تحلیل موضوع ادله لاحرج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشکده حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

یکی از مسائل مهم فقهی - حقوقی تبیین موضوع ادله لاحرج است، زیرا‌ این ادله ظاهر در نفی مشقت، که عمدتاً مرتبط با حوزه تکالیف است می‌باشد،‌‌ در حالی که تمام تکالیف به نحوی برای مکلف مشقت دارند. لذا قابل بررسی است ‌ آیا مشقت اجرایی تکالیف منتفی شده ، بر این فرض، وجوب انجام اکثر تکالیف شرعی به استناد وجود مشقت در اجرای آن منتفی ‌ می‌شود یا ‌ مشقت تصوری مکلف ، نفی شده،چون قبل از هر وظیفه‌ای غالباً انجام آن دشوارتر از واقعیت برای مکلف وانمود می‌شود. در‌‌این فرض ادله لاحرج، ناظر بر مشقت واقعی اجرای وظیفه نیست بلکه مشقت ذهنی ‌را نفی می‌کند. در‌‌این مقاله ضمن بررسی دیدگاههای فقهی مراد از نفی‌حرج و اشکالات آن، ثابت شدکه مراد از نفی‌حرج ، مشقت ذهنی است. درنتیجه. ادله عام لا حرج، ناظر بر مشقت واقعی اجرای وظیفه نیست بلکه مشقت وهمی ‌را نفی می‌کند تا مکلف به انجام وظیفه تحریض گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Function of No-Hardship Rule

نویسنده [English]

  • Alireza Bariklou
Professor, Faculty of Law, Collage of Farabi, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

< p >One of the important jurisprudential-legal issues is the explanation of the intention of the legislator of the function of the no-hardship rule, because this principle is appearing in the absence of difficulty associated with the domain of religious duties, while performing any duty is somehow difficult for religiously competent person. Therefore, it should be seen whether the executive hardness of the duties is eliminated. In such a case, due to its negating role, the obligation of performing most of religious duties or the illusory hardship of the competent person at the time of performing the duty is eliminated. So, it functions as a guide for both the jurist and the competent person and as an encouraging element for the competent person. While analyzing the views related to no-hardship rule and its problems, this article proves that by removing hardship it means removing illusory hardship. As a result, no-hardship rule plays the role of a guide for the jurist to deduce legal laws as well as the role of a guide and an encouraging element for the competent person. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Function
  • Religiously Competent
  • Factual Hardship
  • Illusory Hardness
  • Guide
  • Encouraging
  1. قرآن کریم

    1. انصارى، شیخ مرتضى (1368). فرائد الأصول، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    2. جرجانى، سید امیر ابوالفتح (1404ق). تفسیر شاهى، تهران: نوید.
    3. حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعة، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
    4. ---------- ------- (1418ق). الفصول المهمة، قم: مؤسسۀ معارف اسلامى امام رضا (ع).
    5. حلّى، مقداد بن عبد اللّٰه(1425ق). کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: مرتضوى.
    6. حمیرى، عبد الله بن جعفر (1413ق). قرب الإسناد، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
    7. سبزوارى،‌ سید عبد الأعلى (1413ق). مهذّب الأحکام، قم: مؤسسۀ المنار - دفتر آیة‌الله.
    8. سیستانى، سید على (1416ق). الفتاوى المیسَّرة، قم: دفتر حضرت آیة‌الله سیستانى.
    9. ---------------- (1414 ق). قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم: دفتر آیة‌الله سیستانى.
    10. سید رضى، محمد (1414ق). نهج البلاغة، قم: مؤسسۀ نهج‌البلاغه.
    11. شهید اول، محمد بن مکى عاملى (بی‌تا). القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشى مفید.
    12. شهید ثانى، زین‌الدین (1413ق). مسالک الأفهام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    13. روحانى، سید محمد (1419ق). المرتقى إلى الفقه الأرقى، تهران: مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة.
    14. صدوق قمّى، محمد بن على بن بابویه (1413ق). من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    15. ------------------ (1409ق). من لا یحضره الفقیه، ترجمۀ على‌اکبر غفارى، تهران: صدوق.
    16. طباطبایی، سید محمدحسین (1368). المیزان، قم: انتشارات اسلامی.
    17.  طباطبایى حائرى، سید محمد (1296ق). مفاتیح الأصول، قم: مؤسسۀ آل البیت (ع).
    18. طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم (1414ق). تکملة العروة الوثقى، قم: کتابفروشى داورى.
    19. طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن (1409ق). التبیان، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    20. ----------- (1407ق). تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    21. علیدوست، ابوالقاسم (1388). فقه و مصلحت، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و ‌‌اندیشۀ اسلامی.
    22. فاضل هندى، محمد بن حسن (1416ق). کشف اللثام، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    23. فیض کاشانى، محمدمحسن (1406ق). الوافی، اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی (ع).
    24. کاشف‌الغطاء نجفى، محمدحسین (1359ق). تحریر المجلة، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة.
    25. کلینى، ابوجعفر، محمدبن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    26. مجلسى اول، محمدتقى (1406ق). روضة المتقین، قم: مؤسسۀ فرهنگى اسلامى کوشانبور.
    27. مجلسى دوم، محمدباقر (1406ق). ملاذ الأخیار، قم: انتشارات کتابخانۀ آیة‌الله مرعشى.
    28. مراغى، سید میرعبدالفتاح (1417ق). العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    29. مظفر، محمدرضا (1368). اصول الفقه، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    30. مکارم شیرازى، ناصر (1411ق). القواعد الفقهیة، قم: مدرسۀ امام امیر المؤمنین (ع).
    31. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران (1367). تفسیر نمونه، قم: دارالکتب الاسلامیه.
    32. موسوى بجنوردى، سید حسن (1419ق). القواعد الفقهیة، قم: الهادی.
    33. موسوى بجنوردى، سید محمد (1401ق). قواعد فقهیه، تهران: مؤسسۀ عروج.
    34. موسوى خمینى، سید روح‌اللّٰه (بی‌تا). تحریرالوسیلة، قم: مؤسسۀ مطبوعات دار العلم.
    35. ---------------------- (1422 ق). استفتاءات، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    36. میانجى، محمدباقر (1400 ق). بدائع الکلام فی تفسیر آیات الأحکام، بیروت: مؤسسة الوفاء.
    37. میرزاى قمّى، ابو القاسم(1427ق). رسائل، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
    38. نراقی، احمد (1375). عوائدالایام، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    39. The Holy Quran

      1. Ansari, Sheikh Morteza (1989). Faraid Al-Osul, Qom: Islamic Publications Office. (Arabic)

      2. Jorjani, Sayyid Amir Abu al-Fatah (1984). Tafsir Shahi, Tehran: Navid Publications. (Arabic)

       3. hore Amolyt, Muhammad ibn Hassan (1989). Shiite means, Qom: Al-Bayt Institution, peace be upon them. (Arabic)

      4. ------------Al fosulo mohmah (1997). Qom: Imam Reza (as) Institute of Islamic[B1]  Studies. (Arabic)

      5. Halli, Meqgdad ibn Abdullah (2004). kense Al-erfan fi Marafate le Qur'an, Qom: Mortazavi Publications. (Arabic

      6. Hamiri, Abdullah Ibn Ja'far (1993). ghorbol esnad, Qom: Al-Bayt Institute, peace be upon them. (Arabic)

      7. Sabzwari, Sayyid Abd al-Ali (1993). the polite of the rules, Qom: Al-Manar Institute - Ayatollah's office. (Arabic)

      8. Sistani, Sayyid Ali (1996). Fatwa al-Moyasrah, Qom of Ayatollah Sistani office. (Arabic)

      9. --------------------(1994). ghaedato la dararah va la darar, Qom: Ayatollah Sistani office. (Arabic)

      10. Sayyid Razi, Muhammad, (?). Nahj al-Balaghah, Qom: Nahj al-Balaghah Institute. (Arabic)

      11. shaheed aval, Muhammad ibn Makki Ameli (?).Al- ghavaed val fafaed, Qom: ketabfroshy mofeed. (Arabic)

      12  .Shahid Thani, Zayn al-Din (1993). ma’salkol efeham, Qom: Islamic Knowledge Institute. (Arabic)

      13. Rouhani, Sayyid Muhammad (1999). Al-Murtaqi's Al-Arqi Fiqh, Tehran: Al-Jalil Institute lel tahgheghat thghafeah. (Arabic)

      14. Saduq Qomi, Muhammad ibn Ali ibn Babawiyyah (1993). man la yahzorohul fagheeh, Qom: Islamic Publications Office. (Arabic)

      15. ----------------(1989). man la yahzorohul fagheeh, Ali Akbar ghafary, Tehran: Sadugh Publishing. (Arabic)

      16. Tabatabai, Seyed Mohammad Hossein (1989). Al-Mizan, Mousavi, Qom: Islamic Publications. (persian)

      17. Tabatabai Haeri, Sayyid Muhammad (1876). Mafateehol osuol, Qom: Al-Bait InstituteF, peace be upon them. (Arabic)

      18. Tabatabai Yazdi, Sayyid Muhammad Kazem (1994). takmelato Al-Urwa Al-Wothqa, Qom: Davari Bookstore. (Arabic)

      19. Tusi, Abi Ja'far Muhammad ibn Al-Hassan (1989). Al-Tabyan, Qom: Maktabo Al-Alam Al-Islami. (Arabic)

       20. ----------------------- (1987). Tahdhib Al-Ahkam, Tehran: Dar Al-Kitab Al-Islamiya. (Arabic)

      21. Alidoost, Abolghasem (2009). fegh va Maslaha, Tehran: Publishing Organization of the Institute of Islamic Culture and Thought. (Persian)

      22. Fadhil Hindi, Muhammad ibn Hassan (1995). Kashf al-Lathaam, Qom: Islamic Publications Office. (Arabic)

      23. Faiz Kashani, Mohammad Mohsen (1985). Al-Wafi, Isfahan: Library of Imam Amir al-Mu'minin Ali (as). (Arabic)

      24. Kashif al-Ghatta 'Najafi, Muhammad Hussein (1939). Tahrir al-Majla, Najaf Ashraf: Al-Mortazavi Library. (Arabic)

      25. Kolini, Abu Ja'far, Muhammad ibn Ya'qub (1987). Al-Kafi, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya. (Arabic)

      26. Majlisi Aval, Mohammad Taqi (1986). Rawdatoal-Muttaqhin, Qom: Islamic Cultural Institute of Kushanbor. (Arabic)

      27. Majlisi II, Mohammad Baqir (1986). Malaz al-Akhyar, Qom: Ayatollah Marashi Library Publications. (Arabic)

      28. Maraghie, Sayyid Mir Abd al-Fattah (1998). Al Anaveenol fiqhiah, Qom: Islamic Publications Office. (Arabic)

      29. Muzaffar, Mohammad Reza (1989). Usul al-Fiqh, Qom: Ismailian Institute. (Arabic)

      30. Makarem Shirazi, Nasser (1992). Qhavaidol fiqheah, Qom: School of Imam Amir al-Mu'minin - peace be upon him. (Arabic)

      (31.---------------- and Co-workers. (1988). Tafsir Nomoneh, Qom: Islamic Library. (Arabic)

      32. Mousavi Bojnurdi, Sayyid Hassan (1998). Qhavaidol fiqheah, Qom: Al-Hadi Publishing. (Arabic)

      33. Mousavi Bojnourdi, Seyyed Mohammad (1981). Qhavaidol fiqheah, Tehran: Orouj Institute. (Arabic)

      34. Mousavi, Khomeini, Sayyid Ruhollah, (?). Tahrir al-Wasila, Qom: Dar Al-Alam Press Institute. (Arabic)

       35. --------------------------(2001). Istifta'at, Qom: Islamic Publications Office. (persian)

      36. Mianji, Muhammad Baqir (1980). Badaeol kalam fi Tafsier Ayatol Ahkam, Beirut: Al-Wafa Foundation. (Arabic)

      37. Mirza Qomi, Abu al-Qasim (2006). treatises, Qom: Islamic Propaganda Office. (Arabic)

      38. Naraghi, Ahmad (1997). Awad al-Ayyam, Qom: Maktab al-Alam al-Islami. (Arabic)