بازپژوهی تعدد جرایم و مجازات‌های حدی در فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 دانشیار، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

3 استادیار، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

چکیده

تعدد جرم به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های عام تشدید کیفر در حقوق جزای عمومی عرفی مورد توجه فقها قرار نگرفته است؛ هدف از این پژوهش واکاوی تعدد جرایم و مجازات‌ها در حدود، از منظر مذاهب خمسه است، چرا که فقها به‌جای طرح بحث‌های نظری مسائل حقوق جزای عمومی و بسط نظریات شخصی خود، بیشتر به مجازات‌های تشریع‌شده از سوی شارع مقدس همچون حد، قصاص، دیات و تعزیرات پرداخته‌اند. مجازات‌های حدی به لحاظ اینکه ماهیتاً مقدر و مشخص هستند، در صورت ارتکاب متعدد آنها از سوی فرد واحد، از شمول قواعد ناظر به تشدید کیفر خارجند. با وجود این، فقها با استعانت از قواعد مندرج در علم اصول فقه، همچون قواعد ناظر بر تعدد اسباب و مسببات در صورت تعدد ارتکاب جرایم موجب مجازات حدی که یا موجب وجوب مجازات حدی در آن متفاوت است یا مجازات جرایم موجب حد، دارای ماهیت عینی متفاوت باشد، قائل به جمع کیفرهای حدی‌ هستند که به نظر طبع مجازات حدی و هدف شارع مقدس از تشریع آن، اقتضای چنین برخوردی از سوی فقهای اسلام را طلبیده است، گرچه شاید در بادی امر، این برخورد قدری سختگیرانه به‌نظر برسد، اگر علم بشر امروزی به کنه اهداف این مجازات‌ها دست یابد، چه‌بسا عین رحمت بودن تشریع این قواعد از سوی شارع مقدس آشکار می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reinvestigation of Multiplicity of Crimes and Prescribed Punishments from the Jurisprudential Perspective of Islamic Religions

نویسندگان [English]

  • Jalal Beigzadeh 1
  • Mohsen Rahami 2
  • Morteza Naji Zavvareh 3
1 Ph.D Student, Department of Criminal Law and Criminology, Tehran Central Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Tehran Central Azad University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Tehran Central Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Multiplicity of crime as one of the general elements of exacerbation of punishment within the public criminal law has not been considered by the jurisprudents. The present study aims at analyzing the multiplicity of crimes and prescribed punishments from the perspective of five Islamic religions; since, the jurisprudents, instead of raising theoretical issues about public criminal law and extension of their personal views, have been mostly dealt with punishments prescribed by the divine legislator like prescribed punishments, retaliation, blood money, and sanctions. Since prescribed punishments are intrinsically pre-destined and decreed by God, in the case of multiple offenses by a single person they will be exempted from among the rules pertaining to exacerbation of punishment. Nonetheless, the jurisprudents, seeking the help of the rules stipulated within the principles of jurisprudence, such as the rules governing the multiplicity of causes and perpetrators in the case of a multiplicity of offenses that cause a prescribed punishment, whether with a different cause that necessitates prescribed punishments or with a different objective nature of the punishment for the offences that necessitates prescribed punishments, hold that the prescribed punishments must be consolidated. Considering the nature of prescribed punishments and the purpose of the divine legislator, it demands the same treatment by the Islamic jurisprudents. Although this approach may seem somewhat rigorous at first, if the modern human science understands the deep purposes of these punishments, perhaps it will become clear that the legislation of these rules by the divine legislator is the very mercy of God. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Multiplicity of Crime
  • Multiplicity of Punishment
  • Prescribed Punishment (Hadd)
  • Cause
  • One Who Occasions Something
  1. ـ قرآن کریم (ترجمۀ الهی قمشه‌ای).

    1. ابن‌ادریس شافعی، محمد (1410 ق). الام، جلد 7، چ دوم، بیروت: نشر دارالمعرفه.
    2. ابن‌بابویه قمی، ابوجعفر محمدبن علی‌بن حسین‌بن موسی (شیخ صدوق) (1415 ق). المقنع، جلد 10، چ اول، قم: مؤسسۀ امام هادی (ع).
    3. ابن‌تیمیه حرانی، مجدالدین (1404 ق). المحرر فی الفقه علی المذهب احمدبن حنبل، جلد 2، چ دوم، ریاض: نشر مکتبه المعارف.
    4. ــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۲۱ ق). مجموع الفتاوی، چ اول، بیروت: چاپ مصطفی عبدالقادر.
    5. ابن‌زهره (1417 ق). غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، چ اول، قم: ابراهیم بهادری.
    6. بروجردی، سید محمد حسین (1402 ق). حاشیه بر کفایه الاصول آخوند خراسانی، جلد 1، چ اول، تهران: نشر بنیاد علمی - تفکری علامه طباطبایی.
    7. جبعی عاملی، زین‌الدین (شهید ثانی) (1419 ق). مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام،‌ قم: مؤسسۀ معارف اسلامی.
    8. جزیری، عبدالرحمن (1324 ق). الفقه علی المذاهب الاربعه، جلد 5، چ دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    9. حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر (علامه حلی) (1421 ق). قواعد الاحکام، جلد 3، قم: مؤسسة الاسلامی.

    10. خوانساری، سید احمد (1394). جامع المدارک، جلد ۵، چ اول، تهران: مکتبه الصدوق.

    11. خویی، ابوالقاسم (1428 ق). مبانی تکمله المنهاج، جلد ۴۱، چ سوم، قم: نشر آثار امام خویی.

    12. رهامی، محسن (1393). عرفی شدن مجازات‌ها در نظام کیفری جمهوری اسلامی ایران، تهران، مجموعه مقالات علوم جنایی در تقدیر از دکتر آشوری، شمارۀ 3.

    13. ـــــــــــــ (1395). تقریرات درس کفایه الاصول، درس خارج فقه، تهران.

    14. سرخسی، محمدبن احمد (1414 ق). المبسوط للسرخسی، جلد 9، لبنان: نشر دارالمعرفه.

    15. شهابی خراسانی، محمود (1390). قواعد فقه، جلد اول، چ سوم، تهران: نشر دانشگاه تهران.

    16. شیرازی، ابواسحاق (1408 ق). المهذب فی فقه الامام شافعی، جلد 3، چ سوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.

    17. طباطبایی، سید علی (1406 ق). ریاض‌المسائل، جلد ۱۵، چ دوم، قم: مؤسسۀ آل‌البیت.

    18. محقق حلی، جعفربن حسن (۱۳۹۸ ق). شرایع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد ۲، چ چهارم، نجف: مطبعه الاداب.

    19. محقق داماد، مصطفی (1381). قواعد فقه جزایی، جلد چهارم، چ سوم، تهران: نشر مرکز علوم اسلامی.

    20. مروارید، علی اصغر (1410 ق). ینابیع الفقهیه، جلد 23، چ سوم، بیروت: نشر دارالاسلامیه.

    21. موسوی خمینی، روح‌الله (1391). تحریر الوسیله، جلد 4، چ چهارم، قم: نشر دارالعلم.

    22. نجفی، محمد حسن (1401 ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 41 و 42، چ هفتم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.

    23. هندی، فاضل (1416 ق). کشف اللثام، جلد ۱۰، الطبع الثانی، قم: نشر دفتر انتشارات اسلامی.

    24. میثاق حقوق سیاسی و مدنی، مصوب1966 م، سازمان ملل متحد.

    25. قانون مجازات اسلامی، مصوب 1392.