واکاوی ماهیت تعزیرات منصوص شرعی با رویکرد انتقادی از منظر فقهی و حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران

چکیده

قانونگذار قانون مجازات اسلامی سیاست تفکیک میان تعزیرات منصوص از غیرمنصوص شرعی را در پیش گرفته است. وی در این باره معیار و مصداق مشخصی ارائه نکرده است. درحالی‌که استثنا کردن تعزیرات منصوص از برخی نهادهای قانونی، سبب بروز تفاسیر متعدد و اشکالات عدیده‌ای به مقنن شده است. نوشتار حاضر با روش تحلیلی انتقادی به‌دنبال آن بوده است که اولاً معیار دقیقی برای تعزیرات منصوص ارائه دهد و ثانیاً اشکالات وارد به دیدگاه قانونگذار را بیان کند. ازاین‌رو نتایج ذیل حاصل جهد علمی پژوهشگران مقالۀ پیش ‌رو است: نخست آنکه ملاک مطرح‌شده برای شناخت تعزیرات منصوص، مجازات‌های مقدر شرعی غیرمضبوط است که با عنایت به قاعدۀ التعزیر بمایراه الحاکم، اجرا یا عدم اجرای آن برحسب مصالح و مفاسد مقتضی، به تشخیص حاکم اسلامی است؛ دوم، سیاست قانونگذار در برخورد با تعزیرات منصوص شرعی از حیث رعایت احتیاط در اعمال مجازات‎‌های اسلامی و ابتنای مجازات بر تخفیف در تنافی با اهداف تعزیرات بوده و عدم رعایت رویکردی یکپارچه در خصوص تمام مقررات و ضوابط تعزیرات منصوص با اشکال مواجه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Nature of the Prescribed Religious Punishments; A Critical Approach from the Jurisprudential and Legal Perspectives

نویسندگان [English]

  • Ali Rezanezhad 1
  • Mohammad Mohseni Dehkalani 2
  • Aliakbar Jahani 3
1 Ph.D student, Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Mazandaran University, Mazandaran, Iran
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law , Faculty of Theology and Islamic Studies, Mazandaran University, Mazandaran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law , Faculty of Theology and Islamic Studies, Mazandaran University, Mazandaran, Iran
چکیده [English]

The legislator of Islamic Penal Code has proceeded the policy of separating prescribed punishments from non-prescribed punishments, not presenting a clear criterion and instance in this regard. While, excluding of prescribed punishments from a number of legal entities by the legislator has led to numerous interpretations and many drawbacks. Using a critical-analytical method, this article seeks two aims: First, it wants to provide a detailed criterion for prescribed religious punishments (ta'zir). Second, it wants to express the bugs of the legislator's perspective. Therefore, these results are obtained: First, the criterion proposed for the recognition of prescribed religious punishments is predetermined religious penalties that has not minimum or maximum and considering the rule “al-Ta'zir bima yarâhu al-hâkim”, the ruler decides whether or not to execute. Second, legislator's policy of dealing with prescribed religious punishments in terms of being cautious about exercising Islamic penalties and determining the penalties based on discounts is contrary to the goals of ta'zir and not observing a coherent approach to all the rules and regulations of prescribed religious punishments has led to some drawbacks. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prescribed Religious Punishments
  • Criterion
  • Islamic Penal Code

مراجع

  1. آبى، فاضل، حسن بن ابى‌طالب (1417ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  2. آهنگران، محمدرسول؛ سعیدی، مهرداد؛ اورسجی، رضا (1395). «بررسی حدود غیر موضوعه (مادۀ 220 ق‌م‌ا) با رویکرد فقه مقارن»، فصلنامۀ حقوق جزا و سیاست جنایی، دورۀ 1، ش 2، ص 253 –
  3. ابن‌منظور، ابوالفضل؛ جمال‌الدین، محمدبن‌مکرم (1414ق). لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دارصادر.
  4. اصفهانى، حسین ‌بن‌ ‌‌محمد راغب (1412ق). مفردات‌ ألفاظ ‌القرآن، لبنان: دارالعلم الدارالشامیة.
  5. اصفهانى، فاضل ‌هندى، محمد بن‌ حسن (1416ق). کشف‌اللثام ‌و الإبهام‌ عن ‌قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  6. اکبری، محمدجواد؛ هاشمی، سید حسین (1395). «واکاوی مصادیق تعزیرات منصوص در فقه امامیه (تبیین تبصرۀ 2 مادۀ 115 قانون مجازات اسلامی سال 92)»، مجلۀ جستارهای فقهی و اصولی، دورۀ 2، ش3، ص 59 - 33.
  7. برهانی، محسن؛ نادری‌فرد، مریم (1394). «تعزیرات منصوص شرعی؛‌ مفهوم فقهی مصادیق قانونی»، فصلنامۀ ‌پژوهش ‌حقوق ‌کیفری، سال سوم، ش10، ص 112-89.
  8. بغدادى، مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبرى (1413ق). المقنعة (للشیخ المفید)، قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید(ره).
  9. تبریزى، جوادبن‌على (1417ق). أسس الحدود و التعزیرات، قم: دفتر مؤلف.
  10. حلبى، ابوالصلاح، تقى‌الدین بن نجم‌الدین (1403ق). الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانۀ عمومى امام امیرالمؤمنین(ع).
  11. حلبى، ابن‌زهره، حمزه بن على حسینى (1417ق). غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
  12. حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  13. حلّى، جمال‌الدین، احمد بن محمد اسدى (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  14. حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  15. حلّى، فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف (1378ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  16. حلّى، محقق، نجم‌الدین، جعفر بن‌حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  17. خالقی، علی (1397). آیین دادرسی کیفری، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
  18. خمینى موسوی، سید روح‌اللّه (بی‌تا). تحریر الوسیلة، قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.
  19. خوانسارى، سید احمد بن یوسف (1405ق). جامع‌ المدارک‌ فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  20. رحمانیان، حامد؛ حبیب‌زاده، محمدجعفر (1392). «معیار تفکیک حدود غیر مذکور از تعزیرات منصوص در قانون مجازات اسلامی 1392»، مجلۀ حقوقی دادگستری، ش 84، ص 123 –
  21. ساریخانی، عادل؛ اکرمی، روح‌‌الله (1393). «بررسی فقهی‌حقوقی تعزیرات با تأکید بر قانون مجازات اسلامی مصوب 1392»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ حقوق‌ کیفری، سال پنجم، ش 2، ص 162 –
  22. ساریخانی، عادل؛ توکل‌پور، محمدهادی (1395). «مفهوم‌شناسی تعزیرات منصوص شرعی با تأکید بر نظرهای شورای نگهبان»، فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، سال پنجم، ش 14، ص 115 –
  23. سبزوارى، سید عبدالأعلى (1413ق). مهذّب‌الأحکام (للسبزواری)، قم: مؤسسۀ المنار.
  24. سیوری حلّى، مقداد بن عبداللّه (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى.
  25. صافی گلپایگانى، لطف‌الله (بی‌تا). التعزیر، أحکامه و حدوده، بی‌جا.
  26. طباطبایی ‌حائرى، سید على بن محمد (بی‌تا). ریاض المسائل (ط القدیمة)، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  27. طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دارالکتاب ‌العربی.
  28. عاملى، حر، محمد بن حسن (1409ق). وسائل‌الشیعة، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  29. عاملى، شهید اول، محمد بن مکى (1404ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت: دارالتراث- الدار الإسلامیة.
  30. عاملى، شهید اول، محمد بن مکى (بی‌تا). القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشى مفید
  31. عاملى، شهید ثانى، زین ‌لدین بن على (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى - کلانتر)، قم: کتابفروشى داورى.
  32. عاملى، شهید ثانى، زین‌الدین بن على (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسۀ المعارف الإسلامیة.
  33. عبدالرحمان، محمود (بی‌تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا.
  34. عوده، عبدالقادر (1994م). التشریح الجنائی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی، بیروت: مؤسسۀ الرسالة.
  35. کلینى، ابوجعفر، محمد بن‌ یعقوب (1429ق). الکافی (ط دارالحدیث)، قم: دارالحدیث للطباعة والنشر.
  36. محقق‌ داماد، سید مصطفى (1406ق). قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
  37. مکارم ‌شیرازى، ناصر (1425ق). تعزیر و گسترۀ آن، قم: انتشارات مدرسة‌ الإمام علی بن أبی طالب(ع).
  38. منتظری نجف‌آبادى، حسینعلى (1409ق). مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمۀ محمود صلواتى، قم: مؤسسۀ کیهان.
  39. ---------------------- (بی‌تا). کتاب الحدود (للمنتظری)، قم: انتشارات دارالفکر.
  40. موحدی لنکرانى، محمدفاضل (1422ق). تفصیل‌الشریعه فی شرح تحریر الوسیلة-الحدود، قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهار(ع).
  41. موسوی اردبیلى، سید عبدالکریم (1427ق). فقه ‌الحدود و التعزیرات، قم: مؤسسۀ النشرلجامعة‌ المفید.
  42. موسوی خویى، سید ابوالقاسم (1422ق). مبانی تکملة المنهاج، قم: مؤسسۀ إحیاء آثار الإمام ‌الخوئی.
  43. موسوی‌گلپایگانى، سید محمدرضا (1412ق). الدرالمنضود فی أحکام الحدود، قم: دارالقرآن ‌الکریم.
  44. نجفى، محمدحسن (1404ق). جواهرالکلام‌ فی‌شرح شرائع‌الإسلام، بیروت: دار إحیاء ‌التراث ‌العربی.
  45. واسطى زبیدى، سید محمد مرتضى حسینى (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
  46. پایگاه اینترنتی ادارۀ کل حقوقی قوۀ قضاییه به نشانی (https://edarehoquqy.eadl.ir) آخرین بازدید در تاریخ 3 تیر 1398.
مجله علمی
دوره 17، شماره 3
مهر 1400
صفحه 821-847

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 20 اردیبهشت 1399
  • تاریخ پذیرش: 29 اردیبهشت 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار