هماهنگی حمل بر تقیه با مرجحات اخبار علاجیه در رویّۀ شیخ الطائفه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

یکی از عناصری که در بحث تعارض، فتاوای فقهای متأخر از آن متأثر بوده، حمل روایات بر تقیه است. این شیوه را به کرّات می‌توان در آثار شیخ طوسی مشاهده کرد. به‌کارگیری این طریق، هنگام علاج اخبار متعارض، از خصوصیات بارز وی محسوب شده که در دوران ماقبل ایشان، بی‌سابقه بوده است و دو کتاب «تهذیب الأحکام» و «الإستبصار فیما اختلف من الأخبار» نمونه‌های معینی بر این ادعا هستند. پژوهش پیش‌رو با واکاوی عملکرد شیخ طوسی در حمل روایات بر تقیه، با محوریت قرار دادن ترتیب مرجحات مذکور در مقبولۀ عمربن حنظله که با تقدم اعدلیت راوی، شهرت روایت، موافقت با کتاب و مخالفت با عامه مطرح است و همچنین مداقه در سه مورد از نظریات وی به‌عنوان ذکر نمونه، صحت استدلال ایشان در حمل روایات بر تقیه را دچار خدشه می‌کند و وجهی بر آنها ملاحظه نمی‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Co-ordination between the Assumptions Based on Dissimulation and the Preferred Remedial Narrations in the Approach of Sheikh Al-Tā̕ifah

نویسندگان [English]

  • Mohammad Moharrami 1
  • Sai'd Hassanzadeh Delgosha 2
  • Ya'qoub Pourjamal 2
1 Ph.D Student, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Islamic Azad University, Tabriz Branch, Tabriz, Iran
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Islamic Azad University, Tabriz Branch, Tabriz, Iran
چکیده [English]

One of the factors influencing the decrees of the contemporary jurists is to convey the narrations based on dissimulation (taqiyyah). This method can often be seen in the works of Sheikh Tousi. Using this method to remove the contradictory narrations was among his significant characteristics which did not have any precedence before his time and the two books namely Al-Tahdhīb and Al-Istibṣār fīmā ikhtalafa mina-l-akhbār are the certain examples of this claim. The present study, analyzing the method of Sheikh i.e. to convey the narrations based on dissimulation and focusing on the sequence of the mentioned preferences in the Maqbūlah of Umar Ibn Hanzalah based on the priority of the  justice of narrator, the popularity of narration, its agreement with the Book, and disagreement with the Sunnis ('Ammah) and scrutinizing three cases of his viewpoints as examples invalidates the Sheikh’s reasoning for conveying the narrations based on dissimulation and does not see any excuse for that.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sheikh Tousi
  • Narrations Based on Dissimulation
  • Basing on Dissimulation
  • Maqbūlah of Umar Ibn Hanzalah
  • Preferences
  1. ـ قرآن الکریم (ترجمۀ آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی).

    الف) کتاب‌ها

    1. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (بی‌تا).لسان العرب، چ سوم، بیروت: دارالفکر.
    2. اردبیلی، احمدبن محمد (بی‌تا). زبدة البیان فی احکام القرآن، چ اول، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
    3. انصاری، مرتضی (1414 ق). رسائل فقهیة، چ اول، قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
    4. ــــــــــــــ (1419 ق). فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
    5. جناتی، محمد ابراهیم (1372). ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، چ اول، تهران: مؤسسۀ کیهان.
    6. حائری طهرانی، محمد حسین (بی‌تا).‌ الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، قم: دارالإحیاء العلوم الإسلامیة.
    7. حائری یزدی، عبدالکریم (1418 ق).دررالفوائد، چ ششم، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    8. حر عاملی، محمدبن حسن (1409 ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، چ اول، قم: مؤسسه آل‌البیت لإحیاء التراث.
    9. حسن‌زاده دلگشا، سعید (1388). تقیۀ معصومین در بیان احکام دین، چ اول، قم: بوستان کتاب.

    10. حسینی عاملی، سید جواد (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.

    11. خراسانی، محمد کاظم (بی‌تا). کفایة الاصول، قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.

    12. خلّاف، عبدالوهاب (بی‌تا). علم اصول الفقه، چ هشتم، قاهره: مکتبۀ الدعوة الإسلامیة شباب الأزهر.

    13. خمینی، روح‌الله (1385).المکاسب المحرمة، چ دوم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی.

    14. ــــــــــــــ (1384). التعادل و الترجیح، چ سوم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی.

    15. ــــــــــــــ (1388). ولایت فقیه، حکومت اسلامی، چ بیستم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی.

    16. زحیلی، وهبه (1406 ق). اصول الفقه الاسلامی، چ اول، دمشق: دارالفکر.

    17. صدر، سید محمد باقر (1406 ق). دروس فی علم الأصول، چ دوم، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.

    18. ـــــــــــــــــ (1417 ق). بحوث فی علم الأصول، چ پنجم، قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة.

    19. ــــــــــــــــ (1379).المعالم الجدیدة للأصول، چ دوم، قم: کنگرۀ شهید صدر.

    20. صدوق، محمدبن علی‌بن بابویه (1413 ق). من لایحضره الفقیه، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

    21. صفری، نعمت‌الله (1394). نقش تقیه در استنباط،‌ چ دوم، قم: بوستان کتاب.

    22. طوسی، محمدبن حسن (1390). الإستبصار فی ما اختلف من الأخبار، چ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیۀ.

    23. ــــــــــــــــــــــ (1407 ق). تهذیب الأحکام، چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیۀ.

    24. ـــــــــــــــــــــ (1417 ق). العدة فی اصول الفقه، چ دوم، قم: مطبعة ستاره.

    25. ـــــــــــــــــــــ (1387).المبسوط فی فقه الإمامیة، چ سوم، تهران: مکتبة الرضویة.

    26. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1410 ق). کتاب العین، چ دوم، قم: دارالهجره.

    27. فیض کاشانی، محمد محسن (بی‌تا). مفاتیح الشرائع، چ اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی (ره).

    28. کاظمی خراسانی، محمد علی (بی‌تا). فوائد الأصول، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.

    29. کلینی، محمدبن یعقوب‌بن اسحاق (1388).الکافی، چ جهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیۀ.

    30. مجلسی، محمد باقر (1404 ق). مِرآةُ العقول فی شرح اخبار آل الرسول، چ دوم، قم: دارالکتب الإسلامیه.

    31. مفید، محمدبن محمد (1363). تصحیح الإعتقاد بصواب الإنتقاد، قم: نشر شریف رضی.

    32. نجفی، محمد حسن (1404 ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ هفتم، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.

    ب) مقالات

    33. رضازاده عسکری، زهرا (1384). نقش شیخ طوسی در ایجاد نهضت علمی با تأکید بر تطور فقهی، پژوهش دینی، شمارۀ 12: 247.

    34. علیزاده نوری، عطیه؛ فخلعی، محمد تقی؛ صابری، حسین (1393). نگرشی تاریخی ـ تحلیلی به مرجحیت مخالفت با عامه در متون فقه امامیه و تأملاتی در آن، کاوشی نو در فقه، سال بیست‌و‌یکم، شمارۀ 3: 78.

    35. مددی الموسوی، سید محمد کاظم (1393). فرضیه‌ای دربارۀ حـمل روایات بر تقیه از دیدگاه شیخ طوسی، کاوشی نو در فقه، سال 21، شمارۀ 3: 94 - 95 - 97.

    ج) پایگاه اینترنتی

    36. سامانۀ تقریرات دروس خارج: http://taghrir.ismc.ir . درس اصول استاد محسن فقیهی؛ 21/09/1396، تاریخ مراجعه 23/07/1397.