کاوشی نو در ماهیت دیه از منظر فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری، دانشکدۀ فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران

2 استاد، دانشکدۀ حقوق، پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

ماهیت دیه از مباحث تأثیرگذار در بحث دیات است و تاکنون سه دیدگاه عمده در این زمینه ابراز شده است. مقالۀ حاضر دیدگاه کمتر شناخته‌شده‌ای را تقویت کرده است که دیه را بدل رضایت می‌داند. این دیدگاه بر آن است که دیه نه مجازات است، نه جبران خسارت و نه تلفیقی از این دو، بلکه ماهیت آن بدل رضایت است. در این دیدگاه دیه ماهیت شرعی ندارد، بلکه ماهیت کاملاً عرفی دارد که شرع بدون تغییر ماهیت آن را امضا کرده است. در کارکرد عرفی، دیه در قدم اول مالی است که برای جلب رضایت مجنی‌علیه و اولیای دم پرداخت می‌شود تا آتش نزاع و کینه خاموش شود. در عین حال، التیامی بر بعضی زخم‌ها و جبرانی برخی خسارت‌های آنها نیز می‌شود. مطابق این دیدگاه دست حکومت اسلامی در تغییر میزان دیه با توجه به اقتضائات زمان باز است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Survey on the Nature of Blood Money in the View of Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Ali Sharifi 1
  • Ahmad Haji Dehabadi 2
1 Ph.D, Faculty of Jurisprudence & Judicial Law, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
2 Professor, Faculty of Law, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The nature of blood money is an influential matter about which three main views have been presented so far. This article has strengthened a less widely known view which regards blood money as an exchange for satisfaction. According to the view, blood money is not a punishment nor compensation of damage or the combination of both of them; rather, it is essentially an exchange for satisfaction. In this view, blood money has not a legal nature; rather, it has a completely customary nature which has been signed up by divine law without any change. The customary function of blood money is basically getting the satisfaction of a victim against whom a crime has been committed as well as his/her legal guardians in order to put out the fire of quarrel and hostility. At the same time, it aims to compensate for some of the injuries or damages sustained by them. According to this view, the ruling government has the right to adjust the amount of blood money to the amount of damage based on the requirements of the time. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nature of Blood Money
  • Compensation for Physical Injury
  • Punishment
  • Satisfaction
1. احمد ادریس، عوض (1986م). الدیه بین العقوبة و التعویض فی الفقه الاسلامی المقارن، چ اول، بیروت: دارمکتبة الهلال.
2. ------------ (1372). الدیه، ترجمۀ علیرضا فیض، چ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
3. اردبیلی، احمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
4. اصفهانی، محمدحسین (1418ق). حاشیة کتاب المکاسب، أنوار الهدى‌، اول‌، قم
5. انصاری، مرتضی (1415ق). کتاب المکاسب، چ اول، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
6. بهجت، محمدتقی (1428ق). استفتائات، چ اول، قم: دفتر حضرت آیة‌الله بهجت.
7. تبریزی، میرزا جواد (1428ق). تنقیح مبانی الأحکام - کتاب الدیات، چ اول، قم: دار الصدیقة الشهیدة (س).
8. جمشیدی، مجید (1392). دیه و ارش، چ دوم، تهران: مؤسسۀ فرهنگی، هنری، انتشاراتی نگاه بیّنه.
9. جوادی آملی، عبدالله (1389). تفسیر تسنیم، چ اول، قم: مرکز نشر اسراء.
10. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق‌).  چ اول، قم: وسایل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعة، مؤسسۀ آل البیت(ع).
11. حصری، احمد (1393ق). القصاص، الدیات، العصیان المسلح فی الفقه الاسلامی، چ اول، قاهره: مکتبة الکلیات الازهریه.
12. حکیم، سید محمدسعید (1427ق). مسائل معاصرة فی فقه القضاء، چ دوم، نجف اشرف: دارالهلال.
13. حلی، ابن ادریس، محمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
14. حیدری، عباس‌علی (1383). «ماهیت حقوقی دیات»، کاوش نو در فقه اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ش 40، ص 180ـ 170.
15. خمینی، روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیلة، چ اول، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم‌.
16. خوانساری، سید احمد (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
17. خوئی، سید ابوالقاسم (1422ق‌). مبانی تکملة المنهاج (موسوعه 42)، چ اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی (ره)‌.
18. روحانى، سید صادق (بی‌تا). فقه الصادق(ع)، بی‌نا، بی‌جا.
19. شافعی، محمد بن ادریس (بی‌تا). احکام القرآن، بی‌نا، بی‌جا.
20. شفیعی سروستانی، ابراهیم؛ رحمان ستایش، محمدکاظم؛ قیاسی، جلال‌الدین (1376). قانون دیات و مقتضایات زمان، چ اول، تهران: مرکز تحقیقات استراتیژیک ریاست جمهوری.
21. صاحب بن عباد، اسماعیل (1414ق‌). المحیط فی اللغه، چ اول، بیروت: عالم الکتاب‌.
22. صالحی، فاضل (1378). دیه یا مجازات مالی، تهران: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
23. صانعی، یوسف (1382). منتخب الاحکام، چ پنجم، قم: میثم تمار.
24. طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا).  التبیان فی تفسیر القرآن، چ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
25. ــــــــــــــــــــــ (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة، چ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة،.
26. فاضل لنکرانی، محمد (1418ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة – الدیات، چ اول، قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهار(ع).
27. فتحی بهنسی، احمد (1404ق). الدیه فی الشریعه الاسلامیه، چ سوم، قاهره: دار الشروق.
28. فیض کاشانی، محمدمحسن (بی‌تا). مفاتیح الشرائع، چ اول، قم: انتشارات کتابخانۀ آیة‌الله مرعشى نجفى.
29. فیومى، احمد بن محمد مقرى‌ (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چ اول، قم: منشورات دار الرضی.
30. کاتوزیان، ناصر (1362). مسئولیت مدنی، چ اول، تهران: دهخدا.
31. کاظمی، جواد (بی‌تا). مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، بی‌نا، بی‌جا.
32. گرجی، ابوالقاسم (1380). دیات، چ اول، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانگشاه تهران.
33. مرعشى، سید محمدحسن‌ (1427ق‌). دیدگاه ها نو در حقوق، نشر میزان‌، دوم‌، تهران
34. مکارم شیرازی، ناصر (1422ق). بحوث فقهیة هامة، چ اول، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع).
35. منتظری، حسینعلی (1429ق‌). مجازاتهاى اسلامى و حقوق بشر، چ اول، قم: ارغوان دانش‌.
36. میرسعیدی، سید منصور (1373). ماهیت حقوقی دیات، چ اول، تهران: میزان.
37. نجفی، محمدحسن‌ (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌.
38. هاشمی شاهرودی، سید محمود (1423ق). قراءات فقهیه معاصره، چ اول، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع).
39. هیئه کبار العلماء بالمملکة العربیه السعودیه (1423ق). البحوث العلمیه، چ هفتم، ریاض: رئاسة إدارة البحوث العلمیة والإفتاء.
 
 
References
1. Ahmad edris, Awaz. (1986). blood money punishment or compensation; a comparative study in Islamic jurisprudence, Beirut, Alhelal publishin (in Arabic).
2. Ahmad edris, Awaz. (1986). blood money punishment or compensation; a comparative study in Islamic jurisprudence, (translated by alireza feiz), Tehran, ministry of culture & guidance publishing. (in Persian)
3. Ansari, Mortaza. A book on the juristic rules of dealing, Qom, international seminar of sheikh Ansari, (in Arabic)
4. Ardabeli, Ahmad, (1403 H.). A collection of benefits & proofs in commentary to Ershad – al – azhan, Qom, office of Islamic publication. (in Arabic)
5. Bahjat, Mohammad Taqi. (1428 H). answer to the juristic questions, Qom, office of the author. (in Persian)
6. Fathibehnasi, Ahmad. (1404 H), blood money in Islamic Sharia, Cairo, Dar –al- Shoroq, (in Arabic).
7. Fayomi, Ahmad. (?). A luminous light on stranges of great commentary of Rafeie, Qom, Dar –ul-razi publishing. (in Arabic)
8. Fazelelankarani, Momammad. detailed explanation of jurisprudence in commentary of Tahrir – ul – wasila (blood money), Qom, innocent imams juristic center. (in Arabic)
9. Feizekashani, Mohammad Mohsen(?). keys of Sharia, Qom, marashi-e-najafi library. (in Arabic).
10. Gorji, Abulqasem. (1380 H). blood money, Tehran, Tehran university publication. (in Persian)
11. Hakim, Seyid Mohammad Saeid (1327 H). contemporary issues on judicial jurisprudence, Najaf, Dar – al Helal.
12. Hashimi shahrodi, Seyeid Mohmood (1423 H). juristic contemporary studies, Qom, foundation of islamic jurisprudence encyclopedia based on ahlul bait sect. (in Arabic) 
13. Heidari, Abasali (1383H). nature of blood money in law, Qom, journal of new research in Islamic jurisprudence, Qom, Institute of Islamic science & culture,40, pp. 170- 180. (In Persian)
14. Helli, Mohammd(1410 H). Secrets on explanation of fatwa, Qom, office of Islamic publication. (in Arabic)
15. Hor Ameli, Mohamma Hasan (1409 H). Shiite means to achieve juristic issues, Qom, Alulbeit foundation, (in Arabic).
16. Husari, Ahmad (1393 H). Retribution, blood money & armed rebellion in Islamic jurisprudence, Qairo, Alazhareia office of colleges. (in Arabic)
17. Isfahani, Mohammad Hosein (1418 H). A commentary on ketab –al- Makaseb, Qom, Anvar –al- hoda. (in Arabic)
18. Jamshidi, Majid, Blood money and compensation, Tehran, Negah-e_ bayena publishing. (in Persian)
19. Jawadi Amoli, Abdulla, Tasnim quranic commentary, Qom, isra publishing (in Arabic).
20. Katuzian, N.aser, (1362 H). civil liability, Tehran. Dehkhoda publishing, (in Persian).
21. Kazimi, Jawad, (?). ways of minds to juristic verses. (in Arabic)
22. Khoie, Sayeid Abulqasim, (1422 H). basis of Takmelat – al – minhaj, Qom, foundation for revival of imam Khoie's books. (in Arabic)
23. Khomeini, Roholla, (?). explanation of Wasila, Qom, Dar- ul- elm foundation (in Arabic).
24. Khonsari, Sayeid Ahmad, (1405 H). A collection of proofs on commentary of mokhtasar – ul- manafe, Qom, ismaeilian foundation. (In Arabic)
25. Makarim-e-sherazi, Naser (1422 H). important discussions on jurisprudence, Qom, imam Ali foundation. (in Arabic)
26. Marashi, Sayeid Mohammad Hasan, new theories on law, Tehran, Mizan publishing. (in Persian).
27. Mirsaeidi, Sayied Mansoor, (1373 H). nature of bood money in law, Tehran, Mizan publishing. (in Persian)
28. Montazari, Hoseinali, (1429 H). Islamic punishments & human rights, Qom. Arghawan Danesh. (in Persian)
29. Najafi, Mohammad Hasan, (?). jewels of words on commentary of Sharaie –ul- islam, Beirut, Dar o ihya –al- torath alarabi. (in Arabic)
30. Rohani, Sayeid sadeq, (?). jurisprudence of Sadiq (A.S.), Qom, office of the author. (in Arabic).
31. Saheb – ibn- abad, Esmaeil, (1414 H). comprehensive dictionary, Beirut, Alam – ul- ketab. (In Arabic)
32. Salehi, Fazel (1378H). blood money or financial punishment, Tehran, office of Islamic propagation. (in Persian)
33. Saneie, yosef, (1382 H). a selection of verdicts, Qom, Meitham –e- tammar. (in Persian)
34. Shafiei sarvestani, Ebrahim, Rahman setayesh, Mohammad kazim,  Qiasi, Jalaludin, (1386 H). law of blood money and the needs of time, Tehran, center of presidential strategic researches. (in Persian) 
35. Shafiei. Mohamma, (?). verdicts of quran, Qom. (in Arabic)
36. Society of Great scholars in Saudi Arabia (1423 H). scientific studies, Riyadh, management of scientific studies & ifta, (in Arabic). 
37. Tabrezi, Mirzajawad, A deep study on the basis of juristic verdicts- book of blood money, Qom, Dar – al seddiqa publishing. (in Arabic)
38. Tusi, Mohammad, (?). explanation in quranic commentary, Beirut, Dar ihya –al- turath al Arabi. (in Arabic)
39. Tusi, Mohammad, (1387 H). detailed in imamia jurisprudence, Tehran, Maktaba –al- razawia. (in Arabic)