قلمرو نظارت حاکم بر قاضی تحکیم (داور) در فقه و حقوق موضوعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه، ساوه، ایران

2 دانشجوی مقطع دکتری حقوق، حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه، ساوه، ایران

چکیده

اگرچه قضاوت تحکیمی قدمتی به بلندای تاریخ بشریت دارد، بخش اعظمی از آنچه امروزه با عنوان نهاد قاضی تحکیم در متون اسلامی می‌شناسیم، برایند اجتهاد فقهای اسلامی و بسترسازی این نهاد در ادوار فقهی است. با وجودِ همانندی و تفاوت، نسبت میان این نهاد در فقه اسلامی و نهاد داوری در حقوق موضوعۀ کنونی را باید تداوم قدیمِ در جدید دانست، چراکه ویژگی‌ها و عناصر شاخص داوریِ امروزی که از جملۀ آن می‌توان به تراضی طرفین در رجوع به داوری و همچنین صدور رأی براساس موازین انصاف و عدالت اشاره کرد، در قضاوت تحکیمی نیز وجود داشته است. اما موضوع قلمرو نظارت حاکم بر امر داوری، از مواردی است که حدود و ثغور آن در گذشته با آنچه امروزه وجود دارد، دارای اختلاف‌های اساسی است که بارزترین دلیلِ آن نبود پدیدۀ دولت مدرن و نهاد دادگستریِ امروزی است که یکی از وظایف خود را نظارت بر فرایند داوری از وجه سلبی و ایجابی می‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Territory of Supervision over the Judge (Arbitrator) in Jurisprudence and Case Law

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Ghayyumzadeh 1
  • Ehsan Mozaffari 2
1 Professor, Department of Law, Islamic Azad University, Saveh Branch, Saveh, Iran
2 Ph.D Student in Private Law, Islamic Azad University, Saveh Branch, Saveh, Iran
چکیده [English]

Although arbitration is as old as the history of mankind, much of what we know today as arbitrator in Islamic texts is the result of ijtehad of Islamic jurists that established this institution in the periods of jurisprudence. Despite the similarities and differences, the relation between this institution in Islamic jurisprudence and the institution of arbitration in the present case law must be regarded as a continuation of the old law in the new law. Because the outstanding features and elements of today's arbitration including the mutual consent of the parties to the arbitration as well as the issuance of verdict on the basis of fairness and justice, has also existed in arbitration in the past. However, there are essential differences between the issue of jurisdiction over arbitration in the past with that in the present, the most obvious reason for which is the absence of the phenomenon of modern government and the modern judicatory system which considers one of its duties to oversee the process of arbitration in the positive and negative manner. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arbitrator
  • Arbitration
  • Competence
  • Supervision
  • Verdict Validity
  1. 1. اردبیلى، سید عبدالکریم موسوى (1423ق). فقه القضاء، ج 1، مؤسسۀ النشر الجامعه المفید، قم.

    2. امانداد، مجید؛ پنجه‌پور، جواد؛ اسدی کوه باد، هرمز (1394). «جایگاه فقهی سیستم قضایی خصوصی براساس نهاد تحکیم از منظر فقه امامیه»، فصلنامۀ پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، ش 16، ص 33-9.

    3. امیرمعزی، احمد (1392). داوری بازرگانی بینالمللی، چ اول، تهران: دادگستر.

    4. ایزدی فرد، علی‌اکبر؛ فلاح، اکبر؛ خزائی پول، صفر (1388). «مشروعیت قضاوت خصوصی در اسلام»، فصلنامۀ پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، ش 18، ص 96-69.

    5. آیت‌الله جوادی آملی، عبدالله (1391). ادب قضا در اسلام، قم: مرکز نشر اسراء.

    6. پورقصاب امیری، علی؛ ایزدی، محمدرسول (1395). روشهای حلوفصل اختلافات تجاری بینالمللی، چ اول، تهران: مجد.

    7. تسخیری، محمدعلی؛ مشیرفر، شیوا (1376). «حکمیت در فقه اسلامی»، فصلنامۀ تحقیقات اسلامی، ش 1و 2، ص 222-179.

    8. توکلی، محمدمهدی (1395). نصب داور، احکام و آثار آن، چ اول، تهران: میزان.

    9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج 3، چ اول، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.

    10. جعفریان، منصور (1373). «تأملی بر لایحۀ داوری تجاری بین‌المللی»، مجلۀ مجلس و راهبرد، ش 14، ص 126-99.

    11. جنیدی، لعیا (1380). «قانون داوری تجاری بین‌المللی از دریچۀ حقوق اسلامی»، پژوهشنامۀ متین، ش 10، ص 138-127.

    12. حائری، سید کاظم (1415ق). القضاء فی الفقه الإسلامی، قم: مجمع الفکر الاسلامی.

    13. حبیب نژاد، سید احمد؛ بخرد، مصطفی (1396). «بررسی فقهی ترافع نزد محاکم غیراسلامی»، فصلنامۀ پژوهشهای فقهی، دورۀ 13، ش 2، ص363-341.

    14. خدابخشی، عبدالله (1397). بایستههای حقوق داوری تطبیقی، چ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.

    15. خویی، سید ابوالقاسم (1428ق). القضاء و الاشهادات، ج 1، مؤسسة الخوئی الإسلامیة.

    16. درخشان‌نیا، حمید (1397). نقش محاکم در داوری (ارائة الگوی مناسب)، چ اول، تهران:  انتشارات دادنامه.

    17. درویشی هویدا، یوسف (1388). شیوههای جایگزین حلوفصل اختلاف، چ اول، تهران: میزان.

    18. دهقانی، حمیدرضا (1391). «مستندات شرط ذکورت در قاضی تحکیم از دید فقهای امامیه»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 59، ص491-441.

    19. دی ای ام لیو، جولیان؛ ای میستلیس لوکاس، ام کرول، استفان (1391). داوری تجاری بینالمللی تطبیقی، ترجمۀ محمد حبیبی مجنده، چ اول، قم: دانشگاه مفید.

    20. الروحانی، السید محمد صادق(بی‌تا) تکملة منهاج الصالحین فی أحکام القضاء والشهادات والحدود والقصاص والدیات، ج 1، نجف: مطبعة الآداب.

    21. سادات، محسن (1389). «بایستگی نگاهی نو به حکمیت در کاوش‌های فقهی حقوقی»، فصلنامۀ فقه، ش 4، ص101-61.

    22. السند، الشیخ محمد (1433ق). الحاکمیه بین النص و الدیمقراطیه، بیروت: ناشر الامیره.

    23. سنگلجی، محمد (1384). قضا در اسلام، چ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران،.

    24. شمس، عبدالله (1382). «موافقت‌نامۀ داوری و صلاحیت دادگاه»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 37، ص 44-9.

    25. شهید الاول (بی‌تا). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، ج 1، قم: دارالتراث الدار الإسلامیة.

    26. الشهید الثانی (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.

    27. ------------ (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 1و 3، قم: داوری.

    28. الشیخ جعفر السبحانی (1418ق). نظام القضاء والشهادة فی الشریعة الاسلامیة الغراء، قم: مؤسسۀ الامام الصادق(ع).

    29. شیخ طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه، ج 8، تهران: المکتبه المرتضویه.

    30. ----------------------------- (1397). الخلاف، ج 4و 6، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.

    31. الشیخ أحمد بن محمّد الأردبیلی (المقدّس الأردبیلی)(1403ق). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج 12، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.

    32. علومی یزدی، حمیدرضا؛ درخشان‌نیا، حمید (1397). «مداخلۀ دادگاه در تعیین داور، آسیب‌شناسی قانون، رویۀ قضایی و الگو»، فصلنامۀ پژوهش حقوق خصوصی، ش 22، ص 114-87.

    33. کاتوزیان، ناصر (1393). قواعد عمومی قراردادها، ج 3، آثار قرارداد، چ نهم، تهران: شرکت سهامی انتشار.

    34. کریمی، عباس؛ پرتو، حمیدرضا (1393). حقوق داوری داخلی، چ سوم، تهران: دادگستر.

    35. الگلپایگانی، السید محمدرضا (1401ق). کتاب القضاء، ج1، قم: مطبعة الخیام.

    36. مجموعه مقررات جدید آنسیترال دربارة داوری بینالمللی (1393). ترجمه و تحقیق دکتر محسن محبی و حسین کاویار، چ اول، تهران: خرسندی.

    37. محقق حلی(1409ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، ج 4، تهران: استقلال، تهران.

    38. محمدی خورشیدی، محمد (1395). داوری در حقوق ایران، چ دوم، تهران: بهنامی.

    39. المدرسی، السید محمد تقی (1431ق). الفقه الاسلامی(الرسالة العملی، ج 3،بیروت: مرکز العصر.

    40. موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1381). فقه القضاء، ج 1، چ دوم، جامعه المفید-مؤسسه النشر. نجفی، محمدحسن (1367). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تحقیق: شیخ عباس قوچانی، ج4، چ سوم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

    41. هوشمند فیروزآبادی، حسین؛ بطحایی، فرهاد (1396). «بررسی ماهیت فقهی داوری»، فصلنامۀ پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، ش 48، ص 192-171.

    42. یزدانی، محمدکریم (1339). «شرایط و اوصاف قاضی در فقه اسلامی و قانون»، مجلۀ کانون وکلاء، ش 71، ص 23-20.

    43. یوسف‌زاده، مرتضی (1393). آیین داوری، چ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.

     

    References

    1. Al-Golpayegani, Sayyid Muhammad Reza (1401 AH). Book of Judgment, vol. 1, Khayyam Press, Qom.(in Arabic)
    2. Al-Madrasi, Sayyid Muhammad Taqi (1431 AH). Islamic jurisprudence (Al-Risalah Al-Amli), Central Center, vol. 3, Beirut.(in Arabic)
    3. Al-Ruhani, Sayyid Muhammad Sadegh (pbuh) Complete the curriculum of the righteous in the rulings of the judiciary, martyrdom, limits, retribution, and guardianship, Press, etiquette, vol. 1, Najaf.(in Arabic)
    4. Al-Shahid Al-aval, the Damascus branch in the jurisprudence of the Imams, Dar al-Tarath al-Dar al-Islamiyyah, vol. 1. (in Arabic)
    5. Al-Shahid Al-sani (1413 AH). Problems of understanding until the revision of Islamic law, Islamic Knowledge Foundation, Qom.(in Arabic)
    6. Al-Sind, Sheikh Muhammad (1433 AH). Al-Hakimiyah between Al-Nas and Al-Dimqratiya, Al-Amira Publisher, Beirut.(in Arabic)
    7. Amandad, Majid Vanjehpour, Javad and Asadi Koohbad, Hormoz (2015). “The jurisprudential position of the private judicial system based on the institution of consolidation from the perspective of Imami jurisprudence”, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, No. 16, pp. 9-33.(in Persian)
    8. Amir Moazi, Ahmad (2013) International Commercial Arbitration, Justice Publishing, First Edition.(in Persian)
    9. Ardabili, Sayyid Abdul Karim Mousavi (1423 AH). Jurisprudence, Volume 1, Al-Jame'a Al-Mufid Publishing Institute, Qom.(in Arabic)

    10. Ayatollah Javadi Amoli, Abdullah (1391). Judicial Literature in Islam, Esra Publishing Center.(in Persian)

    11. Brisen,S (1968). The Juridical nature of Private Arbitrationits Protection mage and Practice xi,BCA.

    12. DAM Liu, Julian, E. Mistles Lucas, M. Kroll, Stephen (2012). Comparative International Commercial Arbitration, translated by Habibi Majandeh Mohammad, Mofid University Press, first edition.(in Persian)

    13. Darvish Hoveida, Yousef (2009). Alternative Dispute Resolution Methods, Mizan Publications, First Edition.(in Persian)

    14. Dehghani, Hamidreza (2012). “Documents of the condition of masculinity in the judge of consolidation from the point of view of Imami jurists”, Journal of Legal Research, No. 59, pp. 441-491.(in Persian)

    15. Derakhshannia, Hamid (2018). The role of courts in arbitration (providing a suitable model), Dadnameh Publications, first edition.(in Persian)

    16. Devichi, R (1965). Jacqueline ,l'arbitrage nature juridique, droit interne et droit international prive.

    17. Domke,M (1968). The Law and Practice of Commercial Arbitration,Chicago.

    18. Habibnejad, Seyed Ahmad and Bakhrd, Mostafa (2017).”Jurisprudential Study of Transaction in Non-Islamic Courts”, Quarterly Journal of Jurisprudential Research, Volume 13, Number 2, Pages 341-363.(in Persian)

    19. Haeri, Sayyid Kazem (1415 AH) Judgment in Islamic jurisprudence, Islamic Thought Complex, Qom.(in Arabic)

    20. Hooshmand Firoozabadi, Hossein and Batahi, Farhad (2017). “A Study of the Jurisprudential Nature of Arbitration”, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, No. 48, pp. 171-192.(in Persian)

    21. Izadifard, Ali Akbar and Fallah, Akbar and Khazaei Pool, Safar (2009). “The Legitimacy of Private Judgment in Islam”, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, No. 18, pp. 69-96.(in Persian)

    22. Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (1999). Extensive in Legal Terminology, Ganj-e-Danesh Publications, Volume 3, First Edition.(in Persian)

    23. Jafarian, Mansour (1994). “Reflections on the International Commercial Arbitration Bill”, Journal of Parliament and Strategy No. 14, pp. 99-126.(in Persian)

    24. Junidi, Leia (2001).” International Commercial Arbitration Law from the Perspective of Islamic Law”, Matin Research Journal, No. 10, pp. 127-138.(in Persian)

    25. Karimi, Abbas and Parto, Hamidreza (2014). Internal Arbitration Law, Publication of Justice, Third Edition.(in Persian)

    26. Katozian, Nasser (2014). General Rules of Contracts, Volume III; Works of the contract, Publishing Joint Stock Company, ninth edition.(in Persian)

    27. Khoei, Sayyid Abu al-Qasim(2007), Judgment and Martyrs, Islamic Khoei Foundation, vol 1.

    28. Khudabakhshi, Abdullah (2018). Requirements of Comparative Arbitration Law, Anteshar Co., First Edition. (in Persian)

    29. Mohammadi Khorshidi, Mohammad (2016). Arbitration in Iranian Law, Behnami Publications, Second Edition.(in Persian)

    30. Mohaqeq Hali (1409 AH). Sharia of Islam in the issues of halal and forbidden, vol. 4, Esteghlal Publications, Tehran.(in Arabic)

    31. Mousavi Ardebili, Abdul Karim (2002). Jurisprudence of jurisprudence, Bicha, Al-Mufid Society-Publishing Institute, Volume 1.(in Arabic)

    32. Najafi, Mohammad Hassan (1988). Jawahar al-Kalam fi Sharh Sharia al-Islam, research: Sheikh Abbas Quchani, vol. 4, ch. 3, Tehran, Islamic Bookstore.(in Arabic)

    33. New UNCITRAL Rules on International Arbitration (2014) Translated and researched by Dr. Mohsen Mohebbi and Hossein Kaviar, Khorsandi Publications, First Edition.(in Persian)

    34. Olumi Yazdi, Hamidreza and Derakhshannia, Hamid (2018). “Court Intervention in Arbitrator Appointmen”, Pathology of Law, Judicial Procedure and Model, Quarterly Journal of Private Law Research, No. 22, pp. 87-114.(in Persian)

    35. Poor Qassab Amiri, Ali and Izadi, Mohammad Rasoul (2015). Methods of Resolving International Trade Disputes, Majd Publications, First Edition.(in Persian)

    36. Sadat, Mohsen (2010). “The article should be a new look at arbitration in legal jurisprudential research”, Jurisprudence Quarterly, No. 4, pp. 61-101.(in Persian)

    37. Sangalji, Mohammad (2005). Judgment in Islam, University of Tehran Press, Fourth Edition.(in Persian)

    38. Shams, Abdullah (2003). “Arbitration and Jurisdiction Agreement”, Journal of Legal Research, No. 37, pp. 9-44.(in Persian)

    39. Sheikh Ahmad bin Muhammad Al-Ardabili (Holy Al-Ardabili) (1403 AH). The collection of benefits and proofs in the explanation of the guidance of the minds, Islamic Publishing Foundation, vol. 12.(in Arabic)

    40. Sheikh Ja'far al-Subhani (1418 AH). Judicial system and martyrdom in Islamic Sharia al-Ghara, Imam Sadiq (AS) Institute, Qom.(in Arabic)

    41. Sheikh Tusi, Abu Ja'far, Muhammad ibn Hassan (2008). Al-Mabsut Fi Al-Imamiya Fiqh, Volume 8, Al-Muktabah Al-Mortazavia, Tehran.(in Arabic)

    42. Sheikh Tusi, Abu Ja'far, Muhammad ibn Hassan (2018). Al-Khalaf, Volumes 4 and 6, Islamic Publications Office of the Seminary Teachers Association, Qom.(in Arabic)

    43. Taskhiri, Mohammad Ali and Mushirfar, Shiva (1997). “Arbitration in Islamic jurisprudence”, Islamic Research Quarterly, No. 1 and 2, pp. 179-222.(in Persian)

    44. Tavakoli, Mohammad Mehdi (2016). Arbitrator installation, rulings and its works, Mizan Publications, first edition.(in Persian)

    45. UNCITRAL model law on international commercial Arbitration 1985 with amendment as adopted in 2006.

    46. Yazdani, Mohammad Karim (1960). “Conditions and Attributes of a Judge in Islamic Jurisprudence and Law”, Journal of the Bar Association, No. 71, pp. 20-23.(in Persian)

    47. Yousefzadeh, Morteza (2014). Arbitration, Publication Co., Second Edition.(in Persian)