مبانی فقهی مشروعیتِ مسئولیت کیفریِ نقض تعهدِ مقابلۀ با خطر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

2 گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران

3 دانشجوی دکتری دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران

چکیده

در برخی مشاغل، افراد موظف به مقابله با خطرند. مرزبان، رزم‌آورِ صحنۀ نبرد با دشمن، پلیسِ حافظ امنیت، آتش‌نشانِ در شرایط پرخطر و سایر مشاغلی که وظیفه و ایفای تعهد در آنها به‌طور طبیعی با خطر و تحمل آن ملازمه دارد. هرچند هم به لحاظ فقهی و هم به لحاظ اصل مادۀ 152قانون مجازات اسلامی، اضطرار، رافع مجازات است، اما قانونگذار در تبصرۀ همین ماده، به افراد موظفِ به حکم قانون یا وظیفه، اجازۀ استناد به خطر و اضطرار برای ترک وظیفه را نداده و نقض تعهد را جرم دانسته که مآلاً مستحق کیفر (مسئولیت کیفری) هستند. صحت و روایی این تبصره را می‌توان مستند به ادله و برخوردار از مبانی فقهی مستحکم دانست و بدین طریق آن را موجه و مدلل ساخت و صبغۀ خاص شرعی به آن بخشید. قاعدۀ اقدام، حرمت فرار از زحف، اصل فراگیرِ احساس مسئولیت، حرمت اعانت بر اثم، لزوم تحقق امنیت روانی جامعه، بخشی از مبانی حکم موردنظرند. شیوۀ تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی و بر پایۀ منابع کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Principles of the Legitimacy of Criminal Liability for Breach of the Obligation to Deal with Danger

نویسندگان [English]

  • Ardavan Arzhang 1
  • Hamid Roustaei Sadrabadi 2
  • Faezeh Naziri 3
1 Department of Jurisprudence and Islamic Law, Faculty of Humanities, University of Yasouj, Yasouj, Iran
2 Department of Jurisprudence and Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Meybod, Meybod, Iran
3 Ph.D Student, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Meybod, Iran
چکیده [English]

A number of occupations necessitates that the people deal with risk like frontier guards, battlefield fighters, security police, firefighters in high-risk situations, and other occupations in which the duty and commitment naturally involve danger and endurance. Although both jurisprudentially and in accordance with the principle of Article 152 of the Islamic Penal Code, urgency removes punishment, the legislator, under the note to this article, has not allowed individuals responsible by law or duty to cite danger and urgency to leave duty and the breach of obligation is considered a crime entitled to punishment (criminal responsibility). The validity of this note can be documented based on evidences and jurisprudential principles; in this way it can be justified and legitimatized. The rule of action, the sanctity of escaping, the pervasive principle of the sense of responsibility, the sanctity of assistance in doing sin, the necessity of achieving the mental security of society, are some of the principles of the rule in question. The research method is descriptive-analytical and based on library resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Violation
  • Obligations to Deal with Danger
  • Urgency
  • Jurisprudential Principles
  • Criminal Responsibility
  • Note to Article 152 of IPC

مراجع

  1. ابن‌درید ازدی، محمدبن‌حسن (1987م). جمهره اللغه، چ اول، بیروت: دارالعلم.
  2. ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد (1405ق). ال‍مغنی، بیروت: دارالفکر.
  3. ابن‌سیده، علی‌بن‌اسماعیل (1421ق). المحکم و المحیط، بیروت: دارالکتب.
  4. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1408ق). لسان‌العرب، چ اول، بیروت: إحیاء التراث.
  5. اردبیلی، محمدعلی (1386). حقوق جزای عمومی، چ چهاردهم، تهران: میزان.
  6. انصاری، مرتضی (1415ق). المکاسب، چ اول، قم: کنگرۀ شیخ اعظم.
  7. ایارگر، حسین؛ صفری کاکرودی، عابدین (1388). «نقش بنیادین ضرورت در مأموریت‌های پلیس»، فصلنامۀ دانش انتظامی، سال یازدهم، ش 1، ص 217-184.
  8. بخاری، محمدبن اسماعیل (1422ق). الجامع المسند الصحیح، چ اول، بیروت: دارالنجاة.
  9. الجزیری، عبدالرحمن (1424ق). الفقه علی المذاهب الاربعه، چ دوم، بیروت: دارالکتب.
  10. جوهری، اسماعیل بن حماد (1414ق). الصحاح،چ اول، بیروت: دارالعلم.
  11. حاجی ده آبادی، احمد (1391). «ترک فعل عمل نوعا کشنده»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره57: صص273-314
  12. حسینی روحانی، سید محمدصادق (1412ق). فقه الصادق، چ سوم، مدرسة امام الصادق(ع).
  13. حر عاملی، محمد بن حسن(1412ق). وسائل الشیعه، قم: موسسه آل البیت
  14. حلی(علامه). حسن بن یوسف (1419ق). قواعد الاحکام، چ اول، ج 3، قم: دفتر نشر اسلامی.
  15. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف (1420ق). تحریر الأحکام، چ دوم، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
  16. حلی (محقق)، جعفربن حسن (1408ق). شرایع الاسلام، چ دوم، قم: اسماعیلیان.
  17. حمیری، نشوان بن سعید (1420ق). شمس العلوم، چ اول، بیروت: دار الفکر.
  18. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1412ق). مفردات، چ اول، بیروت: دارالعلم.
  19. رهبری، هادی (1385). مطالعۀ تطبیقی تأثیر اضطرار بر مسئولیت کیفری در فقه، حقوق موضوعه ایران و نظام کیفری آمریکا، پایان‌نامۀ ارشد، دانشگاه تهران.
  20. زبیدی، محمد مرتضی (1414ق). تاج العروس، چ اول، بیروت: دارالفکر.
  21. زحیلی، وهبه (1388). نظریۀ ضرورت در فقه اسلامی، چ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  22. شایگان، اسماعیل؛ آشوری، محمد (1397). «نظام حقوقی جبران خسارت ناشی از بازداشت متهمان بیگناه؛ پژوهشی در حقوق ایران و حقوق تطبیقی»، مجلۀ حقوق کیفری دانشگاه علامه، ش23، ص 97-47.
  23. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی (1410ق). الروضه البهیه، چ اول، قم: داوری.
  24. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی (1413ق). مسالک الأفهام، چ اول، قم: المعارف الإسلامیة
  25. طریحی، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین، چ سوم، تهران: مرتضوی.
  26. طوسی (شیخ)، محمدبن‌حسن (1407ق). الخلاف، چ اول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  27. طوسی (شیخ)، محمدبن‌حسن (1407ق). تهذیب‌الاحکام، چ چهارم، تهران: دارالکتب.
  28. علی‌آبادی، عبدالحسین (1373). حقوق جنایی، چ سوم، تهران: فردوسی.
  29. غزالی، محمدبن محمد (بی‌تا). المستصفی، بیروت: دار الارقم.
  30. فاضل، مقدادبن‌عبدالله (1403ق). نضدالقواعد،چ اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
  31. فروغی، فضل الله و همکاران،(1395)، «واکاوی فقهی ـ حقوقی احکام وضعی ـ تکلیفی ترک فعل با توجه به رابطه استناد»، مجله پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره 45: صص89-114.
  32. فیومی، احمدبن محمد (بی‌تا). المصباح المنیر، چ اول، قم: منشورات دارالرضی.
  33. صادقی، محمدهادی و بهرام جودکی،(1395)، «امکان وقوع جنایت به وسیله ترک فعل»، سال چهارم، شماره15: صص 99-120
  34. کلینی، محمد بن یعقوب (1429ق). الکافی، چ پنجم، قم: دارالحدیث.
  35. گلپایگانی، سید محمدرضا (1413ق). مجمع‌المسائل، چ چهارم، قم: دارالقرآن الکریم.
  36. مجلسی، محمدباقر (1440ق). بِحارُالاَنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  37. محقق داماد، سید مصطفی (1406ق). قواعد فقه، چ سیزدهم، تهران: علوم اسلامی.
  38. معین، محمد (1376). فرهنگ فارسی، ج3، چ یازدهم، تهران: امیرکبیر.
  39. موسوی، سید ابراهیم (1380). «قاعدۀ اضطرار»، مجلۀ حقوقی دادگستری، ش 35، ص 76-55.
  40. نجفی، محمدحسن (1362). جواهرالکلام، چ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث.
  41. نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی (1415ق).‌ مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  42. واسطی‌زبیدی، محب‌الدین (1414ق). تاج‌العروس، چ اول، بیروت: دارالفکر.

 

References

  1. Aliabadi, Abdul Hossein (1994). Criminal Law, Vol. 3, Tehran: Ferdowsi Publications.(in Persain)
  2. Al-Jaziri, Abd al-Rahman (1424). Fiqh Ali al-Mahabh al-Arba, 2, Beirut: Dar al-Kitab.(in Arabic)
  3. Ansari, Morteza (1415). al-Makasab, Ch1, Qom: Congress of Sheikh Azam. (in Arabic)
  4. Ardabili, Mohammad Ali (2016). General Criminal Law, Ch. 14, Tehran: Mizan. )in Persain)
  5. Bukhari, Muhammad bin Ismail (1422). Al-Jamae al-Musnad al-Sahih, Ch. 1, Beirut: Dar al-Najat. (in Arabic)
  6. Fayoumi, Ahmad bin Mohammad (Bita). Al-Masbah al-Munir, Ch.1, Qom: Dar al-Razi Publications. (in Arabic)
  7. Fazil, Moqdad bin Abdullah (1403). Nazd al-Qawam, Ch. 1, Qom: Ayatollah Marashi Library. (in Arabic)
  8. Foroughi, Fazlullah et al., (2015), Jurisprudential-legal analysis of conditional-obligatory rulings regarding the relation of citation, Islamic Jurisprudence and Law Research Journal, No. 45: pp. 114-89.
  9. Ghazali, Muhammad bin Muhammad (Bita). Al-Mustafafi, Beirut: Dar al-Arqam. (in Arabic)
  10. Golpaygani, Seyyed Mohammad Reza (1413). Majam al-Masail, Ch4, Qom: Dar al-Qur'an al-Karim. (in Arabic)
  11. Haji Dehabadi, Ahmed (2011). Abandonment of the usually deadly act, Journal of Legal Research, No. 57: pp. 273-314
  12. Hamiri, Nashwaan bin Saeed (1420). Shams al-Uloom,1, Beirut: Dar al-Fakr. (in Arabic)
  13. Helli (Allameh), Hasan bin Yusuf (1420). Tahrir al-Ahkam, Ch. 2, Qom: Imam Sadiq Institute.(in Arabic)
  14. Helli (Allameh). Hasan bin Yusuf (1419). Al-Qaqaa al-Ahkam, Ch. 1, Vol. 3, Qom: Islamic publishing house. (in Arabic)
  15. Helli (researcher), Jafar bin Hasan (1408). Sharia al-Islam, Ch.2, Qom: Ismailian Publishing House. (in Arabic)
  16. Hor Ameli, Muhammad bin Hassan (1412 AH). Al-Wasal al-Shia, Qom: Al-Al-Bait Institute
  17. Hosseini Rouhani, Seyyed Mohammad Sadegh (1412). al-Sadegh Jurisprudence, Ch. 3, Imam Al-Sadegh School. (in Arabic)
  18. Ibn Darid Azdi, Mohammad Bin Hasan (1987 AD). Jumhara Al-Lagheh, Ch. 1, Beirut: Dar al-Alam. (in Arabic)
  19. Ibn Manzoor, Muhammad Ibn Makram (1408). Lasan al-Arab, Ch. 1, Beirut, Revival of Heritage. (in Arabic )
  20. Ibn Qudama, Abdullah bin Ahmad (1405). Al-Mughni, Beirut: Dar al-Fakr. (in Arabic)
  21. Ibn Saydeh, Ali Ibn Ismail (1421). Al-Mahkam wa Al-Muhait, Ch. 1, Beirut Dar al-Kutb. (in Arabic)
  22. Iyargar, Hossein and Safari Kakrodi, Abedin, (2008). “The Fundamental Role of Necessity in Police Missions”, Police Science Quarterly, Vol.11, No.1, pp.184-217. )in Persain)
  23. Johari, Ismail bin Hamad (1414). Al-Sahah, Ch. 1, Beirut, Dar al-Alam. (in Arabic )
  24. Kilini, Muhammad bin Yaqub (1429). Al-Kafi, Ch. 5, Qom: Dar al-Hadith. (in Arabic)
  25. Majlisi, Mohammad Baqir (1440). Behar al-Anwar, Beirut: Dar Ihya al-Trath al-Arabi. (in Arabic)
  26. Moaeen, Mohammad (1376). Farhang Farsi, Vol. 3, Ch. 11, Tehran: Amir Kabir Publications. )in Persain)
  27. Mohaghegh Damad, Seyyed Mostafi (1406). Rules of Jurisprudence, 12, Tehran: Islamic Sciences Publications. )in Persain)
  28. Mousavi, Seyyed Ebrahim (2008). “the rule of urgency”, Judiciary Law Journal, 35, pp.55-76. )in Persain)
  29. Najafi, Mohammad Hassan (1362). Jawaharlal Kalam, Ch.7, Beirut: Dar Ihya al-Tarath. (in Arabic)
  30. Naraghi, Molly Ahmad bin Muhammad Mahdi (1415). Documentary of the Shia in Al-Ahkam al-Sharia, Ch. 1, Qom: Al-Bayt Institute. (in Arabic)
  31. Ragheb Esfahani, Hossein bin Mohammad (1412). Mofardat, Ch.1, Beirut:Darul Alam. (in Arabic)
  32. Rahbari, Hadi (2016). a comparative study of the impact of urgency on criminal responsibility in jurisprudence, Iran's subject law and the American criminal system, senior thesis, University of Tehran.)in Persain)
  33. Sadeghi, Mohammad Hadi and Bahram Jodaki, (2015), The possibility of crime by omission, Year 4, Number 15: pp. 120-99
  34. Shahid Thani, Zain al-Din bin Ali (1410). al-Rawzah al-Bahieh, Ch.1, Qom: Davari. (in Arabic)
  35. Shahid Thani, Zain al-Din bin Ali (1413). Masalak al-Afham, Ch. 1, Qom: Islamic Encyclopaedias. (in Arabic)
  36. Shaygan, Ismail; Ashuri, Mohammad (2017). “the legal system of compensation for damages caused by the arrest of innocent defendants; A research on Iranian law and comparative law”, Journal of Criminal Law of Allameh University, Vol. 23, pp. 47-79. (in Persain)
  37. Torihi, Fakhreddin (1416). Majma Al-Baharin, Ch.3, Tehran: Mortazavi Publications. (in Arabic)
  38. Tusi (Sheikh), Muhammad bin Hasan (1407). Al-Khalaf, Ch.1, Qom: Al-Nashar Islamic Publishing House. (in Arabic)
  39. Tusi (Sheikh), Muhammad ibn Hasan (1407). Tahzeeb al-Ahkam, Ch. 4, Tehran: Darul Kitab. (in Arabic)
  40. Wasti Zubaydi, Mohebuddin (1414). Taj al-Aros, Ch. 1, Beirut: Dar al-Fakr. (in Arabic)
  41. Zaheili, Wehba (2008). The Theory of Necessity in Islamic Jurisprudence, Vol. 1, Qom: Islamic Propaganda Office. (in Persain)
  42. Zubeidi, Mohammad Morteza (1414). Taj al-Aros, Ch. 1, Beirut Dar al-Fikr. (in Arabic)
مجله علمی
دوره 18، شماره 4
دی 1401
صفحه 951-974

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 07 تیر 1399
  • تاریخ بازنگری: 16 شهریور 1399
  • تاریخ پذیرش: 16 شهریور 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار