تأملی نو پیرامون ردّ عقد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یکی از مفاهیم پرکاربرد در فقه و حقوق که تاکنون پژوهش جامعی در مورد آن صورت نگرفته، ردّ عقد است. تردید در اینکه ردّ به‌عنوان یک ضمانت اجرای صرفِ قراردادیِ مستقل، متضمن احکام و آثار اختصاصی بوده یا آنکه مشمول احکام و آثار نهادهایی همچون فسخ است، بررسی دقیق این نهاد و ارائۀ معیاری برای تشخیص آن، از مفاهیم مشابه در موارد ابهام کلام مقنن جهت جلوگیری از برداشت‌های متفاوت و بعضاً نامأنوس با نظام حقوقی ایران را ضروری می‌کند. امری که در این نوشتار در پی دستیابی به آن هستیم. بر اساس یافته‌های این پژوهش، ردّ عقد هم در احکام و هم در آثار، مفهومی مستقل از فسخ است. نتیجۀ اصلی این استقلال در تفاوت این دو نهاد در اثر قهقرایی آشکار می‌شود؛ با این توضیح که برخلاف فسخ که فاقد اثر قهقرایی است، ردّ در همۀ موارد آن در گذشته تأثیر می‌کند با این استثنا که در عدم نفوذ مراعی به دلیل تعارض با حقوق ثالث، اثر قهقرایی منتفی است. در مقام تعیین ضابطه برای تمییز ردّ عقد از نهادهای مشابه، هرجا که به‌واسطۀ نقص اهلیت یا تعارض با منافع ثالث، جریان آثار عقد، به رضایت یکی از متعاقدین یا شخص ثالثی منوط می‌شود، باید حق در نظر گرفته‌شده را حق ردّ عقد تفسیر کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Reflection on the Rejection of Contract

نویسندگان [English]

  • 'Abbas Karimi 1
  • Mohsen Mahdian 2
1 Professor, Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Ph.D Student in Private Law, Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Rejection of contract is a widely used concept in law and jurisprudence which hasn’t been researched comprehensively till now. This research seeks to answer whether the rejection as a mere independent sanction contract entails proprietary rules and effects, or it is subject to the rules and effects of other institutions like termination. Therefore, it is necessary to review exactly the institution and presenting a criterion to distinguish it from other similar concepts in the cases of legislator ambiguity to avoid different and probably strange interpretations in the Iranian system of law. According to the findings of this study the rejection of contract both as to the rules and effects is an independent concept of termination. The main consequence of the independence and the difference of these two institutions is obvious in their retrospective effect. It is worth noting that unlike the termination which has no retrogressive effect, the rejection of the contract affects all previous cases, with the exception that the retrogressive effect is eliminated in the case of ineffectiveness of mara'i due to its contradiction to the rights of third party. To determine a criterion for distinguishing rejection of contract from the other similar institutions, whenever, due to incompetence or any conflict with the third party’s interests, the process of the contract’s effects depends on the satisfaction of one of the two parties (members of that contract) or a third party, it should be interpreted as the right to reject the contract.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sanction
  • Rejection of Contract
  • Termination
  • Retrogressive Effect
  1. الف) فارسی

    1. اشرفی، حاج ملامحمد (1388). شعائر الاسلام، جلد 2، تصحیح و تعلیق احمد باقری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    2. اسکینی، ربیعا (1387). حقوق تجارت – شرکت‌های تجارتی، شرکت‌های سهامی عام و خاص، جلد 2، چ دهم، تهران سمت.
    3. باقری، احمد؛ مهدیان، محسن (1396). حواله و نهادهای مشابه در حقوق ایران، گرگان: انتشارات نوروزی.
    4. پاسبان، محمد رضا (1397). حقوق شرکت‌های تجاری، چ چهاردهم، تهران: سمت.
    5. جعفری‌ لنگرودی، محمد جعفر (1395). الفارق - دایرةالمعارف عمومی حقوق، جلد 4، چ 3،تهران: گنج دانش.
    6. خامنه‌ای، سید علی (1424ق). اجوبه الاستفتائات، چ اول، قم: دفتر معظم‌ٌله.
    7. ره‌پیک، حسن (1385). حقوق مدنی (حقوق قراردادها)، تهران: انتشارات خرسندی.
    8. ____________ (1387). حقوق مدنی - عقود معین 2، تهران: انتشارات خرسندی.
    9. شهیدی، مهدی (1381). حقوق مدنی - اصول قراردادها وتعهدات، چ 2،تهران: مجد.
    10. صحت، سپیده؛ لطفی، علیرضا (1393). بررسی فقهی و حقوقی اجازه و رد در معاملۀ فضولی، فصلنامۀ علمی - پژوهشی فقه و حقوق اسلامی، سال هفتم، شمارۀ 20: 47 - 64.
    11. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1415ق). سؤال و جواب، چ اول، تهران: نشر العلوم الاسلامی.
    12. عرفانی، محمود (1388). حقوق تجارت شرکت‌های تجارتی، جلد 2، تهران: جنگل.
    13. قبولی درافشان، سید محمد مهدی؛ محسنی، سعید (پاییز 1390). قلمرو بطلان نسبی، پژوهش حقوق عمومی، شمارۀ 34: 401 ـ 426.
    14. کاتوزیان، ناصر (1380). حقوق مدنی - عطایا، چ دوم، تهران: گنج دانش.
    15. ____________ (1384). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چ دوم، تهران: گنج دانش.
    16. ____________ (1397). قواعد عمومی قراردادها، جلد 1 و 2، چ دوم، تهران: گنج دانش.
    17. کریمی، عباس (تابستان 1391). تلاشی برای ساماندهی نظریۀ عدم نفوذ مراعی، دیدگاه‌های حقوق قضایی، شمارۀ 58: 156 ـ 188.
    18. کمالان، مهدی (بی‌تا). مجموعه آرای وحدت رویّۀ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، چ چهارم، تهران: انتشارات کمالان.
    19. لنکرانی، محمد فاضل (بی‌تا). جامع المسائل، چ یازدهم، قم: امیر قلم.
    20. معاونت آموزش و تحقیقات دادگستری کل استان گلستان (1392). گنجینۀ آرای قضایی دادگستری کل استان گلستان حقوقی، جلد 2، گرگان: انتشارات نوروزی.
    21. معین، محمد (1391). فرهنگ فارسی، جلد دوم، چ بیست‌وهفتم، تهران: امیرکبیر.
    22. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1424ق). توضیح المسائل، چ هشتم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    23. آملی، میرزا محمد تقی (1380). مصباح الهدی فی شرح العروه الوثقی، جلد 10، تهران: مؤلف.
    24. احمدبن یحیی المرتضی (1394). بحر الزخّار، جلد 4، چ دوم، بیروت: مکتبة العلوم والحکم.
    25. اردبیلی، احمدبن‌ محمد (1403ق). مجمع الفائده والبرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جلد 8 و 9، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    26. اردبیلی، سید عبدالکریم (1414ق). فقه ‌الشرکة ‌علی ‌نهج‌الفقه ‌و القانون ‌و کتاب التأمین، قم: منشورات مکتبة امیرالمؤمنین.
    27. افندی، محمد علاءالدین (1394). رد المحتار علی الدر المختار (حاشیۀ ابنعابدین)، جلد 4، چ دوم، بیروت: دارالفکر.
    28. انصاری، مرتضی‌بن محمد امین (1415ق). کتاب المکاسب - ط الحدیثه، جلد 3 و 4، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
    29. اصفهانی (فاضل ‌هندی)، محمدبن حسن (1416ق). کشف اللثام، جلد 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    30. بحرالعلوم، محمدبن محمد تقی (1403ق). بلغه الفقیه، جلد 1، چ چهارم، تهران: منشورات مکتبة الصادق.
    31. تبریزی، ابوطالب تجلیل (1421ق). التعلیقه الاستدلالیه علی تحریرالوسیله، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    32. تبریزی، میرزا فتاح (شهیدی) (1375). هدایة الطالب الی اسرار المکاسب، جلد 1، تبریز: چاپخانۀ اطلاعات.
    33. جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی (1423ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم‌السلام، جلد 3، قم: مؤسسۀ دایرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
    34. حائری، سید کاظم (1423ق). فقه العقود، جلد 1، چ دوم، قم: مجمع اندیشۀ اسلامی.
    35. حسینی شاهرودی، علی (1429ق). محاضرات فی فقه جعفری، جلد 2، چ دوم، قم: مؤسسۀ دایرة‌المعارف الفقه الاسلامی.
    36. حسینی عاملی، سید جوادبن محمد (1419ق). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه (ط - الحدیثه)، جلد 15، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    37. حلی (فخرالمحققین)، محمدبن حسن‌بن یوسف (1387). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، جلد 4، قم: اسماعیلیان.
    38. حلی (علامه)، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدی (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، جلد 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    39. حلی (محقق)، نجم‌الدین جعفربن حسن (1408ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 3، چ دوم، قم: اسماعیلیان.
    40. خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهه (المکاسب)، جلد 2، بی‌جا: بی‌نا.
    41. ________________ (1410ق). منهاج الصالحین، جلد 2، چ بیست‌وهشتم، قم: مدینة العلم.
    42. روحانی، سید محمد (بی‌تا). منهاج الصالحین، جلد 2، بیروت: مکتبة الالفین.
    43. سبزواری، سید عبدالاعلی (1413ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، جلد 17، چ چهارم، قم: مؤسسۀ المنار.
    44. سنهوری، عبدالرزاق احمد (1391). مصادرالحق فی الفقه الاسلامی، جلد 4 و 6، تهران: خرسندی.
    45. طباطبایی حکیم، سید محسن (بی‌تا). نهج الفقاهه، قم: انتشارات 22بهمن.
    46. طباطبایی قمی، سید تقی (1400ق). دراساتنا من الفقه الجعفری، ج 3، قم: مطبعه الخیام.
    47. طوسی (شیخ)، ابوجعفر محمدبن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه، جلد 3، چ سوم، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء آلاثار الجعفریه.
    48. _________________________________(1407ق). الخلاف، جلد 3، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    49. عاملی (شهید اول)، محمدبن مکی (بی‌تا). القواعد والفوائد، جلد 1، قم: کتابفروشی مفید.
    50. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن علی (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد 3، قم: کتابفروشی داوری.
    51. ________________________________(1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، جلد 3 و 13، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
    52. عاملی (حر)، محمد (1409ق). وسائل الشیعه، چ اول، قم: المعارف الاسلامیه.
    53. عاملی کرکی (محقق ثانی)، علی‌بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد 4، چ دوم، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    54. عبدالرحمان، محمود (بی‌تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، جلد 1، بی‌جا: بی‌نا.
    55. گیلانی نجفی (رشتی)، میرزا حبیب‌الله (1407ق). فقه الامامیه قسم الخیارات، قم: کتابفروشی داوری.
    56. مفید (شیخ)، محمدبن محمدبن نعمان عکبری (1413ق).المقنعه، قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
    57. میلانی، سید محمد هادی (1395). محاضرات فی فقه الامامیه - کتاب البیع، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
    58. نایینی، میرزا محمد حسین (1373). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، جلد 1، تهران: المکتبه المحمدیه.
    59. نجفی (صاحب‌الجواهر)، محمد حسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد 35 و 22 و 26 و 25، چ هفتم، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.
    60. نجفی (کاشف‌الغطاء)، حسن‌بن جعفربن خضر (1422ق). انوار الفقاهه - کتاب الهبه، نجف اشرف: مؤسسۀ کاشف‌الغطاء.
    61. نراقی، مولی احمدبن محمد مهدی (1415ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه، جلد 14، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
    62. _____________________________ (1422ق). مشارق الاحکام، چ دوم، قم: کنگرۀ نراقیین ملا مهدی و ملا احمد.
    63. یزدی، سید محمد کاظم (1421ق). حاشیه المکاسب، جلد 1، چ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.

     

    1. ج) لاتین
      1. Flour,j. Aubert,j.L . et Savaux,E( 2002). Les obligations, L'acte juridique , Paris : Armand Colin et Delta , 2e ed.
      2. Carbonnier,Jean(1998). Droit Civil, t. 4, Les obligations, Paris: Presses universitaires de France, 13e ed.