H. (1992). Mukhtalaf al-Shi'a, 1, Islamiyah publisher, Qom. (in arabic)
  • Allamah Al-Hilli H. (1989). Tabsara Almotalemin, 1, Qom: Faqih publisher. (in arabic)
  • Allamah Al-Hilli H. (1989). Ershad al-azhan, 1, Qom: Jameeh Modaressin publisher. (in arabic)
  • Allamah Al-Hilli H. (1992). Qawaid al-ahkam, 1, Islamiyah publisher, Qom. (in arabic)
  • Al-Khoei SA. (1991). Mesbah Al-Feqahe., 1, Beirut: Dar Al Hadi. (in Arabic)
  • al-Makki al-Amili M. (1990). Al-Lum'a al-Dimashqiyya, 1, Beirut: Dar Al Fekr. (in Arabic)
  • ------------------------- (1996). al dorous al sharia, 1, Qom: Islamiyah publisher. (in Arabic)
  • ----------------------------- (1980). al qawaid va al fawaid, 1, Qom: Mofid book store,. (in Arabic)
  • al-Muḥaqqiq al-Qummī MA. (1992). Jami' al-shitat, 1, Tehran: kayhan. (in Arabic)
  • Baḥr al-ʿUlūm SM. (1983). Balaqat al-faqih, 4, Tehran: Maktab al-sadiq publisher. (in Arabic)
  • Sadr MB. (2000). “Draft”, Fiqh of Ahl al-Bayt, Vol.21, pp.3-16.(in persian)
  • Davood Abadi Farahani ME, Qayoom Zadeh M. (2015). “Sale of future property”, Jurisprudential research, Vol.12, No.4, pp.797-820. (in persian)
  • Dehkhoda AA (1998). Dehkhoda dictionary, 2, Tehran: Tehran university publisher. (in persian)
  • Emami SH (2003). Civil law, 2, 10, Tehran: Eslamiyeh publisher, (in persin)
  • Esfahani MH. (1997). hashiyat almakaseb, 3, Tehran: Zave Al Qorba publisher. (in arabic)
  • Fahd Abū Ha̲ḍraẗ (2012). Qamoos Al Majmaa, 1, Algeria: Dar Al Hoda publisher. (in arabic)
  • Fayz Kashani M. (1981). Mafatih Ash-Shara’i, 3, Qom. (in Arabic)
  • Fazel Abi. (1998). Kashf al-Romouz, 1, Qom: Jameeh Modaressin publisher. (in arabic)
  • Gilani Najafi Rashti MH. Al-Ghasb, 2,(in Arabic)
  • Habiba S. (2015). “Critical inquiry into the reasons why the mortgage is necessary”, Studies of Islamic jurisprudence and law,Vol.12, pp.65-96. (in persin)
  • Hakim SM.(1992). Nahj al-Feqaha, 1, 22 Bahman publisher, Qom(in Arabic)
  • Ibn Abi Jumhur al-Ahsa'i. (1989). Al-aqtab al-faqih, 1, Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library, (in arabic)
  • Ibn Idris al-Hilli. (1990). Al Saraer, 2, Qom: Islamiyah publisher. (in arabic)
  • Ibn Rushd (Averroes). (1994). Badayata Al-Mujtahid wa Nahayat Al-Muqtasid, 1, Qom: Dar Al Fekr publisher. (in arabic)
  • Ibn Zohreh Halabi. (1996). Qanie Nozo Eli Elmi al-osul al-furu, 1, Qom: Islamiyah publisher. (in arabic)
  • Jamalizadeh A (2001). Jurisprudential review of insurance contract, 1, Qom: Boostan publisher. (in persin)
  • Javadi Amoli A. (1985). al-salat, 1, Islamiyah publisher, Qom(in arabic)
  • Jaziri AA. (2010). AL-FIQH 'ALA AL-MADHAHIB AL-ARBA'A, Beirut: dar ibn hazm. (in Arabic)
  • Karimi A. (2016). “Mortgage of debt”, Journal of Law and Political Science, Tehran University, Vol.38, pp.19-42. (in persin)
  • Mafi H, Falah M. (2013). “Documentary and Guarantee Characteristics of Guaranteed Documentary Validity in International Trade Law”, Comparative Law Research, Vol.17, No.2, pp.143-166. (in persin)
  • Makarem Shirazi N. (1995). Tafsir Nemooneh, Tehran: Dar Al Kutub Al Islamiyah publisher. (in persin)
  • Motahhari M. (1985). Bank insurance usury, Tehran: Sadra publisher. (in persin)
  • Montazeri HA. (1994). al-makasib al-muharrama, Qom: Tafakor publisher. (in Arabic)
  • mousavi bojnordi M,(1940). Al Qawaaid al Fiqhiyyah, 1, Hadi publisher, Qom(in Arabic)
  • Mousavi Bojnordi SM.(1996). The role of the prehension in the mortgage contract”, Fiqh of Ahl al-Bayt, Vol.3, pp.189-206. (in Arabic)
  • Mousavi Khomeini SR. (2000). Tahrir al-Wasilah ,4 , Qom: Dar Al ilm publisher, (in Arabic)
  • Mousavi Khomeini SR. (1989). Al-Bei ,4 , Qom: Esmaelian publisher. (in Arabic)
  • Nahhas AJ. (1988). Maani Al-Quran ,1 ,Umm Al Qura, Saudi Arabia.(in arabic)
  • Naini Gharavi MH. (1994). Munyat at-Talib fi Sharh al-Makasib, 1, Qom: Maktaba al-Mohammadieh, (in arabic)
  • Najafi MH. (1981). Jawahir al-kalam, 7, Beirut: Dar ihya al turath al arabi, (in Arabic)
  • Nili F, Alavi M. (2004). “The effect of contract guarantee on economic performance”, Proceedings of the 13th Annual Conference on Monetary and Foreign Exchange Policy, pp.355-390. (in persin)
  • Pilvar R. (2015). “The concept of intellectual property in property law and its status”, Studies of Islamic jurisprudence and law, Vol.12, pp.7-40. (in persin)
  • Qudamah A. al mughni,Dar Alkitab Al Arabi, Beirut(in Arabic)
  • Sabiq S. (1997). Fiqh-us-Sunnah, 1, Dar Al Fekr, Beirut(in Arabic)
  • Sadeghi M. (2016). “A Study of the General Rules Governing Certified Guarantee Agreements in International Trade with a Look at Iranian Law”, Journal of Commerce, Vol.79, pp.177-195. (in persin)
  • Shaykh Tusi M.(1961). Al-Nahayat fi Mojarrad al-Fiqh va al-Fatawi, 1, Qom: Mohammadi publisher, (in Arabic)
  • Shaykh Tusi M. (2008). Al-Mabsut fi fiqh al-Imamiyya, 1, Qom: Maktaba al-Mortazavi. (in arabic)
  • Shaykh Tusi M. (1988). Al-Tibyan fi tafsir al-Qur'an, 1, Maktab al-Alam al-Islami.(in Arabic)
  • Shaykh Noori F. (1993). rule of zeman ala-l-yad, 1, Islamiyah publisher. (in Arabic)
  • Shaykh Tabarsi F. (1994). Tafsir Majma' al-Bayan, 1, Beirut: Ala Alami lil matbouat. (in Arabic)
  • Soltani M, Hazaveh H. (2012). “Nature and legal rules of stock authentication”, Stock Exchange, pp.141-161.(in persin)
  • Tabatabaei SA. (1997). Riyadh al-Masail fi Tahqiq al-Ahkam bi al-Dalail, 1, Qom: AAlulbayt. (in Arabic)
  • Tabatabaei SMH. (1995). Al-Mizan fi tafsir al-Qur'an, 5, Qom: Islamiyah publisher.(in Arabic)
  • Tabatabaei Yazdi SK. (1988). Al-Orvat al-Vosqa, 2, Beirut: Ala Alami lil matbouat. (in Arabic)
  • Tabatabaei Yazdi SK. (1991). hashiyat almakaseb, 4, Qom: Ismaeilian publisher, (in Arabic)
  • Zayn al-Din Bin Ali. (1996). Tahrir Al Rouza Fi Sharh Al-Loma, 1, Qom: Taha publisher . (in Arabic)
  • Zayn al-Din Bin Ali. (1993). Masalik al-afham ila tanqih shara'i ' al-Islam, 1, Qom: Al Maaref Al Islamiyah, (in Arabic)
مجله علمی
دوره 18، شماره 1
فروردین 1401
صفحه 97-118

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 24 شهریور 1399
  • تاریخ پذیرش: 24 شهریور 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار