واکاوی دلالت قاعدۀ «مخالفت با عامه» در فقه و اصول شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

2 دانشیار، گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان، مشهد، ایران

3 استادیار، گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان، مشهد، ایران

4 استادیار، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

تعارض ادله، چالشی است که فراروی روایات و ادله قرار گرفته و راه برون‌رفت از آن، بیان و به‌کارگیری مرجح‌هایی است که در لسان احادیث از معصومین(ع) نقل شده‌اند؛ یکی از آن مرجح‌ها مخالفت با عامه است که در پی آن، فقیهان روایت مخالف عامه را بر دلیل موافق آنها ترجیح می‌دهند؛ کارکرد این مرجح در منابع مختلف فقهی و اصولی فراوان است. اما کمتر به مسائلی مانند مفهوم عامه در این روایات، گسترۀ کاربرد قاعده، مجرای قاعده، تفاوت آن با تقیه، ملاک در مخالفت با عامه، دلایل ترجیح به مخالفت عامه و موضوعیت یا طریقیت داشتن قاعده پرداخته شده است. در جستار پیش رو، تلاش شده تا با واکاویدن دلالت قاعدۀ مورد نظر، پاسخ پرسش‌های فوق را دریافت و برخی از تحلیل‌های نادرست و درک نامناسب از قاعدۀ مخالفت با عامه بررسی شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Indication of the Rule “Opposing the Sunnite Consensus” in Shi'ite Jurisprudence and Principles

نویسندگان [English]

  • Mohsen Taslikh 1
  • Abolfazl Alishahi Qal'ehjouqi 2
  • Bibi Zeinab Hosseini 3
  • Abdollah Bahmanpouri 4
1 Ph.D Graduate, Faculty of Humanities, Yasouj University, Yasouj, Iran
2 Associate Professor, Farhangian University, Mashhad, Iran
3 Assistant Professor, Farhangian University, Mashhad, Iran
4 Assistant Professor, Faculty of Humanities, Yasouj University, Iran
چکیده [English]

Conflict of evidence is a challenge against the religious traditions and proofs, the way out of which is to express and utilize the preponderators quoted by the Infallible Imams (peace be upon them) in the language of Islamic traditions. One of these preponderators is opposing the Sunnite Consensus, following which jurisprudents prefer the opposing tradition to the supporting evidence. There are a lot of functions for this preference in the Islamic jurisprudence and principles. However, it has rarely been dealt with such issues as the meaning of the term opposing the Sunnite in the traditions, the domain of the usage of the rule, the channel of the rule, its difference with dissimulation, the criterion for the opposition to the Sunnite, reasons for its preference, and the relevance or appropriateness of the rule. This research, analyzing the indication of the aforesaid rule, tries to find the answers to the questions posed, and to scrutinize some of the wrong analyses and misunderstandings of the rule “Opposing the Sunnite Consensus”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Opposing the Sunnite
  • Principles
  • Dissimulation
  • Agreement with the Sunnite Consensus
  • Conflict
ـ قرآن کریم، ترجمۀ مکارم شیرازی. 1. ابن ابی‌جمهور احسایی، محمدبن علی (1405 ق). عوالی اللئالی العزیزیة، قم: دار سید الشهداء للنشر. 2. ابن‌بابویه، محمدبن علی (1386 ق). علل الشرایع، قم: کتابفروشی داوری. 3. ـــــــــــــــــــ (1413 ق). من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی. 4. ابن‌سعد، محمدبن سعد (1380 ق). الطبقات الکبیر، بیروت، دار صادر. 5. ابن‌حجر عسقلانی (بی‌تا). فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالکتب العلمیه. 6. ابن‌حجر هیتمی، احمدبن محمد (1385 ق). الصواعق المحرقه فی رد علی اهل البدع و الزندقه، قاهرة: مکتبة القاهرة. 7. ابن‌زهره حلبی، حمزةبن علی (1417 ق). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع). 8. ابوریه، محمود (بی‌تا). اضواء علی السنة المحمدیه، بیروت: موسسة الاعلمی. 9. اراکی، محمد علی (1419 ق). کتاب النکاح، قم: نور نگار. 10. انصاری، احمد (1397 ق). خلاصة القوانین، قم: المطبعة العلمیة. 11. انصاری، مرتضی (1415 ق). کتاب الصلاة، قم: کنگرۀ جهانی شیخ اعظم انصاری. 12. ــــــــــــ (1428 ق). فرائد الأصول، قم: محمع الفکر الاسلامی. 13. آخوند خراسانی، محمد کاظم (1409 ق). کفایة الأصول، قم: آل‌البیت. 14. بجنوردی، سید حسن (1419 ق). القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی. 15. بحرانی، یوسف‌بن احمد (1405 ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. 16. برازش، علیرضا (1372). المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحارالانوار، تهران: مؤسسة الطباعة و النشر وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی. 17. برقی، احمدبن محمدبن خالد (1371). المحاسن، قم: دارالکتب الإسلامیة. 18. پاکتچی، احمد (۱۳۹۱). جوامع حدیثی اهل سنت، تهران: دانشگاه امام صادق. 19. پیشوایی، مهدی (1374). سیرۀ پیشوایان، قم: مؤسسۀ تحقیقاتی امام صادق(ع). 20. تهرانی حسینی، سید محمد حسین (1418 ق). ولایة الفقیه فی حکومة الإسلام، بیروت: دارالحجة البیضاء. 21. جعفریان، رسول (1381). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم‌السلام، قم: مؤسسۀ انصاریان. 22. حایری یزدی، عبدالکریم (1418 ق). درر الفوائد، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی. 23. حر عاملی، محمدبن حسن (1409 ق). وسائل الشیعة، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع). 24. ـــــــــــــــــــــــــــ (1412 ق). هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة - منتخب المسائل، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة. 25. حسینی عاملی، جواد (1419 ق). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم: دفتر انتشارات اسلامی. 26. حکیم، محمد تقی (1979). الأصول العامة للفقه المقارن، بی‌جا: مؤسسة آل‌البیت(ع). 27. حکیم، سید محمد تقی طباطبایی (1418 ق). القرعة و الاجتهاد و التقلید (الأصول العامة)، قم: مجمع جهانی اهل بیت(ع). 28. حیدری، علی نقی (1412 ق). اصول الاستنباط، چ اول، قم: لجنه اداره حوزه العلمیه. 29. خطیب بغدادی، احمدبن علی (1974). تقیید العلم، بیروت: دارالاحیاء السنه النبویه. 30. خلخالی، سید محمد مهدی (1425 ق). الحاکمیة فی الإسلام، قم: مجمع اندیشۀ اسلامی. 31. ذهبی، شمس‌الدین (بی‌تا). تذکره الحفاظ، بیروت: دارالکتب العلمیه. 32. زاهدی، جعفر (1362). خودآموز کفایه، مشهد مقدس: بی‌نا. 33. زیدی، قاسم‌بن محمد (14030 ق). الاعتصام بحبل الله المتین، عمان: مطابع الجمعیه الملکیه. 34. زمزلی، فواز احمد (1407 ق). سنن دارمی، بیروت: دارالکتاب العربی. 35. سبحانی تبریزی، جعفر (1414 ق). المحصول فی علم الاُصول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع). 36. ـــــــــــــــــــــــ (1424 ق). ارشاد العقول الی مباحث الأصول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع). 37. شوشتری، قاضی نورالله (1409 ق). احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم: مکتبه المرعشی. 38. شهرستانی، علی (1418 ق). منع تدوین الحدیث، اسباب و نتایج، قم: یاران. 39. شهرکانی، ابراهیم اسماعیل (1430 ق). المفید فی شرح أصول الفقه، قم: ذوی‌القربی. 40. شهید اول، محمدبن مکی (بی‌تا). القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشی مفید. 41. صدر، سید حسن (بی‌تا). تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، بی‌جا: اعلمی. 42. صدر، محمد باقر (1417 ق). بحوث فی علم الأصول، قم: الدار الاسلامیه. 43. صفار، محمدبن حسن (1404 ق). بصائر الدرجات، قم: منشورات مکتبة المرعشی. 44. طبرسی، احمدبن علی (1403 ق). الاحتجاج، مشهد: نشر مرتضی. 45. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو. 46. طوسی، محمدبن حسن (1390 ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دارالکتب الإسلامیه. 47. ـــــــــــــــــــــــ (1407 ق). تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیة. 48. ـــــــــــــــــــــــ (1348). رجال الطوسی، مشهد، بی‌نا. 49. فاضل لنکرانی، محمد (1421 ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله - القصاص، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار. 50. فاضل هندی، محمدبن حسن (1416 ق). کشف اللثام، قم: دفتر انتشارات اسلامی. 51. قزوینی، سید علی موسوی (1427 ق). الاجتهاد و التقلید (التعلیقة علی معالم الأصول)، قم: دفتر انتشارات اسلامی. 52. کلینی، محمدبن یعقوب (1407 ق). الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة. 53. کمره‌ای، محمد باقر (بی‌تا). اصول الفوائد الغرویة فی مسائل علم أصول الفقه الاسلامی، تهران: مطبعۀ فردوسی. 54. مجاهد طباطبایی، محمدبن علی (1296 ق). مفاتیح الأصول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع). 55. مجلسی دوم، محمد باقربن محمد تقی (1410 ق). بحارالأنوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر. 56. معارف، مجید (1377). تاریخ عمومی حدیث، تهران: کویر. 57. مغنیه، محمد جواد (1975). علم أصول الفقه فی ثوبه الجدید، بیروت: دارالعلم. 58. مفید، محمدبن نعمان (بی‌تا). الارشاد الی حجج الله علی العباد، بی‌جا: کتابفروشی بصیرتی. 59. مکارم شیرازی، ناصر (1428 ق). انوار الأصول، قم: مدرسۀ الامام علی‌بن ابی‌طالب(ع). 60. نایینی، محمد حسین (1376). فوائد الاُصول، قم: جامعۀ مدرسین. 61. نوری، میرزا حسین (1408 ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسۀ آل‌البیت(ع). 62. واعظ‌زاده خراسانی، محمد (۱۳۹۰)، «مقارن‌نگاری»، مجلۀ زمانه، شمارۀ ۱۰۷: ۵۸ - ۵۹. 63. وحید بهبهانی، محمد باقر (1415 ق). الفوائد الحائریة، قم: مجمع الفکر الاسلامی. 64. یزدی، محمد کاظم (1426 ق). التعارض، قم: مؤسسۀ انتشارات مدین.