بررسی تحلیلی ماهیت اسقاط حق و آثار مترتب بر آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فقه و حقوق، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران

2 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

«اسقاط حق»  فقط مربوط به آن دسته از حقّ النّاسی است که به‌علت وجود رُکنِ «مَن علیه الحقّ» در آن مطالبه‌شدنی هستند و ادلۀ شرعیۀ مورد استناد در «قاعدۀ اسقاط حق» نیز که عموماً با تعبیر «عفو و تصدق» وارد شده‌اند، فقط بر چنین اسقاطی دلالت دارند. اسقاط چون از انشاییات است به «حقوق فعلی» تعلق می‌گیرد، نه به حقوق آتی (فرضی و تقدیری) وگرنه اسقاطِ حقیقی نیست و در سقوط حق تأثیری ندارد، بلکه صِرفاً «وعد و عهد» بر ترک برخی اعمال جایز یا بر ترک برخی اسباب شرعیه خواهد بود که «اخبار» به‌شمار می‌آیند، نه إنشاء و حداکثر تأثیرشان بر فرض مشروعیت «وجوب تکلیفیِ» انجاز و ایفاست. بنابراین مواردی مانند حق ولایت، حق حضانت، حق طلاق، حق رجوع، حق حیازت مباحات و امثال آن اسقاط‌پذیر نیستند. این تحقیق با روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analytical Investigation of Waiver of One's Right by Oneself and its Related Effects

نویسندگان [English]

  • Zahra Alani 1
  • Mohammad Ali Raghebi 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Law, Izeh Branch, Islamic Azad University, Izeh, Iran
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic law, Faculty of Theology, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

“Waiver of right” relates only to those public rights that are demandable for enjoying the element of “who has the right” and the legal reasons referred to for “the rule of waiver of right” that are generally expressed with the phrase “remission and forgiveness” are only applied to this waiver. Since the waiver of right relates to inshaiyyat (constructions) it belongs to the “current rights” but not to the future rights (putative or predestined rights), otherwise it is not a true waiver and has no effect in waivering the right. Promise and pledge are permissible only for stopping some acts or legal reasons that are considered to be “Ikhbar” but not “Insha̕ ” and their outmost effects- if lawful- are “the prescriptive obligation” of injaz and ifa̔. Therefore, the rights of guardianship, fostering, divorce, revocation of divorce, possession of the rights or properties belonging to no particular person (mobahat) and like this cannot be waived.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Waiver
  • Right
  • Acquittal
  • Remission
  • Promise
  • Pledge

مراجع

  1. ـ قرآن کریم.

    1. ابن‌درید، محمدبن حسن (1988). جمهره اللغه، جلد 2، چ اول، بیروت: دارالعلم للملایین.
    2. ابن‌منظور، ابوالفضل؛ جمال‌الدین، محمدبن مکرم (1414 ق).لسان العرب، جلد 3 و 7، چ سوم، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع - دار صادر.
    3. ابوالحسین، احمدبن فارس‌بن زکریا (1404 ق). معجم مقائیس اللغه، جلد 2 و 6، چ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
    4. آبی، فاضل، حسن‌بن ابی‌طالب یوسفی (1417 ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، جلد 2، چ سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    5. ازهری، محمدبن احمد (1421 ق). تهذیب اللّغة، جلد 3، چ اول، بیروت: دارالإحیاء التّراث العربی.
    6. اسکافی، ابن‌جنید، محمدبن احمد کاتب بغدادی (1416 ق). مجموعة فتاوی ابن‌جنید، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    7. اصفهانی، فاضل هندی، محمدبن حسن (1416 ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، جلد 10، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    8. اصفهانی، محمد حسین کمپانی (1418 ق). رساله فی تحقیق الحق و الحکم، چ اول، قم: أنوارالهدی.
    9. امامی، سید حسن (بی‌تا). حقوق مدنی، جلد 4، تهران: انتشارات اسلامیه.
    10. بجنوردی، سید محمد (1401 ق).  قواعد فقهیّه، چ چهارم، تهران: مؤسسۀ عروج.
    11. ــــــــــــــــــــ (1379). علم اصول، چ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) و مؤسسۀ چاپ و نشر عروج.
    12. تبریزی، جوادبن علی (1416 ق). إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، جلد 2، چ سوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.

    13. جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی، سید محمود هاشمی (1426 ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، جلد 1، چ اول، قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع).

    1. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1410 ق). الصحاح - تاج اللغه و صحاح العربیّه، جلد 4، چ اول، بیروت: دارالعلم للملایین.
    2. حلی، محقق، نجم‌الدین، جعفربن حسن (1408 ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 2، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    3. حمیری، عبدالله‌بن جعفر (1413 ق). قرب الإسناد (ط - الحدیثه)، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    4. حمیری، نشوان‌بن سعید (1420 ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، جلد 4، چ اول، بیروت: دارالفکر المعاصر.
    5. حیدری، سید محمد (1381). معجم الأفعال المتداوله، چ اول، قم: بی‌نا.
    6. خراسانی، آخوند محمد کاظم‌بن حسین (1406 ق). حاشیه المکاسب، چ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    7. خویی، سید ابوالقاسم موسوی (بی‌تا). مصباح الفقاهه (المکاسب)، جلد 6: بی‌نا.

    21. دزفولی، مرتضی‌بن محمد امین انصاری (1410 ق). کتاب المکاسب (المحشّی)، سید محمد کلانتر، جلد 6، چ سوم، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی دارالکتاب.

    1. رمضانی، علی (زمستان 1390). «معنای حق در نگاه اندیشمندان اسلامی»؛ معرفت حقوقی؛ سال اول، شمارۀ دوم: 89 - 111.
    2. سید رضی، محمد (1414 ق). نهج‌البلاغه، چ اول، قم، مؤسسۀ نهج‌البلاغه، قم.
    3. سعدی ابوجیب (1408 ق). القاموس الفقهی لغه و اصطلاحاً، چ دوم، دمشق: دارالفکر.
    4. شریف مرتضی، علی‌بن حسین موسوی (1405 ق). رسائل الشریف المرتضی، جلد 2، چ اول، قم: دارالقرآن الکریم.

    26. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1415 ق). الانتصار فی انفرادات الإمامیه، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

    1. شهیدی، مهدی (1385). مجموعه مقالات؛ چ اول، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
    2. صاحب، اسماعیل‌بن عباد (1414 ق). المحیط فی اللّغة، جلد 2، چ اول، بیروت: عالم الکتب.
    3. صدر، شهید، سید محمد (1420 ق). ماوراء الفقه، جلد 3، چ اول، بیروت: دارالأضواء للطباعه و النشر و التوزیع.
    4. طباطبایی، محمد حسین (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد 2، چ اول، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
    5. طریحی، فخرالدین (1416 ق). مجمع البحرین، جلد 5، چ سوم، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
    6. طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن (1390 ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، جلد 3، چ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
    7. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1407 ق). الخلاف، جلد 4، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    8. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1387 ق). المبسوط فی فقه الإمامیه، جلد 2 و 3، چ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه.
    9. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1375 ق). الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، چ اول، تهران: انتشارات کتابخانۀ جامع چهل‌ستون.
    10. ـــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، چ اول، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.
    11. عاملی، حر، محمدبن حسن (1409 ق). وسائل الشیعه، جلد 21 و 29، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    12. عسکری، حسن‌بن عبدالله (1400 ق). الفروق فی اللّغه، چ اول، بیروت: بی‌نا.
    13. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1410 ق). کتاب العین، جلد 3، چ دوم، قم: نشر هجرت.
    14. فیومی، احمدبن محمد مقری (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چ اول، قم: منشورات دارالرضی.
    15. قزوینی، ملاعلی قارپوزآبادی (1414 ق). صیغ العقود و الإیقاعات (محشّی)، چ اول، قم: انتشارات شکوری.
    16. قمی، صدوق، محمدبن علی‌بن بابویه (1403 ق). معانی الأخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    17. کاتوزیان، ناصر (1388). مقدمۀ علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، چ هفتادوسوم تهران: شرکت سهامی انتشار.
    18. کلینی، ابوجعفر، محمدبن یعقوب (1407 ق). الکافی (ط - الإسلامیه)، جلد 2، چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
    19. گلپایگانی، سید محمد رضا موسوی (1413 ق). هدایه العباد، جلد 1، چ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
    20. محمود، عبدالرحمان (بی‌تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیّه، جلد 1 و 3، بی‌چا، بی‌جا: بی‌نا.
    21. مصطفوی، حسن (1402 ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، جلد 1، چ اول، تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر.
    22. مغربی، ابوحنیفه، نعمان‌بن محمد تمیمی (1385 ق). دعائم الإسلام، جلد 2، چ دوم، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    23. موسی، حسین یوسف (1410 ق). الإفصاح فی فقه اللّغه، چ چهارم، قم: بی‌نا.
    24. نیکوبیان، امیر (1393). مجموعۀ قانون مدنی؛ چ اول، قم، انتشارات پیام نوآور.

    51. واسطی، زبیدی حنفی، محب‌الدین سید محمد مرتضی حسینی (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس، جلد 4، چ اول، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.

    1. یزدی، سید محمد کاظم طباطبایی (1421 ق). حاشیۀ المکاسب، جلد 1 و 2، چ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    2. یزدی، سید مصطفی محقق داماد (1406 ق). قواعد فقه، جلد 2 و 3، چ دوازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مجله علمی
دوره 16، شماره 3
مهر 1399
صفحه 447-467

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 بهمن 1397
  • تاریخ بازنگری: 04 آبان 1398
  • تاریخ پذیرش: 04 آبان 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار