نقد و بررسی مبانی فقهی دیدگاه مشهور در مفهوم‌شناسی عدالت فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، عضو علمی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 استادیار، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

3 استاد، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

بسیاری از احکام و فروع فقهی، به عَدالت، مشروط است. فقهای شیعه، نوعاً، بحث دربارۀ مفهوم‌شناسی عَدالت را بر محور دو گزینۀ: ملکۀ امتثال و اجتناب، و استقامت فعلی، قرار می‌دهند. با وجود اینکه تعریف عَدالت به استقامت فعلی، در فقه امامیه، قدمت دارد و تعریف عَدالت به ملکۀ نفسانی، در روایات، مفقود است، مشهور فقیهان امامیه، عَدالت را ملکۀ امتثال و اجتناب می‌داند. بی‌شک، لزوم لحاظ ملکه، در مفهوم‌شناسی عَدالت، احراز عَدالت را دشوارمی‌کند؛ چه اینکه صرف امتثال واجبات و اجتناب از محرمات را برای احراز عَدالت کافی نمی‌شمارد. واقعیت مذکور، این پرسش را پیش‌رو می‌نهد که مشهور، به اتکای کدام دلایل، لحاظ ملکه را در مفهوم‌شناسی عَدالت لازم می‌داند و آیا این دلایل، کفایت اثبات دیدگاه مشهور را دارند؟ از این‌رو، نوشتار حاضر، با هدف تبیین و ارزیابی دلایل مشهور، در پژوهشی به روش توصیفی، دلایل لزوم لحاظ ملکه را در مفهوم‌شناسی عَدالت بررسی می‌کندو به این نتیجه می‌رسد که دلایل مشهور، کفایت لازم را برای اثبات دیدگاه مشهور و لزوم لحاظ ملکه در مفهوم‌شناسی عَدالت ندارد و احراز عَدالت به بیش از امتثال واجبات و اجتناب محرمات نیازمند نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Review of the Fundamentals of Jurisprudence: Famous View on the Conceptualization of Jurisprudential Justice

نویسندگان [English]

  • Ramin Faghani 1
  • Mohammad Mahdi Zare'i 2
  • Sa'id Ebrahimi 2
  • 'Ali Akbar Izadifard 3
1 Ph.D in Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Mazandaran University, Faculty Member of Payame Noor University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Faculty of Theology and Islamic Teachings, Mazandaran University, Babolsar, Iran
3 Full Professor, Faculty of Theology and Islamic Teachings, Mazandaran University, Babolsar, Iran
چکیده [English]

Many laws and derivative principles of jurisprudence are conditional on justice. Typically, Shi'a jurists discuss the conceptualization of justice on the basis of two options: The habit of compliance and elusion and the actual persistent. Despite the fact that the definition of justice to the actual persistent has a background in the Ja'fari jurisprudence and to the inner disposition is missing in the narratives, the famous Ja'fari jurists consider justice as the habit of compliance and elusion. Undoubtedly, the necessity of considering disposition in the conceptualization of justice makes establishing of justice difficult. In addition, it does not view mere compliance of religious obligations (Wājibāt) and elusion from inviolable things (Moḥrramāt) enough in order to establish justice. This fact raises the question that based on what facts the famous [scholars] consider the disposition as necessary in the conceptualization of justice and are these reasons adequate for proving the famous views? Therefore, the present paper, with the aim of clarifying and evaluating the famous reasons, in a descriptive study, investigates the necessary reasons for considering the disposition in the conceptualization of justice. It is concluded that the famous reasons are not adequate to prove the famous view and the necessity of considering disposition in the conceptualization of justice. It is not necessary to go beyond the compliance with the religious obligations and elusion from inviolable things in order to establish justice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice
  • Legal Justice
  • Meaning of Justice
  • Definition of Justice in Jurisprudence
  • Conceptualization of Justice
  • Well-Known Principles in the Definition of Justice
  • Criticism on the Reasons of Justice Being a Permanent Disposition of Mind

مراجع

  1. آخوند خراسانی، محمد کاظم (1413 ق). رسالة فی العدالة، چ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  2. آشتیانی، محمد حسن (1425 ق). کتاب القضاء، چ اول، قم: انتشارات زهیر.
  3. ابن‌غضایری، احمد (بی‌تا).الضعفاء، چ اول، قم: بی‌نا.
  4. ابن‌فارس، احمد (1404 ق). معجم مقاییس اللغة، چ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  5. ابن‌منظور، محمد (1414 ق). لسان العرب، چ سوم، بیروت: دارالفکر.
  6. اردبیلی، احمد (1403 ق). مجمع الفائدة و البرهان، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  7. اردکانی، مرتضی (1402 ق). رسالة فی العدالة، چ اول، قم: مؤلف.
  8. اشتهاردی، علی‌پناه (1417 ق). مدارک العروة، چ اول، تهران: دارالأسوه.
  9. انصاری، مرتضی (1414 ق). رسائل فقهیة ـ رسالة فی العدالة، چ اول، قم: کنگرۀ شیخ انصاری.

10. ـــــــــــــــ (1415 ق). کتاب الصلاة، چ اول، قم: کنگرۀ شیخ انصاری.

11. بحرانی، یوسف (1405 ق). الحدائق الناضرة، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

12. بروجردی، سید حسین (1426 ق). تبیان الصلاة، چ اول، قم: گنج عرفان.

13. ــــــــــــــــــــ (بی‌تا‌). نهایة التقریر، چ اول، قم: بی‌نا.

14. بهبهانی، محمد باقر (1424 ق). مصابیح الظلام، چ اول، قم: مؤسسۀ وحید بهبهانی.

15. حائری، عبدالکریم (1404 ق). کتاب الصلاة، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

16. حائری، مرتضی (1426 ق). شرح العروة الوثقی، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

17. حر عاملی، محمد (1409 ق). وسائل الشیعة، چ اول، قم: آل‌البیت(ع).

18. حکیم، سید محسن (1416 ق). مستمسک العروة، چ اول، قم: مؤسسۀ دارالتفسیر.

19. خویی، سید ابوالقاسم (1418 ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی، چ اول، قم: لطفی.

20. ــــــــــــــــــ (1411 ق). فقه الشیعة، چ سوم، قم: چاپخانۀ نوظهور.

21. ــــــــــــــــــ (بی‌تا). معجم رجال الحدیث، بی‌جا: بی‌نا.

22. روحانی، سید صادق (1412 ق). فقه الصادق(ع)، چ اول، قم: دارالکتاب ‌ـ‌ مدرسۀ امام صادق(ع).

23. سبزواری، سید عبدالأعلی (1413 ق). مهذّب الأحکام، چ چهارم، قم: المنار.

24. سبزواری، محمد باقر (1247 ق). ذخیرة المعاد، چ اول، قم: افست ـ آل‌البیت(ع).

25. ــــــــــــــــــ (1423 ق). کفایة الأحکام، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

26. شیرازی، سید صادق (1426 ق). بیان الفقه، چ دوم، قم: دارالانصار.

27. صدر، سید رضا (1420 ق). الاجتهاد و التقلید، چ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

28. صدوق، محمد (1413 ق). من لایحضره الفقیه، چ سوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

29. طباطبایی، سید علی (1418 ق). ریاض المسائل، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).

30. طریحی، فخرالدین (1416 ق). مجمع البحرین، چ سوم، تهران: مرتضوی.

31. طوسی، محمد (1390 ق). الاستبصار، چ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

32. ـــــــــــــ (1407 ق). تهذیب الاحکام، چ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

33. ـــــــــــــ (1427 ق). رجال الشیخ الطوسی، چ سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

34. عاملی، سید جواد (1419 ق). مفتاح الکرامة، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

35. عاملی، سید محمد (1411 ق). مدارک الأحکام، چ اول، بیروت: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).

36. علامه‌ حلی، حسن (1410 ق). ارشاد الأذهان، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

37. ــــــــــــــــ (1420 ق). تحریر الأحکام الشرعیة، چ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).

38. ــــــــــــــــ (1413 ق الف). قواعد الأحکام، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

39. ــــــــــــــــ (1413 ق). مختلف الشیعة، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

40. فاضل لنکرانی، محمد (1414 ق). تفصیل الشریعة ـ الاجتهاد و التقلید، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

41. قزوینی، سید علی (1419 ق). رسالة فی العدالة، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

42. قمی، سید تقی (بی‌تا). ثلاث رسائل، چ اول، قم: انتشارات محلاتی.

43. کاشف الغطاء، جعفر (1422 ق). کشف الغطاء، چ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

44. مامقانی، عبدالله (1350 ق) حاشیة علی رسالة فی العدالة، چ اول، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة.

45. مؤمن، محمد (1422 ق). مبانی تحریرالوسیلة ـ القضاء و الشهادات، چ اول، تهران: مؤسسۀ نشر آثار امام خمینی.

46. نجّاشی، احمد (1407 ق). رجال النجاشی، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

47. نجفی، محمد حسن (1404 ق). جواهر الکلام، چ هفتم، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.

مجله علمی
دوره 16، شماره 2
تیر 1399
صفحه 309-330

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 04 آذر 1397
  • تاریخ بازنگری: 07 اسفند 1397
  • تاریخ پذیرش: 07 اسفند 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار