تأملی در مفهوم مماطلۀ مدیون؛ انواع، احکام و آثار آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 دانشجوی دکتری، فقه جزایی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

در میان فقها بحث مهمی با عنوان «حکم مدیون مماطل» وجود دارد که نیازمند نگرشی دقیق به مماطله، واکاوی مفهوم صحیح و تبیین احکام و آثار آن است. نوشتار پیش‌رو تلاش دارد با ارائۀ روشی تحلیلی ـ توصیفی و بیان تعریفی گویا به این دیدگاه نزدیک شود که مدیون مماطل، کسی است که دربارۀ اموال پنهانش و ارائۀ آن به قاضی برای فروش و پرداخت دیونش، تعلل دارد نه اینکه این تعریف در مورد مدیون دارای اموال آشکار هم جاری باشد و به صِرف امتناع از پرداخت، مماطل، خوانده شود. در این جستار، پس از بیان مفهوم دقیق مماطل، مماطله به سه نوع مماطله در اعیان، اموال و حقوق تقسیم شده است، اما مراد کلام فقها در مماطله، مماطله در دیون مالی قلمداد می‌شود؛ ازاین‌رو در راستای عقوبت مدیون مماطل، حاکم ابتدا باید با زبان به سرزنش او بپردازد و در مرحلۀ بعد، تعزیرش کند و پس از آن اگر همچنان بر مماطله اصرار ورزد، می‌بایست او را حبس کند تا جایی که به تنبیه وی و پرداخت دینش منجر شود. همچنین حاکم شرع یا قاضی می‌تواند آثاری از قبیل حَجر، منع از سفر، قبول نکردن شهادات و دریافت خسارات ناشی از مماطله او را بر این مسئله، بار کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Reflection on Prorogation; Types, Rulings and its Effects

نویسندگان [English]

  • Seyyed Abolghasem Husseini Zeydi 1
  • Ehsan Shahsavar 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Razavi University, Mashhad, Iran
2 Ph.D Student, Criminal Jurisprudence, Razavi University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

There is an important discussion among jurists on how to order about postponing debtor that requires a careful look at the prorogation, an examination of the correct meaning and an explanation of its judgments and effects. Proposing a critical-descriptive method and stating a clear definition, the present article seeks to approach this view that a postponing debtor is the one who postpones his debts by hiding his property and not presenting it to the judge for sale and payment of his debts. This definition does not apply to the debtor with an overt property who only refuses to pay his debts. After expressing the exact meaning of postponing debtor, the study divides prorogation into three types of prorogation in real estates, property and rights. However, by prorogation in the words of jurists, it is meant financial debt. Therefore, in order to punish a postponing debtor, the ruler should first blame him in language. The next step is to punish him with beatings. And then if he continues to insist on prorogation, he should be imprisoned until he pays his debts. The ruler or the judge can also add some additional effects to this matter such as his legal privation, prevention of his traveling, not accepting his testimonies, and receiving damages due to prorogation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prorogation
  • Imprisonment
  • Postponing Debtor
  • Rulings
  • Effects

مراجع

  1. قرآن کریم.

    1. ابن ادریس، محمد بن احمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (و المستطرفات)، تحقیق: حسن موسوی و ابوالحسن ابن‌مسیح، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    2. ابن‌بابویه، محمد بن علی (1413ق). من لایحضره الفقیه، تصحیح و تحقیق: علی‌اکبر غفاری، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    3. ابن درید، محمد بن حسن (1988). جمهرۀ اللغۀ، بیروت: دارالعلم للملایین.
    4. ابن سیّده، علی بن اسماعیل (1421ق). المحکم والمحیط الأعظم، تحقیق: عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    5. ابن حمزۀ طوسی، محمّد بن علی (1408ق). الوسیلة إلی نیل الفضیلۀ، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
    6. ابن‌فارس، احمد (1404ق). معجم مقاییس اللغۀ، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
    7. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان‌العرب، چ سوم، بیروت: دار صادر.
    8. اردبیلی، احمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    9. اردبیلی، سید عبدالکریم موسوی (1423ق). فقه القضاء، چ دوم، قم: بی‌نا.
    10. ازهری، محمّد بن أحمد (1421ق). تهذیب اللغۀ، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    11. امامی، سید حسن (بی‌تا). حقوق مدنی، تهران: اسلامیه.
    12. آذرنوش، آذرتاش (1387). فرهنگ معاصر عربی فارسی، نهم، تهران: نشر نی.
    13. بجنوردی، سیدحسن (1419ق). القواعد الفقهیه، مهدی مهریزی، محمدحسن درایتی، قم: الهادی.
    14. بجنوردی، سید محمد (1401ق). قواعد فقهیه، چ سوم، تهران: عروج.
    15. بحرانی، یوسف (1405ق). الحدائق الناضرة فی احکام العترۀ الطاهرۀ، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    16. بصری بحرانی، زین‌الدین محمد امین (1413ق). کلمة التقوى، چ سوم، قم: وداعی.
    17. بنی‌هاشمی، سید محمدحسین (1424ق). توضیح المسائل مراجع (محشی). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، هشتم.
    18. بهجت فومنی، محمدتقی (1426ق). جامع المسائل، چ دوم، قم: دفتر معظلم له.
    19. تبریزی، جواد (1427ق). المسائل المنتخبه، چ پنجم، قم: دار الصدیقۀ الشهیدۀ.
    20. ــــــــــــــ (1416ق). ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، قم: اسماعیلیان، سوم.
    21. جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، قم: مؤسسۀ دائرۀ‌المعارف فقه اسلامی.
    22. جمعی از پژوهشگران زیر نظر سیّد محمود هاشمی شاهرودی (1417ق). معجم فقه الجواهر، بیروت: الغدیر.
    23. حائری، سید محمد مجاهد طباطبایی (بی‌تا). کتاب المناهل، قم: آل البیت(ع).
    24. حبیبی‌تبار، جواد (1397). جزوۀ بایسته‌های فقه القضاء، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    25. حسینی حائری، سید کاظم (بی‌تا). الفتاوى المنتخبة (مجموعة إجابات فی فقه العبادات و المعاملات). قم: بی‌نا.
    26. حلّی، یحیی بن سعید (1405ق). الجامع للشرائع، قم: مؤسسۀ سیدالشهدا العلمیه.
    27. خامنه‌ای، سید علی (1392). رساله آموزشی (معاملات)، بی‌جا: مؤسسۀ فرهنگی هنری امین.
    28. خراسانی، علی محمدی (بی‌تا). شرح تبصرۀ المتعلمین، بی‌جا: بی‌نا.
    29. خمینی، سید روح الله موسوی (1422ق). استفتائات، چ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    30. ـــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). تحریر الوسیله، قم: دارالعلم.
    31. ـــــــــــــــــــــــــــ (1425ق). تحریرالوسیله، ترجمه علی اسلامی، چ بیست‌ویکم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    32. ـــــــــــــــــــــــــــ (1421ق). کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
    33. ـــــــــــــــــــــــــــ (1422ق). وسیلۀ النجاۀ (مع حواشی الامام الخمینی)، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    34. خوئی، سید ابوالقاسم (1422ق). مبانی تکملة المنهاج؛ قم: مؤسسۀ إحیاء آثار الإمام الخوئی.
    35. زبیدى، محمّد بن محمّد مرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.
    36. سبزواری، سید عبدالأعلی (بی‌تا). جامع الاحکام الشرعیه، چ نهم، قم: المنار.
    37. ـــــــــــــــــــــــ (1413ق). مهذب الاحکام، چ چهارم، قم: المنار.
    38. سیستانی، سید علی حسینی (1417). منهاج الصالحین، چ پنجم، قم: دفتر آیت‌الله سیستانی.
    39. شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشى - کلانتر)، قم: داوری.
    40. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسۀ المعارف الإسلامیه.
    41. شیخ حرّ عاملی، محمّد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسۀ آل البیت(ع).
    42. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1412ق). هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة - منتخب المسائل، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
    43. شیخ طوسی، ابوجعفر محمّد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، چ چهارم، تهران: اسلامیه.
    44. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1390). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
    45. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1414ق). الأمالی، قم: دارالثقافه.
    46. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1387). المبسوط فی فقه الإمامیه، چ سوم، تهران: المکتبۀ الرضویۀ..
    47. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1400ق). النهایۀ فی مجرد الفقه و الفتاوی، چ دوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
    48. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1407ق). تهذیب الأحکام، چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
    49. صاحب، اسماعیل بن عباد (1414ق). المحیط فی ‌اللغۀ، تحقیق: محمد حسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتب.
    50. صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1416ق). هدایۀ العباد، قم: دارالقرآن الکریم.
    51. طبسی، نجم‌الدین (بی‌تا). حقوق زندانى و موارد زندان در اسلام، گروه مترجمان، قم: بوستان کتاب.
    52. طاهری، حبیب الله (1418ق). حقوق مدنی، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    53. طریحی، فخرالدین بن محمد (1375). مجمع‌البحرین، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، چ سوم، تهران: مرتضوی.
    54. علامه حلّی، حسن بن یوسف (1410ق). إرشاد الأذهان إلی احکام الإیمان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    55. ـــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - القدیمة)، مشهد: آل‌البیت(ع).
    56. ـــــــــــــــــــــــــــ (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعۀ، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    57. ـــــــــــــــــــــــــــ (1414ق). تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)، قم: آل‌البیت(ع).
    58. فاضل لنکرانی، محمّد (1420ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله - القضاء و الشهادات، قم: مرکز فقهی أئمۀ أطهار(ع).
    59. ـــــــــــــــــــــــــ (1425ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله - المضاربة، الشرکة، المزارعة، المساقاة، الدین و...، قم: مرکز فقهی أئمه أطهار(ع).
    60. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب‌العین، چ دوم، قم: هجرت.
    61. فیروزآبادی، محمّد بن یعقوب (1415ق). القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    62. فیومی، احمد بن محمّد (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چ دوم، قم: دار الهجره.
    63. قاسمی، محمدعلی (1426ق). فقیهان امامی و عرصه‌های ولایت فقیه، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    64. کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1359). تحریر المجله، نجف: المکتبۀ الرضویه.
    65. ـــــــــــــــــــــــــــ (1366). وجیزۀ الأحکام، چ دوم، نجف: مؤسسۀ کاشف‌الغطاء.
    66. کلینی، محمّد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
    67. گیلانی، میرزای قمی، ابوالقاسم (1413ق). جامع الشتات فی أجوبۀ السؤالات، مرتضی رضوی، تهران: کیهان.
    68. گلپایگانی، سید محمدرضا (1413ق). هدایة العباد، قم: دارالقرآن الکریم.
    69. مجلسی، محمّدباقر (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار «علیهم‌السّلام»، سوّم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    70. محدث نوری، میرزا حسین (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: آل‌البیت(ع).
    71. محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چ دوم، قم: اسماعیلیان.
    72. محقق کرکی (ثانی). علی بن حسین عاملی (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، چ دوم، قم: آل‌البیت(ع).
    73. مغربی، ابوحنیفه، نعمان بن محمّد تمیمی (1385). دعائم الإسلام، قم: آل‌البیت(ع)، چ دوم.
    74. مغنیه، محمدجواد (1421ق). فقه الإمام الصادق(ع)، چ دوم، قم: انصاریان.
    75. مکارم شیرازی، ناصر (1426ق). احکام النساء، قم: مدرسۀ امام علی‌بن‌ابی‎‌طالب.
    76. نائینی، میرزا محمدحسین غروی (1373). منیۀ الطالب فی حاشیه المکاسب، خوانساری، موسی، تهران: المکتبۀ المحمدیه.
    77. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1413ق). المکاسب و البیع، میرزا محمدتقی آملی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    78. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    79. نراقی، مولی احمد (1415ق). مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، قم: آل‌البیت(ع).
    80. یزدی، سید محمدکاظم طباطبایی (1414ق). تکملة العروة الوثقى، قم: داوری.
    81. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1415ق). سؤال و جواب، سید مصطفی محقق، سید محمد مدنی بجستانی، سید حسن وحدتی شبیری، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مجله علمی
دوره 17، شماره 3
مهر 1400
صفحه 939-968

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 08 دی 1398
  • تاریخ بازنگری: 10 خرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 18 خرداد 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار