مفهوم‌شناسی امتنان و سنجش با واژگان مشابه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 استاد، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 دانشیار، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

با وجود کاربردهای فراوان «امتنان» در فقه، قواعد فقه و اصول فقه، به مفهوم آن کمتر توجه شده است. با دقت در کلام فقها واضح می‌شود که امتنان نوع خاصی از لطف الهی است که به بعضی از احکام الهی اختصاص دارد؛به‌طوری که بر پایۀ آن، یا حکم شرعی با سهولت و آسانی جعل یا اینکه حکم سخت، رفع و از عهدۀ مکلف برداشته شده است. با مقایسۀ امتنان در فقه با واژگانی مانند منت، لطف، فضل و رحمت واضح می‌شود که امتنان با وجود مشابهت معنایی با این واژ‌ه‌ها، تفاوت معنایی آشکاری با آنان دارد و این در حالی است که در متون فقهی، واژگانی چون ارفاق، تسهیل و تخفیف در جایگاه امتنان به‌کار رفته‌اند که از لحاظ معنایی با امتنان مترادف هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review of the Meaning of Imtinan and Its Comparison with Similar Words

نویسندگان [English]

  • Behrouz Majdzadeh khandani 1
  • Mohammd Taqi Fakhla'i 2
  • Abbas 'Ali Soltani 3
1 Ph.D Graduate, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Full Professor, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
3 Associate Professor, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Despite the fact that the word imtinan has been frequently used in Fiqh, and the fundamental rules and principles of Fiqh, its concept has not been deeply analyzed yet. Paying attention to the words of jurisprudents it is made clear that imtinan is a special kind of divine blessing which belongs to some divine rules according to which a legal rule has been easily fabricated or a legally competent person has been get rid of a the responsibility of a strict rule. Comparing the concept of imtinan in Figh with other Islamic words such as minnah, grace, favor, and mercy shows that in spite of the similarity of imtinan with these words, it has clearly a different meaning. Meanwhile, the legal texts use other words such as leniency, simplification, and abatement instead of imtenan in the same meaning. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imtinan
  • Minnah
  • Grace
  • Leniency
  • Legal Rule
  1. ـ قرآن کریم.

    1. آشوب سروی، محمدبن علی‌بن شهر (1369). متشابه القران و مختلفه، قم: بیدار.
    2. الافریقی المصری، ابی‌الفضل جمال‌الدین محمد (1405 ق). لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
    3. احمدبن فارس‌بن زکریا (1404 ق). معجم مقاییس اللغة، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی.
    4. اسدی، احمد (1375). منّان، مجلۀ کلام اسلامی، پاییز، شمارۀ 19: 74 - 67.
    5. انصاری، شیخ مرتضی (1419 ق). فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    6. ـــــــــــــــــ (1415 ق). کتاب الزکاه، قم: الموتمر العالمی بمناسبتة الذکری المئویه الثانیة لمیلاد الشیخ الانصاری.
    7. البحرانی، شیخ یوسف (1362). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    8. بجنوردی، میرزاحسن (1419 ق). القواعد الفقهیة، جلد 4، چ اول، قم: الهادی.
    9. الجزری، مجدالدین ابی‌السعادات المبارک‌بن محمد (1364). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    10. الجوهری، اسماعیل‌بن حماد (1407 ق). تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین.
    11. حسینی مراغی، عبدالفتاح (1417 ق). العناوین، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    12. حلبی، حمزة‌بن علی‌بن زهره (1417 ق). غنیة النزوع، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
    13. حلی، ابی‌منصور حسن‌بن یوسف‌بن مطهر (1412 ق). مختلف الشیعه فی الاحکام الشریعة، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
    14. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1416 ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    15. حلی، نجم‌الدین ابی‌القاسم جعفربن الحسن (1364). المعتبر فی شرح المختصر، جلد 1، قم: مؤسسة سیدالشهداء(ع).
    16. حلی، ابی‌جعفر محمدبن منصوربن احمد‌ابن ادریس (1410 ق). السرائرالحاوی التحریر الفتاوی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    17. خالصی، محمد باقر (1415 ق). رفع الغرر عن قاعدة لاضرر، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    18. خمینی موسوی، سید روح‌الله (1427 ق). کتاب الطهارة، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    19. راغب اصفهانی، حسین (1427 ق). المفردات الفاظ القرآن، قم: طلیعة النور.
    20. زمخشری، جارالله (1407 ق). الکشاف، بیروت: دارالمعرفة.
    21. الشریف المرتضی، سید علی‌بن الحسین (1417 ق). الناصریات، تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامیه.
    22. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1411 ق). الذخیرة فی علم الکلام، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    23. طالقانی، محمود (1360). پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    24. طباطبایی، سید محمد حسین (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزه العلمیة.
    25. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1422 ق). العروة الوثقی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    26. طبرسی، فضل‌بن حسن (1415 ق). تفسیر مجمع البیان، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    27. طریحی، فخرالدین (1362). مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.

    28. العاملی، حسن‌بن زین‌الدین (1418). معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم: مؤسسة الفقه الطباعة و النشر.

    1. العاملی، شیخ حر (1410 ق). وسائل الشیعه، قم: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
    2. عراقی، آقا ضیاء (1413 ق). شرح تبصره المتعلمین، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    3. ــــــــــــ (بی‌تا) کتاب القضاء، قم: مهر.
    4. عسکری، ابی‌هلال (1412 ق). معجم الفروق اللغویة، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
    5. فراهیدی، عبدالرحمن خلیل‌بن احمد (1410 ق). العین، بی‌جا: مؤسسة دارالهجرة.
    6. فیروزآبادی، مجدالدین محمدبن یعقوب (1426 ق). القاموس المحیط، بی‌جا: مؤسسة الرساله.
    7. فیومی، احمدبن محمد المقری (770). المصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیر، قم: منشورات دارالرضی.
    8. قرشی، سید علی اکبر (1352).  قاموس القرآن، تهران: دارالکتاب الاسلامیه.
    9. الکلینی الرازی، ابی‌جعفر محمدبن یعقوب (1388). الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    10. مجلسی، محمد باقر (1403 ق). بحارالانوار، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    11. مصطفوی تبریزی، حسن (1417 ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    12. مکارم شیرازی، ناصر (بی‌تا). الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل (تفسیر نمونه)، بی‌جا: بی‌نا.
    13. موسوی بجنوردی، میرزا حسن (1419 ق). القواعد الفقهیة، قم: الهادی.
    14. موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1413 ق). مصباح الفقاهة، قم: مکتبه الداوری.
    15. موسوی قزوینی، سید علی (1422 ق). تعلیقة علی معالم الاصول، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    16. نجفی، محمد حسن (1365). جواهرالکلام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    17. نوری طبرسی، حاج میرزا حسین (1408 ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
    18. الواسطی الزبیدی، محب‌الدین ابی‌فیض (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.