تکلیف به وسع یا تکلیف به طاقت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه مازندران، بابلسر

2 استادیار دانشگاه مازندران، بابلسر

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر

چکیده

در مبنا و ضابطۀ تکالیف میان صاحب‌نظران دو دیدگاه به‌چشم می‌خورد. دیدگاه نخست اینکه مبنا و ملاک برای تکالیف، وسع بندگان است. یعنی هر آنچه از دایرۀ وسع انسان خارج شود، تحت عنوان عسر و حرج قرار می‌گیرد، اگرچه طاقت انسان بر انجام آن کار باشد. دیدگاه دوم اینکه ملاک برای تکالیف، طاقت بندگان است. یعنی هر آنچه از دایرۀ طاقت انسان خارج شود، تحت قاعدۀ نفی عسر و حرج قرار می‌گیرد. نگارندگان ضمن بازخوانی مسئله، معتقدند به‌طور کلی نمی‌توان گفت که تکالیف به وسع یا به طاقت تعلق گرفته باشند، بلکه به‌نظر می‌رسد مقتضای اصل اولیه در هنگام شک و تردید و نبود قرینه، تعلق تکالیف به وسع است و معیار وسع بندگان، توان عرفی است نه طاقت ایشان. آیات قرآن، روایات، ادلۀ تسهیل بر عباد و بنای عقلا را می‌توان مهم‌ترین ادله برای تقویت نظریۀ نخست دانست. اما در مواردی همچون عرض و آبرو، طلاق و اجرای قسامه، به دلیل خاص، ملاک و معیار تکالیف، طاقت (نهایت توان) مکلفان است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assignment of Duties Based on Capability or Endurance

نویسندگان [English]

  • Ali Akbar Izadi Fard 1
  • Mohamad Mahdi Zarei 2
  • Hossein Shokrian Amiri 3
1 Professor, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
2 Assistant Professor, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
3 Ph.D Student, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
چکیده [English]

There are two different views among the scholars about the basis and criterion of responsibilities. The first view is that the basis for the assignments is the capability of the servants. That is, everything that goes beyond the capability of mankind falls under the heading of the hardship and restriction, although the human can endure doing that. The second view is that the criterion of assignments is the level of endurance of the servants. That is, everything that goes beyond the human’s level of endurance is subjected to the rule of negation of hardship. While reviewing the issue, the authors believe that in general, it cannot be said that the duties are assigned based on the capability or endurance, but it seems that the original principle, when in doubt and the absence of analogy, requires that the assignment of duties be based on the person’s capability and the criterion is the servants’ capability; that is the customary power but not their level of endurance. The verses of the Qur'an, the narrations, the evidence of the facilitation of worship and the conduct of the wise can be considered as the most important evidence for strengthening the first theory. However, in certain cases, such as latitude and honor, divorce and taking oath, the criterion of determining the duties is the duration (utmost power) of the legally competent person.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Capability
  • Endurance
  • Responsibility
  • No Hardship
  • No Restriction

مراجع

  1. ـ قرآن کریم.

    1. آقایی‌نیا، حسین (۱۳۸۴). حقوق کیفری اختصاصی، جرایم علیه اشخاص، تهران: نشر میزان.
    2. آملی، میرزا محمد تقی (۱۴۰۹ ق). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    3. ابن‌منظور،محمدبن مکرم (۱۴۱۴ ق). لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
    4. اصفهانی، حسین‌بن محمد راغب (۱۴۱۲ ق). المفردات فی الفاظ قرآن الکریم، لبنان: دارالعلم - الدارالشامیة.
    5. ایروانی، محمد باقر (۱۴۱۶ ق). دروس تمهیدیه فی القواعدالفقهیه، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
    6. ثعالبی، ابی‌منصور (۱۴۰۷ ق). فقه اللغه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    7. جوهری، اسماعیل‌بن حمّاد (۱۴۰۷ ق). صحاح اللغه، بیروت: دارالعلم.
    8. حر عاملی، محمدبن حسن (۱۴۰۹ ق).وسائل الشیعة، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    9. حلی، حسن‌بن یوسف مطهّر (علّامه) (۱۴۱۰ ق). تذکره الفقهاء، چ اول، تهران: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    10. حلی، نجم‌الدین جعفر‌بن زهدری (۱۴۰۹ ق). إیضاح ترددات الشرائع، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    11. خراسانی، محمد کاظم (۱۴۰۹ ق). کفایة الاصول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    12. خوانساری، رضی‌الدین‌بن آقا حسین‌بن محمد (۱۴۰۷ ق). تکمیل مشارق الشموس فی شرح الدروس، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    13. زبیدی، مرتضی (۱۴۰۷ ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: مجمع اللغه العربیه.
    14. سیوطی، جلال‌الدین (۱۴۰۴ ق). الدّر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم: مکتبه آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی.
    15. شبیری زنجانی، تقریرات درس خارج فقه العبادات، باب صوم، نسخۀ خطی.
    16. صدر، سید محمد باقر (۱۴۱۷ ق). بحوث فی علم الاصول، قم: مؤسسۀ دائره‌المعارف فقه اسلامی.
    17. ــــــــــــــــــــــــــــــ  (۱۴۲۱ ق). قاعدۀ لاضرر و لاضرار، قم: دارالصادقین للطباعه و النشر.
    18. ــــــــــــــــــــــــــــــ  (۱۴۰۷ ق). الهدایة فی الأصول و الفروع، بیروت: دارالفکر.
    19. طباطبایی، سید محمد حسین (۱۴۱۷ ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
    20. طبرسی، فضل‌بن حسن (۱۳۷۴). جوامع الجامع، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    21. طریحی، فخرالدین (۱۳۷۵). مجمع البحرین، تهران: انتشارات کتابفروشی مرتضوی.
    22. طوسی، محمدبن حسن (۱۴۰۷ ق). تهذیب الاحکام، چ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    23. ــــــــــــــــــــــــــــــ  (۱۴۰۷ ق). المبسوط فی فقه الامامیه، چ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة.
    24. طیب حسینی، سید محمود (۱۳۹۰). ترجمۀ تفسیر بیانی، تألیف بنت الشاطی، قم: دانشکدۀ اصول دین.
    25. عباد، اسماعیل (۱۴۱۴ ق). المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتب.
    26. عبده، محمد (۱۴۰۷ ق). التفسیر المنار، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    27. عسکری، ابوهلال (۱۴۱۲ ق). الفروق اللغویه، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    28. فاضل لنکرانی، محمد (۱۴۲۲ ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیله، چ اول، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع).
    29. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (۱۴۱۰ ق). کتاب العین، قم: منشورات الهجره.
    30. فخر رازی، محمدبن عمر (۱۴۲۰ ق). تفسیر کبیر، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    31. فیروزآبادی، مجدالدین (۱۴۱۴ ق). قاموس اللغه، بیروت: دارالعلم.
    32. فیومی، احمدبن محمد (۱۴۰۷ ق). مصباح المنیر، چ اول، قم: منشورات دارالرضی.
    33. قرشی بنایی، علی اکبر (۱۳۰۹). قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    34. قزوینی، احمدبن فارس (۱۴۰۷ ق). معجم مقاییس اللغه، بیروت: دارالفکر.
    35. کریمی‌نیا، مرتضی، بنت الشاطی (۱۳۸۲). دانشنامۀ جهان اسلام، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
    36. کلینی، ابوجعفر محمدبن یعقوب (۱۴۰۷ ق). الکافی، چ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    37. مجلسی، محمد باقربن محمد تقی (۱۴۲۲ ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل‌الرسول، قم: مکتبه الداوری.
    38. مصطفوی، حسن (۱۳۶۸). التحقیق فی کلمات القرآن، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    39. مظفر، محمد رضا (۱۴۰۷ ق). اصول الفقه، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    40. موسوی خویی، سید ابوالقاسم (۱۴۰۷ ق). اجود التقریرات، قم: مطبعه العرفان.
    41. ــــــــــــــــــــــــــــــ  (۱۴۲۲ ق). مصباح الاصول، قم: نشر مکتبه الداوری.
    42. ــــــــــــــــــــــــــــــ  (۱۴۰۹ ق). موسوعة الإمام الخوئی، قم: مکتبه الداوری.
    43. نایینی، محمد حسین (۱۳۷۶). فوائدالاصول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    44. نجفی، محمد حسن‌بن باقر (۱۴۰۴ ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چ هفتم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.

     

    References

    - Holly Quran

    1. Abbad, Ismail, (2012). the ocean in the language, the world of books, Beirut(in Arabic)
    2. Abdeh, Muhammad (2005). Al-Tafsir Al-Manar, Dar Revival of Arab Heritage, Beirut(in Arabic)
    3. Aghae Nia,Hosein(2005). Exclusive criminal law, crimes against individuals, Mizan Publishing, Tehran. (in Persian)
    4. Amoli,Mirza Mohamad Taghi,(2007). Misbah Al-Huda in Sharh Al-Urwa Al-Wathqa, Al-Bayt (AS) Institute, Qom(in Arabic)
    5. Askari, Abu Hilal (2010). linguistic differences, Islamic Publishing Corporation, Qom(in Arabic)
    6. Fakhr Razi, Muhammad ibn Omar (2018). Kabir Tafseer, House of Revival of Arab Heritage, Beirut(in Arabic)
    7. Farahidi, Khalil bin Ahmed (2008). Kitab Al-Ain, Immigration Publications, Qom(in Arabic)
    8. Fayoumi, Ahmad bin Muhammad (2005). Misbah al-Munir, August, Dar Al-Ridi publications, Qom(in Arabic)
    9. Fazel Lankrani, Muhammad (2019). detailing the Sharia in the explanation of Tahrir al-Wasilah, 29 First, The Fiqh Center of the Imams of Athar (PBUH), Qom(in Arabic)
    10. Firozabadi, Majdal-Din (2012). Dictionary of Language, Dar Al-Alam, Beirut(in Arabic)
    11. Helli, Hasan Bin Yusuf Mutahhar (Allama) (2008). mentioned by the jurists, the first 9th, University of Teachers of Science, Qom (in Arabic)
    12. Helli, Najm al-Din Jaafar ibn Zuhdari (2007). Clarification of the Frequencies of the Laws, established by the Al-Bayt, Qom (in Arabic)
    13. Holy Quran.
    14. Horre Ameli, Muhammad ibn Hasan (2007). the means of the Shiites, founded by Al-Bayt (PBUH), Qom (in Arabic)
    15. Ibn Manzur, Muhammad Ibn Makram (2012). Lisan Al Arab, Dar Al Fikr for Printing, Publishing and Distribution, Beirut (in Arabic)
    16. Irawani, Muhammad Baqir (2014). introductory lessons in jurisprudential rules, Dar Al-Fikr for Printing, Publishing and Distribution, Beirut (in Arabic)
    17. Isfahani, Husayn ibn Muhammad Ragheb (2010). Vocabulary in the term Holy Qur’an, Dar al-Ilm - Dar al-Shamiyah, Lebanon(in Arabic)
    18. Jawhari, Ismail bin Hammad (2005). Sahih Al-Lugha, Dar Al-Alam, Beirut(in Arabic)
    19. Karimi Niya, Mortada, Bint Al-Shati (2003). Danshannamah Jahan Islam, Bennad Dar Al Ma'arif Islami, Tehran(in Persian)
    20. Khurasani, Muhammad Kazim (2007). Kifaya al-Usul, founded by Ahl al-Bayt, peace be upon them, Qom, (in Arabic)
    21. Khwanasari, Ridha al-Din ibn Aqa Husayn ibn Muhammad (2005). Complementing the East of the Suns in Explaining Lessons, Established by the family of the Prophet, peace be upon them. Qom (in Arabic)
    22. Koleini, Abu Ja`far Muhammad Ibn Ya`qub (2005). Al-Kafi, AH, Dar Al-Kotob Al-Islamiyyah, Tehran(in Arabic)
    23. Majlisi, Muhammad Baqir bin Muhammad Taqi (2019). Mirror of Minds in Explaining the News of the Family of the Messenger, Al-Dawari Office, Qom(in Arabic)
    24. Musawi Khoye, Sayyid Abul-Qasim (2005). the finest reports, Al-Irfan Press, Qom(in Arabic)
    25. Musawi Khoye, Sayyid Abul-Qasim (2007). Encyclopedia of Imam al-Khoei, his circular library, Qom(in Arabic)
    26. Musawi Khoye, Sayyid Abul-Qasim (2019). Assets lamp, published his circular office, sign.Qom(in Arabic)
    27. Mustafa, Hassan (1989). Investigating the Words of the Qur’an, Islamic Publishing Foundation, Qom(in Arabic)
    28. Muzaffar, Muhammad Ridza (2005). Usul al-Fiqh, The Ismaili Foundation, Qom(in Arabic)
    29. Naini, Muhammad Husayn. (1997). Benefits of the Fundamentals, the University of Teachers, the scientific seminary, Qom(in Arabic)
    30. Najafi, Muhammad Hassan bin Baqer (2003). Jawaher Al-Kalam fi Explaining the Laws of Islam, 29 Haftam, Arab Heritage House, Beirut(in Arabic)
    31. Qazwini, Ahmad Ibn Faris (2005). Dictionary of Language Standards, Dar Al Fikr, Beirut(in Arabic)
    32. Quraysh Banaay, Ali Akbar (1930). Quran Dictionary, Dar Al-Kutub Al-Islamiyyah, Tehran(in Persian)
    33. Sadr, Sayyid Muhammad Baqir (2005). Guidance in the origins and branches, Dar Al Fikr, Beirut(in Arabic)
    34. Sadr, Sayyid Muhammad Baqir (2015). Research in the Science of Fundamentals, the Foundation of the Department of Knowledge of Islamic Fiqh, Qom(in Arabic)
    35. Sadr, Sayyid Muhammad Baqir (2019). A rule of no harm and no harm, Dar Al-Sadiqin for printing and publishing, stand up, Qom(in Arabic)
    36. Sayyuti, Jalal ad-Din. (2003). the pearl strewn in exegesis with texts, his office of the great ayatollah al-Marashy al-Najafi, Qom (in Arabic)
    37. Shabiry Zanjani, reports of a lesson outside the jurisprudence of worship, chapter on fasting, transcribed in writing(in Arabic)
    38. Tabataba'i, Sayyid Muhammad Husayn (1995). the balance in the interpretation of the Qur’an, the book of Islamic scholarships, his scholarly possession Qom, Qom (in Persian)
    39. Taraihi, Fakhreldin (1996). Bahrain Complex, Ketabfruchy Mortazavi spread, Tehran (in Arabic)
    40. Tayeb Hosseini, Sayed Mahmoud (2011). translated by Tafsir Bayan, Tafsir Bint al-Shati, Daneshkda Usul Deen, Qom(in Arabic)
    41. Thaalabi, Abi Mansour (2005). Jurisprudence of the Language, Dar Al-Kutob Al-Scholar, Beirut (in Arabic)
    42. Toosi, Muhammad ibn Hasan (2005). Al-Mabsut fi Fiqh al-Imamiyyah, ap Som, Al-Murtawiyah Library, Tehran(in Arabic)
    43. Toosi, Muhammad ibn Hasan (2005). Tahdheeb Al-Ahkam, AH, Dar Al-Kotob Al-Islamiyyah, Tehran(in Arabic)
    44. Zobaidi, Morteza (2005). Crown of the Bride from the dictionary jewels, Arabic Language Academy, Beirut (in Arabic)
مجله علمی
دوره 17، شماره 1
فروردین 1400
صفحه 151-174

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 04 اردیبهشت 1398
  • تاریخ بازنگری: 03 آذر 1398
  • تاریخ پذیرش: 03 آذر 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار