نگاهی نو به حکم فقهی «جهاد زن»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

پیچیدگی دنیای امروز و گوناگونی عرصۀ جنگ‌ها سبب شده است که موضوع جهاد زن در معرض مناقشه‌های علمی و فقهی واقع شود. برابر آموزه‌های فقهی، جهادی که از زن برداشته شده، جهاد ابتدایی بوده نه جهاد دفاعی و در خصوص جهاد ابتدایی، یکی از مسائل مطرح جامعۀ امروزی، وجوب حضور زن در گسترش دین و ارزش‌های اسلامی و دست یافتن به فضایلی است که می‌تواند در این عرصه به‌دست آورد. از این‌رو جهاد ابتدایی یا جهاد دعوت به معنای «شروع جنگ به‌واسطۀ مسلمانان تحت شرایط و ضوابط خاص بدون وجود حمله‌ای از سوی مشرکان و صرفاً برای دعوت آنان به اسلام»، طبق نظر بسیاری از فقها، دربارۀ زنان غیرواجب شمرده شده است. در تحقیق حاضر به بررسی، تنقیح و راستی‌آزمایی حکم عدم وجوب جهاد ابتدایی بر زنان پرداخته‌ایم ‌و بر آنیم تا مسیری برای اثبات وجوب جهاد بر زنان بیابیم؛ همچون اطلاقات ادلۀ وجوب جهاد یا انصراف نهی از جهاد زنان به حالتی که زنان در جهاد ابتدایی به‌نحو تن‌به‌تن وارد عمل شوند، وگرنه وجوب آن با این مبنا که زنان نقش‌های مؤثر دیگری همچون پرستاری از مجروحان و پخت غذا برای جنگجویان را ایفا کنند، ثابت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Look at the Jurisprudential Ruling of the 'Female Jihad'

نویسندگان [English]

  • Hamid MasjedSaraie 1
  • Zahra Feiz 2
  • Mojtaba Nurzad 3
1 Associate Professor, Faculty of Humanities, University of Semnan, Semnan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Payame Noor University, Tehran, Iran
3 Ph.D Student, Faculty of Humanities, University of Semnan, Semnan, Iran
چکیده [English]

As a result of the complexity of life today and diversity of wars, the issue of jihad of the women is subject to the scientific and Islamic jurisprudential disputes. According to jurisprudential teachings, the women have been removed from the responsibility of primary jihad but not defensive jihad. In the case of primary jihad, one of the important and prominent issues in today’s life is the necessity of women’s involvement in the expansion of Islam and Islamic values and attainment of virtues that are achievable in this area. Therefore, primary jihad or jihad of calling, which means “going into war by Muslims under certain circumstances and conditions in the absence of any attack by polytheists and infidels solely to call hem to Islam”, is held to be non-obligatory for women according to many Islamic scholars. This paper, thus, studies, refines, and verifies the concept of the lack of necessity of primary jihad for women and tries to provide a way to prove the necessity of jihad for women, such as the generalities of the evidences for the obligation of jihad or withdrawing the prohibition of jihad for women in the case of involving physical contact with the enemy. In other cases which doesn’t involve such physical contact with enemy, such as nursing the wounded or cooking for fighters, necessity of jihad for women is well-established.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jihad
  • Primary Jihad
  • Defensive Jihad
  • Women’s Jihad
  • Necessity
  • Secondary Ruling
  1. ـ قرآن کریم.

    1. آمدی، عبدالواحد‌بن محمد (بی‌تا). غررالحکم و دررالکلم، تصحیح مهدی رجایی، قم: دارالکتاب الاسلامی.
    2. آیتی، سید محمد ابراهیم (1378). تاریخ پیامبر اسلام، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    3. ابن‌ادریس حلی، محمدبن منصور (1411 ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چ دوم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    4. ابن‌بابویه قمی(شیخ صدوق)، محمدبن علی (1418 ق). الهدایه فی الاصول و الفروع، قم: مؤسسۀ امام هادی(ع).
    5. ابن‌براج، قاضی عبدالعزیز (1406 ق). المهذّب، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    6. ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی (1396).الإصابه فی تمییز الصحابه، قاهره: مطبعه السعاده؛ قاهره، مکتبه الکلیّات الازهریّه.
    7. ابن‌سعد، محمدبن سعد (1377). الطبقات الکبری، لبنان: دارالصادر.
    8. ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن عبدالله نمری (1412). الاستیعاب فی معرفه الأصحاب، بیروت: دارالجیل.
    9. ابن‌قدامه، علامه عبدلله‌بن احمد (بی‌تا). المغنی، بیروت: دارالکتاب العربی.
    10. ابوداوود، سلیمان‌بن اشعث (بی‌تا). سنن ابی‌داوود، تحقیق ابراهیم سید، مصر: مؤسسۀ علمی فرهنگی دارالحدیث.
    11. البخاری، محمد‌بن اسماعیل (1401 ق). صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر.
    12. السیوری (فاضل مقداد)، مقدادبن عبدالله (1384). کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران: انتشارات مرتضوی.
    13. ایروانی، باقر (1394). دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی، قم: مرکز نشر مهاجر.
    14. بندرریگی، محمد (1382). المعجم الوسیط، قم: انتشارات اسلامی.
    15. جوادی آملی، عبدالله (1378). زن در آیینۀ جلال و جمال، قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء.

    16. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن علی (1413 ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدّمشقیه، تحقیق سید محمد کلانتر، بیروت: دارالعلم الاسلامی.

    1. حسینی طهرانی، محمد حسین (1366).رسالۀ بدیعه، تهران: انتشارات صدرا.
    2. حر عاملی، محمدبن حسن (1414 ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت لاحیاء التراث.
    3. حلی (علامه)، حسن‌بن یوسف (1383). منتهی المطلب، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس.
    4. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1333). منتهی المطلب، تبریز: انتشارات حاج احمد.
    5. ــــــــــــــــــــــــــــ (1413 ق).  قواعد الاحکام، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    6. ــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). تذکره الفقهاء، بی‌جا: المکتبه المرتضویّه لاحیاء الآثار الجعفریه.
    7. ـــــــــــــــــــــــــ (1378). تحریر الاحکام الشرعیّه علی مذهب الامامیّه، تحقیق ابراهیم بهادری، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
    8. ـــــــــــــــــــــــــ (1333). منتهی المطلب، تبریز: انتشارات حاج احمد.
    9. خامنه‌ای، سید علی (1416 ق).أجوبه الاستفتائات، بیروت: دارالحق.
    10. خویی، سید ابوالقاسم (1392).منهاج الصّالحین، بیروت: دارالغدیر.
    11. ــــــــــــــــــــ (1410 ق). منهاج الصّالحین، قم: انتشارات مدینة العلم.
    12. دهخدا، علی اکبر و دیگران (1345). لغتنامۀ دهخدا، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    13. ذهنی تهرانی، سید محمد جواد (1370). المباحث الفقهیّه فی شرح الرّوضهالبهیّه، تهران: چاپ مهر.
    14. رئوف، هبه (1377). مشارکت سیاسی زن، دیدگاهی اسلامی، ترجمۀ محسن آرمین، تهران: قطره.
    15. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (بی‌تا).مفردات الفاظ القرآن، تصحیح داوودی، صفوان عدنان، بیروت: دارالشامیه.
    16. روحانی، سید محمد صادق (1413 ق). فقه الصادق(ع)، قم: دارالکتاب.
    17. سبزواری، محمد باقر (1423 ق). کفایه الاحکام، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    18. السجستانی، سلیمان‌بن الاشعث (1410 ق). سنن أبی‌داوود، بیروت: دارالفکر.
    19. سید مرتضی (علم‌الهدی)، علی‌بن حسین (1363). الذّریعه الی تصانیفاصول الشریعه، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    20. السرخسی، ابوبکر‌بن محمد (1993).المبسوط، بیروت: دارالمعرفه.
    21. سیفی مازندرانی، علی اکبر (1391). دلیل تحریرالوسیله، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    22. شربینی، محمد الشربینی الخطیب (1377). مغنی المحتاج، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    23. شهابی، محمود (1366). ادوار فقه، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    24. صدوق (ابن‌بابویه)، محمد‌بن علی (1413 ق). من لایحضره الفقیه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    25. طباطبایی، سید محمد حسین (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسۀ اعلمی.
    26. طباطبایی، سید علی (1415 ق). ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    27. طوسی (شیخ الطائفه)، محمدبن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران: المکتبه المرتضویه.
    28. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). النّهایه فی مجرّد الفقه و الفتاوی، دارالاندلس، افست منشورات قدس محمدی.
    29. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1403 ق). عدّه الاصول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    30. قرشی بنابی، علی اکبر (1371). قاموس القرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    31. قرطبی (ابن‌رشد)، محمدبن احمد (1409 ق). بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، بیروت: دارالمعرفه.
    32. کاسانی، ابوبکربن مسعود (1409 ق). بدائع الصنائع، پاکستان: المکتبه الحبیبیّه.
    33. کاشف الغطاء، شیخ جعفربن خضر (بی‌تا).کشف الغطاء، اصفهان: چاپ مهدوی.
    34. کلینی، محمدبن یعقوب (1368). الفروع من الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    35. ــــــــــــــــــــــ (1369).اصول کافی، ترجمۀ جواد مصطفوی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
    36. مامقانی، عبدالله (1389). تنقیح المقال فی علم الرّجال، قم: مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث.
    37. مجلسی (علامه)، محمد باقر (1362). بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الأطهار، تحقیق سید جواد علوی، تهران: دارالکتب اسلامیه.
    38. محقق کرکی (محقق ثانی)، علی‌بن حسین (1411 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث.
    39. محلاتی، شیخ ذبیح‌الله (بی‌تا). ریاحین الشّریعه، تهران: دارالکتب اسلامیه.
    40. مروارید، علی اصغر (1410 ق). سلسله الینابیع الفقهیّه، بیروت: فقه الشیعه.
    41. مقدس اردبیلی، احمد (1384).مجمع الفائده و البرهان، تصحیح مجتبی عراقی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    42. مطهری، مرتضی (1373). جهاد، چ هفتم، تهران: انتشارات صدرا.
    43. ـــــــــــــــ (1369). نظام حقوق زن در اسلام، تهران: انتشارات صدرا.
    44. مظفر، محمدرضا (1430). أصول الفقه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    45. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1368).  استفتائات امام خمینی، قم: دفتر نشر فرهنگ.
    46. ــــــــــــــــــــــــــــ (1379). تحریر الوسیله، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    47. نجفی (صاحب جواهر)، محمد حسن (1373). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    48. نیشابوری، مسلم‌بن الحجاج (بی‌تا). صحیح مسلم، بیروت: دارالفکر.
    49. واقدی، محمدبن عمرو اقدی (1369). مغازی (تاریخ جنگ‌های پیامبر)، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    50. ورعی، سید جواد (1386). «مبانی فقهی جهاد ابتدایی»، حکومت اسلامی، سال دوازدهم، شمارۀ 43.