ماهیت و احکام اراضی موات در فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

امروزه با توجه به رشد جمعیت، نیاز به زمین به یکی از دغدغه‌های همگانی تبدیل شده است؛ بنابراین بررسی فقهی اراضی موات ضروری به‌نظر می‌رسد، از آنجا که احکام، شرایط، تفاوت‌ها و شباهت‌های آن در فقه شیعه و اهل سنت به‌صورت مدون مورد تبیین نبوده، به روش توصیفی - تحلیلی به‌ تقریب آرای مذاهب خمسه اسلامی پیرامون آن پرداخته شده است. نتایج گویای آن است که اراضی موات نزد فقهای مذاهب خمسه اسلامی به زمینی اطلاق می‌شود که از آن انتفاعی برده نمی‌شود. در مالکیت آن فقهای امامیه، حنفیه ومالکیه اذن امام را لازم دانسته، ولیکن نزد امامیه پیرامون مالکیت دو نظریه به چشم می‌خورد، یکی حق بهره‌برداری از زمین و پرداخت مالیات و دیگری حق مالکیت و تصرف در آن است و همچنین در ماهیت احیا و شرایط آن امامیه و اهل سنت اتفاق ‌نظر دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Nature and Rules of the Dead Lands in Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Meysam Taram 1
  • Seyedeh Fatemeh Tabatabaie 1
  • Farzaneh Madadizadeh 2
1 Assistant Professor, Department of Theology, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
2 M.A Student, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
چکیده [English]

Nowadays, considering the growth of population the need for land has become one of the common concerns; therefore, jurisprudential investigation of the dead lands seems necessary. Since the rules, conditions, similarities, and differences of dead lands have not been systematically described in both Shi'ite and Sunni jurisprudence, this study, using a descriptive-analytical method, tries to achieve proximity of opinions of five Islamic religions (mazaheb khamsa). The results indicate that according to the jurisprudents of five Islamic religions dead lands refer to the lands that will not yield a profit. To take possession of dead lands Imamiyya, Hanafiyya and Malekiyya jurisprudents hold that it is necessary to take permission of Imam. Meanwhile Imamiyya jurisprudents have proposed two different theories: The first theory states that one can obtain the right to exploit the land and to pay the tax, and the other states that one can obtain the right of property and take possession of the land. Imamiyya and Sunni jurisprudents have also the same opinions regarding the quality and conditions of recultivation of dead lands.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dead Lands
  • Conditions
  • Imamiyya Jurisprudence
  • Sunni Jurisprudence
  • nature
  1. ـ قرآن کریم.

    1. ابن‌ادریس، محمد (1410 ق). الام، بیروت: دارالمعرفه.
    2. ابن‌جزی، محمدبن احمد (741 ق). القوانین الفقهیه، بی‌جا، بی‌نا.
    3. ابن‌فارس، ابوالحسین ‌احمدبن ‌فارس‌بن ‌زکریا (1429 ق). معجم مقاییس اللغه، بیروت: دارالاحیاء التراث ‌العربی.
    4. ابن‌قدامه، عبدالله (1404 ق). المغنی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    5. ابن‌قدامه، عبدالرحمن‌بن محمد ( بی‌تا). الشرح الکبیرعلی متن المقنع، دارالکتب العربی للنشر و التوزیع.
    6. ابوجیب، سعدی (1408 ق). القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، دمشق: دارالفکر.
    7. ابوعبید، قاسم‌بن سلام (224 ق). الاموال، بیروت: دارالفکر.
    8. ابویوسف، قاضی (1383 ق). الخراج، کابل: بنگاه انتشارات میوند.
    9. اصفهانی، سید ابوالحسن (1393). وسیله النجاه، قم: چاپخانۀ مهر.
    10. اصفهانی، مجلسی دوم محمد باقر (1410 ق). بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر.
    11. بحرالعلوم، محمدبن محمد تقی (1403 ق). بلغة الفقیه، تهران: منشورات مکتبة الصادق.
    12. برهان پوری، نظام‌الدین (1400 ق). فتاوی الهند، بیروت، بی‌نا.
    13. بهجت گیلانی فومنی، محمد تقی (1426 ق). جامع المسائل، قم: دفتر معظم له.
    14. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1428 ق). استفتائات، قم: دفتر معظم له.
    15. ثابتی، محمد (1373). اراضی وقفی در قوانین زمین، فصلنامۀ فقه و اصول، شمارۀ ششم: 30 - 35.
    16. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1410 ق). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت: دارالعلم.
    17. حر عاملی، محمدبن حسن (1409 ق). وسایل الشیعه، قم: مؤسسه آل‌البیت (ع).
    18. رملی، شمس‌الدین (1404 ق). نهایه المهتاج، بیروت: دارالفکر.
    19. زحیلی، وهبه (2008). الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق: دارالفکر معاصر.
    20. سبزواری، محمد باقربن محمدبن مؤمن (1423 ق). کفایةالاحکام، جلد 1. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    21. شهید اول، محمدبن مکی (1417 ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    22. ـــــــــــــــــــــــــ (1390). لمعة الدمشقیه، قم: دارالفکر.
    23. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی (1410 ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: کتابفروشی داوری.
    24. ـــــــــــــــــــــــــــ (1385). کامل‌ترین ترجمۀ نموداری شرح لمعۀ شهید ثانی، حمید مسجد سرایی. قم: حقوق اسلامی.
    25. صدر، سید محمد باقر (1417 ق). اقتصادنا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی شعبۀ خراسان.
    26. صدر، محمد باقر؛ امینی، عبدالله (1390). پژوهشی در فقه اراضی احیای موات 3، فصلنامۀ فقه و اصول، شمارۀ 67: 137 - 92.
    27. صیمری، حسین (1408 ق). تلخیص الخلاف و خلاصه الاختلاف، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
    28. طاهری، حبیب‌الله (1418 ق). حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
    29. طباطبایی حکیم، سید محسن (1410 ق). منهاج الصالحین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    30. طریحی، فخرالدین (1416 ق).مجمع البحرین: مؤسسه البعثه.
    31. طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (1400 ق). التهذیب الاحکام، بی‌جا: بی‌نا.
    32. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1407 ق). الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    33. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1400 ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دارالکتاب العربی.
    34. علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1420 ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم: مؤسسۀ امام صادق.
    35. ــــــــــــــــــــــــــــ (1388). تذکره الفقهاء، قم: مؤسسۀ امام صادق.
    36. عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی عمید، تهران: راه رشد.
    37. عمید زنجانی، عباسعلی (1421 ق). فقه سیاسی عمید، تهران: امیر کبیر.
    38. گلپایگانی، سید محمد رضا (1409 ق). مجمع المسائل، قم: دارالقرآن الکریم.
    39. ماوردی، علی‌بن محمد (1386). احکام السلطانیه، بیروت: دارالفکر.
    40. محقق داماد، سید مصطفی (1406 ق). قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    41. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1425 ق). تحریرالوسیله، علی اسلامی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    42. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1426 ق). توضیح المسائل، بی‌جا: بی‌نا.
    43. نجفی، محمد حسن (1404 ق). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
    44. هاشمی شاهرودی، سید محمود (1424 ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.