تحلیل فقهی تقابل یا عدم تقابل ثمن با شروط و اوصاف مندرج در بیع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

چکیده

در زمینۀ تقابل یا عدم تقابل ثمن با شروط و اوصاف مندرج در بیع، در فقه، دو دیدگاه مختلف وجود دارد. گروهی از فقها، عقیده دارند که اوصاف و شروط، نقشی در تعیین ثمن معامله ندارند بلکه تنها در جهت ترغیب مشتری به خرید مؤثر هستند. گروهی دیگر بر آنند که اوصاف و شروط مربوط به مبیع، در میزان ثمن معامله تأثیر دارند و معادل قسمتی از ثمن به‌شمار می‌روند. به‌عبارتی، گروه اول از فقها، به قاعدۀ «الشروط لایوزع علیها الثمن» و گروه دوم، به قاعدۀ «للشرط قسط من الثمن» نظر دارند.به‌نظر می‌رسد نمی‌توان به اطلاق و عموم این قواعد عمل کرد و از آنجا که عمل شارع در حوزۀ معاملات، علی الاصول امضایی است، باید معیار تشخیص را به عرف ارجاع داد. به‌طور کلی، چنانچه عرف، بیع و شرط ضمن آن را در حکم واحد بداند، طوری‌که بیع، به‌منظور حصول مدلول آن شرط منعقد شده باشد، قاعدۀ «الشروط لایوزع علیها الثمن» جریان می‌یابد. اما اگر مقام شرط در بیع، به ترتیب فوق نبود و فقط سبب تحریک و تمایل بیشتر مشروط‌ٌله به انجام دادن معامله بشود، قاعدۀ «للشرط قسط من الثمن» جاری می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islamic Jurisprudential Analysis of Interaction or non-Interaction of Price with Clauses and Specifications Stipulated in Sale Contract

نویسندگان [English]

  • Mohammad Abu'ata 1
  • Seyyed Hadi Javadi 2
  • Hossein Rahmani 3
1 Associate Professor, Department of Law, University of Semnan, Semnan, Iran
2 Ph.D Student, Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
3 Ph.D Student, Private Law, Islamic Azad University (Semnan Branch), Semnan, Iran
چکیده [English]

In respect of interaction or non-interaction of price with clauses and specifications stipulated in sale contract, there are two different views in Islamic jurisprudence. Some jurisprudents believe that the clauses and specifications have no role in determining the price of the sale but merely persuade the customer to make sale contract. Another group believes that the clauses and specifications of the sale are effective in determination of the price and are considered as equivalent to some part of the price. In other words, the first group of the jurisprudents relies on the rule “al-shurūṭ lā ūza´u ´alayhā al-thaman” and the second group relies on the rule “li al-sharṭ qisṭun min al-thaman”. It seems that no one can practice the generalities and specifications of these rules and since the act of legislator in the area of contracts is principally affirmative, for adopting the determination criteria it should be referred to the custom. As a whole, in the cases when the sale and the clause are considered as a single ruling by custom, such that the sale contract is made because of gaining the subject of the clause the rule “al-shurūṭ lā ūza´u ´alayhā al-thaman” is relied upon. However, if the clause is not in the above-mentioned order and it only triggers and persuades contractor to do the contract, the rule “li al-sharṭ qisṭun min al-thaman” is relied upon.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Clause
  • Description
  • Price
  • Sale
  • Contract
  1. انصاری، مرتضی (1415 ق). کتاب المکاسب، جلد 1، 3 و 6، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  2. بجنوردی، سید حسن‌بن آقابزرگ موسوی (1419 ق). القواعد الفقهیه، جلد 4، قم: نشر الهادی.
  3. بحرانی، یوسف (1405 ق). الحدائق الناضره، جلد 19، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  4. بروجردی عبده، محمد (1380). حقوق مدنی، تهران: مجد.
  5. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1381). تئوری موازنه (فلسفۀ عمومی حقوق بر پایۀ اصالت عمل)، تهران: گنج دانش.
  6. حسینی عاملی، سید جواد (1419 ق). مفتاح الکرامه فی شرح العلامه، جلد 14، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  7. حسینی روحانی قمی، سید محمد (1420 ق). المرتقی إلی الفقه الأرقی، جلد 2، تهران: مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیه.
  8. حلی، ابن‌فهد (1407 ق).المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، جلد 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  9. حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدی (بی‌تا). تذکره الفقهاء، جلد 2، قم: آل‌بیت(ع).
  10. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1420 ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیه،‌ جلد 2، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).

11. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1413 ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعه، جلد 5، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

  1. حلی، نجم‌الدین، جعفربن حسن (1408 ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 2، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  2. خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهه، جلد 7، قم: بی‌نا.
  3. سبحانی، جعفر (1419 ق) مصادر الفقه الاسلامی و منابعه، بیروت: دارالاضواء.
  4. صدر، سید محمد باقر (1417 ق). اقتصادنا، مشهد: دفتر تبلیغات اسلامی.
  5. صیمری، مفلح‌بن حسن (1420 ق). غایه المرام فی شرح شرائع الاسلام، جلد 2، بیروت: دارالهادی.
  6. طباطبایی، سید علی (1418 ق). ریاض المسائل، جلد 8، قم: مؤسسۀ آل‌بیت(ع).
  7. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1421 ق). حاشیۀ المکاسب، جلد 2، قم: اسماعیلیان.
  8. طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن (1387).المبسوط فی فقه الإمامیه، جلد 2، تهران: بی‌نا.
  9. قمی، میرزا ابوالقاسم (1427 ق). رسائل المیرزا القمی، جلد 1، مشهد: دفتر تبلیغات اسلامی.
  10. کاشف الغطاء، علی‌بن جعفر (1422 ق).شرح خیارات اللمعه،‌ قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  11. مامقانی، عبدالله (1350). نهایه المقال فی تکمله غایه الامال، قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
  12. مراغی، میرعبدالفتاح (1417 ق).العناوین الفقهیه، جلد 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  13. مکارم شیرازی، ناصر (1411). القواعد الفقهیه، جلد 2، قم: مدرسۀ امام علی‌بن ابی‌طالب(ع).
  14. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1421 ق). فقه المضاربه، قم: دانشگاه مفید.
  15. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1421 ق). کتاب البیع، جلد 2 و5، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  16. نجفی، محمد حسن (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد 27، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.

28. نراقی، مولی احمدبن محمد مهدی (1417 ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.