بررسی احکام و آثار مالکیت بر فضا و قرار زمین: مطالعۀ تطبیقی در فقه اسلامی و کامن‌لا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدۀ حقوق، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

مالکیت اموال غیرمنقول به سطح زمین محدود نیست؛ بلکه شامل فضای فوقانی زمین (حق هوا؛ مالکیت فضا) و فضای تحتانی (مالکیت قرار) نیز می‌شود. دو دیدگاه عمده در فقه اسلامی و حقوق موضوعه راجع به حد مالکیت فضا و قرار شکل گرفته‌اند. بر اساس دیدگاه نخست، هیچ‌گونه حدومرزی برای مالکیت وجود ندارد و مالک زمین، مالک فضای زمین تا اوج آسمان و قرار آن تا اعماق زمین است؛ در حالی‌که نگرش دوم، مالکیت را تا حد متعارف و عقلایی می‌پذیرد. امروزه، مالکیت فضا و قرار، به فاصلۀ متعارف از سطح زمین محدود است. ملاک عرف برای تعیین مقدار مالکیت فضا و قرار، توانایی مالک زمین در بهره‌برداری از فضا و قرار زمین محسوب می‌شود. مالک فضا و قرار می‌تواند انواع تصرفات مادی و حقوقی را مشروط به رعایت مقررات نظم عمومی، در مایملک خویش اعمال کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reviewing the Rules and the Effects of Title of Air and Soil Rights: Comparative Study in Islamic Jurisprudence and Common Law

نویسندگان [English]

  • Ali Mohammad Yathrebi Qomi 1
  • Pourya Shirkhani 2
1 Associate Professor, Faculty of Law, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
2 Ph.D Student in Private Law, Faculty of Law, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
چکیده [English]

Ownership of real estates is not only limited to the surface of land but also it includes the space above and the space below the surface. There are two major attitudes towards the scope of the air right and downward right in Islamic Jurisprudence and positive law. According to the first theory, the title of the owner of the soil extends not only downward to the center of earth, but also upward usque ad coelom. However, the second view accepts the title of owner to a reasonable distance. Nowadays, the possession rights in the space above the surface and in the soil below is limited to a reasonable distance of the surface of land. The customary criteria for determining the extent of the title, is the power of the land owner in using of the air right and the soil right. The owner of the air and soil rights has the right of material and spiritual possession provided that he/she observes all public regulations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ownership
  • Land
  • Air Rights
  • Soil Rights

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. امامی، حسن (1368). حقوق مدنی، جلد 1، چ هشتم، تهران: انتشارات اسلامیه.
    2. انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن، جلد 6، چ سوم، تهران: نشر سخن.
    3. ــــــــــــ (1382). فرهنگ بزرگ سخن، جلد 7، چ دوم، تهران: نشر سخن.
    4. باریکلو، علیرضا (1390). اموال و حقوق مالی، تهران: سمت.
    5. بهرامی احمدی، حمید (1390). قواعد فقه: مختصر هفتادوهفت قاعدۀ فقهی و حقوقی، جلد 1، چ دوم، تهران: دانشگاه امام صادق.
    6. پیلوار، رحیم (1392). فلسفۀ حق مالکیت، چ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    7. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1382). مجموعۀ محشی قانون مدنی، چ دوم، تهران: گنج دانش.
    8. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1388). حقوق اموال، چ ششم، تهران: گنج دانش.
    9. سنهوری، عبدالرزاق احمد (بی‌تا). الوسیط فی الشرح القانون المدنی، جلد 8: حق الملکیة مع شرح مفصل للأشیاء و الأموال، بیروت: دارإلاحیاء التراث العربی.
    10. صفایی، حسین (1388). حقوق مدنی، جلد 1: اشخاص و اموال، چ دهم، تهران: میزان.
    11. کاتوزیان، ناصر (1387). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چ هفدهم، تهران: انتشارات میزان.
    12. معین، محمد (1386). فرهنگ دوجلدی معین، جلد 2، چ چهارم، تهران: انتشارات ادنا.

    ب) عربی

    1. ابن‌ادریس، احمد (بی‌تا). انوار البروق فی انواع الفروق، جلد 4، بی‌جا: بی‌نا.
    2. ابن‌عبدالواحد، کمال‌الدین (بی‌تا). فتح‌القدیر، جلد 7، بی‌جا: بی‌نا.
    3. بن‌علی الشمرانی، عدلان‌بن غازی (2016 ق). بیع العقار و تأجیره فی فقه الاسلامی، جلد 2، ریاض: العبیکان.
    4. ابن‌قدامه، عبدالرحمن (بی‌تا). الشرح الکبیر، جلد 5، بیروت: دارالکتب العربی للنشر و التوزیع..
    5. البسام، عبدالله‌بن عبدالرحمن (بی‌تا). توضیح الاحکام من بلوغ المرام، جلد 4، مکه: مکتبة الاسدی.
    6. الترکی، عبدالله‌بن عبدالمحسن (1415 ق). المقنع و الشرح الکبیر و الانصاف، جلد 13، بی‌جا: هجر الطباعة و النشر و التوزیع و الاعلان.
    7. ترحینی عاملی، سید محمد حسین (1427 ق). الزبدة الفقیه فی شررح الروضة البهیة، جلد 2، چ چهارم، قم: دارالفقه للطباعة و النشر.
    8. الجمال، مصطفی (1985). نظام الملکیة فی القانون اللبنانی و المقارن، جلد 1، بیروت: المکتب الشرقی للنشر و التوزیع.

    21. جمعی از پژوهشگران (1423 ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، قم: مؤسسۀ دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع).

    1. غروی نایینی، محمد حسین (1411 ق). کتاب الصلوة، جلد 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    2. حسینی روحانی، سید صادق (بی‌تا). المسائل المستحدثه، بی‌جا: بی‌نا.
    3. خویی، ابوالقاسم (1418 ق). موسوعة الامام الخوئی، جلد 11، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره).

    25. الدهان، عقیل فاضل و حسین عبدالقادر، زینب (2008). أحکام فضاء العقار فی القانون المدنی (دراسة مقارنة بالفقه الإسلامی)، مجلة جامعة کربلاء العلمیة، المجلد السادس، العدد الرابع.

    1. سعد، نبیل ابرهیم (1995). الحقوق العینیة الاصلیة فی القانون المصری و اللبنانی، بیروت: دارالنهضة العربیة.
    2. سلامت، احمد (1970). الملکیة الفردی فی‌القانون المصری، قاهره: دارالنهضة العربیه.
    3. طوسی، محمدبن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیة، جلد 8، چ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه.
    4. العاملی، محمد جواد (1427 ق). مفتاح الکرامة، جلد 17، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    5. حلی، حسن‌بن یوسف (بی‌تا). تحریرالاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة (ط - القدیمة)، جلد 2، مشهد: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    6. عاملی کرکی، علی‌بن حسین (1414 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد 5، چ دوم، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    7. العبیدی، علی‌هادی (2008). الحقوق العینیة، عمان: دارالثقافة للنشر و التوزیع.
    8. غروی نایینی، محمد حسین (1411 ق). کتاب الصلوة، جلد 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    34. فاضل هندی، محمدبن حسن (1416 ق). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، جلد 10، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    1. کاشف‌الغطاء، عباس (1434 ق). المال المثلی و المال القیمی فی الفقه الاسلامی، نجف: مؤسسة الکاشف الغطاء العامة.
    2. کاشف‌الغطاء، مهدی (بی‌تا). مورد الأنام فی شرح شرائع الإسلام، جلد 1، نجف: مؤسسۀ کاشف‌الغطاء.
    3. کاشف‌الغطاء، محمد حسین (1359). تحریر المجلة، جلد 2، نجف: المکتبة المرتضویة.
    4. کیره، حسن (1958). الحقوق العینیة الاصلیة، جلد 1، بی‌جا: بی‌نا.
    5. گلپایگانی، محمد رضا (1413 ق). کتاب القضاء، جلد 2، قم: دارالقرآن کریم
    6. مجموعة من المؤلفین (1416). الموسوعة الفقهیة، ج 33، کویت: وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیة.
    7. مکارم شیرازی، ناصر (1416 ق). أنوار الفقاهة: کتاب الخمس و الأنفال، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی‌بن ابی‌طالب(ع).

    42. ـــــــــــــــــــ (1395). درس خارج فقه: کتاب الشرکة، بازبینی‌شده از: http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/makarem/feqh/95/951126/

    1. محمد عبیدات، یوسف (2011). الحقوق العینیة الاصلیة و التبعیة، عمان: دارالمسیرة للنشر و التوزیع و الطباعه.
    2. موسوی خلخالی، محمد مهدی (1427 ق). کتاب الخمس و الأنفال، جلد 3، قم: دارالبشیر.
    3. الودعان، ولیدبن فهد (1435 ق). قاعدة الهواء تابع للقرار: تأصیلا و تطبیقا، مجلة العلوم الشرعیة، ش 33.

    ج) لاتین

    1. Aalberts, Robert J (2015). Real Estates Law, USA: Cengage Learning, 9th ed.
    2. Bevans, Neal R (2009). Real Estate and Property Law for Paralegals, US: Wolters Kluwer.
    3. Doc Du Juriste (2008). Commentaire de l'article 552 alinéa 1 du Code civil concernant la propriété du sol. Disponible en: https://www.doc-du-juriste.com/droit-prive-et-contrat/droit-civil/commentaire-de-texte/article-552-code-civil-propriete-sol-468789.html.
    4. Jennings, Marianne M. (2014). Real Estate Law, USA: Cengage Learning, 10th ed.
    5. Karp, James & Klayman, Elliot (2003). Real Estate Law, Chicago: Dearborn Publishing, 5th ed.
    6. Real Estate Principles (2006). United States: Rockwell Publishing.
مجله علمی
دوره 16، شماره 3
مهر 1399
صفحه 379-402

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 19 خرداد 1397
  • تاریخ بازنگری: 29 خرداد 1398
  • تاریخ پذیرش: 29 خرداد 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار