بررسی تطبیقی وکالت و تفویض طلاق در فقه امامیه و اهل سنت (با نگاهی به نظام حقوقی ایران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

در این مقاله نگارندگان در پی بازکاوی انگارۀ فقیهان امامیه و بررسی موضع نظام حقوقی ایران در پاسخ به این پرسش‌ها هستند که آیا طلاق به‌عنوان یکی از حقوق مختصۀ زوج امری به‌طور کامل شخصی بوده، به‌نحوی ‌که مباشرت زوج در آن شرط است و امکان انجام دادن آن توسط دیگری وجود ندارد و آیا تفویض و توکیل طلاق از منظر فقه و نظام حقوقی ایران مجاز است یا خیر و چه مؤیداتی بر جواز وکالت در طلاق وجود دارد؟ در پاسخ به این پرسش‌ها مشهور فقهای امامیه بر این باورند که گرچه شارع، طلاق را به ید زوج سپرده، این امری قابل نیابت است و زوج می‌تواند اجرای آن را به ثالث یا خود زوجه واگذار کند؛ چنانکه قانون مدنی نیز همین نظر را پذیرفته است. در مقابل اعتقاد مشهور فقهای امامیه و به تبع آن قانون مدنی ایران، بر عدم جواز تفویض طلاق به زوجه و عدم وقوع طلاق در صورت تخییر است، در حالی‌که در پذیرش اصل تفویض و وقوع طلاق به این طریق هیچ اختلافی بین فقهای عامه وجود ندارد. در جستار حاضر نگارندگان در پی اثبات روایی این دو نهاد در فقه و نظام حقوقی ایران هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Legal Representation and Delegation in Divorce in Imamiyya and Sunni Jurisprudence (with a View to the Iranian Legal System)

نویسنده [English]

  • Ehsan Aliakbari Babokani
Assistant Professor, University of Esfahan, Esfehan, Iran
چکیده [English]

In the present article the authors seek to review the perspective of the Imamiyya jurisprudents and to study the position of Iranian legal system to give answer to the questions as to whether the divorce, as a unique right of the couples, is a completely personal matter in a way that the stewardship of the couple is a condition of that and no one except the couples are authorized to do that and whether the delegation and deputation in divorce is  permitted in the view of Iranian jurisprudential and legal system. What are the approvals for the permission of deputation in divorce? In response to these questions, the famous Imamiyya jurisprudents believe that although the divorce has been left to the couples by the legislator, this is a matter of representation and the husband can leave it to the third party or the wife herself; as it has also been accepted by the civil code. In contrast, the famous Imamiyya jurisprudents and consequently the Iranian civil code believe that the permission for divorce should not be given to the wife and in the case of choosing the divorce by the wife it will not take place. While, there is no disagreement among Sunni jurisprudents on accepting the principle of delegation and happening of divorce. The authors of this article seek to prove the validity of the two institutions in the jurisprudential and legal system of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Choosing the Divorce
  • Deputation in Divorce
  • Delegation of Divorce
  1. اباذری فومشی، منصور (1377). انحلال نکاح دائم از نظر قانون مدنی ایران، تهران: نشر خیام.
  2. افندی آلوسی، محمود (1412ق). تفسیر روح‌المعانی، دارالکتب العربیه، چ سوم: بیروت.
  3. الجزیری، عبدالرحمن (1969). الفقه علی المذاهب الاربعه، جلد 4، چ دوم، قاهره: بی‌نا.
  4. الذهبی، محمد حسین (1378). الاحوال الشخصیه بین المذهب اهل السنه و مذهب الجعفریه، چ دوم، بغداد: مؤسسة دارالانوار المرتضویه.
  5. الشرنباصی، رمضانعلی (2002). احکام الاسره فی الشریعه الاسلامیه، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه.
  6. الصابونی، عبدالرحمن (بی‌تا). مدی الحریه الزوج فی الطلاق، جلد 1، بیروت: نشر مؤسسۀ دارالاضواء المرتضویه.
  7. بحرانی، یوسف‌بن احمد‌بن ابراهیم (1405ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم: نشر دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  8. بخاری، ابوعبدالله محمد‌بن اسماعیل (1412ق). صحیح بخاری، چ دهم، بیروت: دارالکتب العربیه.
  9. ترحینی عاملی، سید محمد حسین (1407ق). الزبده الفقهیه فی شرح الروضه البهیه، جلد 7، چ چهارم، قم: نشر دارالفقه.
  10. جلالی، سید مهدی (1388). اختیار زوجه در طلاق در حقوق ایران با مطالعۀ تطبیقی، چ اول، تهران: نشر خرسندی.
  11. حقانی زنجانی، حسین (1374). طلاق یا فاجعۀ انحلال خانواده، چ چهارم، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
  12. روحانی قمی، صادق (1412ق). فقه الصادق(ع)، جلد 22، چ اول، قم: نشر دارالکتاب مدرسۀ امام صادق(ع).
  13. رودیجانی، محمد مجتبی (1389). وکالت در طلاق، چ اول، تهران: انتشارات کتاب آوا.
  14. سبحانی، جعفر (1414ق). نظام الطلاق فی الشریعه الاسلامیه الغراء، چ اول، قم: نشر مؤسسۀ امام صادق(ع).
  15. ــــــــــــــ (1419ق). مصادر الفقه الاسلامی و منابعه، چ اول، بیروت: نشر دارالاضواء.
  16. سبزواری، سید عبدالاعلی (1413ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، جلد 21، چ چهارم، قم: نشر مؤسسۀ المنار.
  17. سیفی مازندرانی، علی اکبر (1429ق). دلیل تحریرالوسیله احکام الاسره، چ اول، تهران: نشر مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

18. شاملی، نصرالله؛ علی‌اکبری بابوکانی، احسان؛ شاکری، محسن (1390). بررسی حدود و ثغور تنبیه، تعزیر و تأدیب کودک در فقه امامیه، پژوهش فقه و حقوق اسلامی، پاییز، شمارۀ 25.

  1. شبیری زنجانی، سید موسی (1419ق). کتاب نکاح، جلد 8، چ اول، تهران: مؤسسۀ پژوهشی رأی‌پرداز.
  2. شهابی، محمود (1380). ادوار فقه، چ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  3. صفار، محمد جواد (1389). درس‌هایی از حقوق خانواده، چ سوم، تهران: انتشارات جنگل.

22. صفایی، سید حسین (1360). وکالت زوجه در طلاق و تفویض حق طلاق به او، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شمارۀ 22: 77 ـ 100.

23. صفایی، سید حسین؛ خیریه، زینب (1391). مبانی فقهی و قانونی طلاق زوجۀ غایب مفقودالاثر به علت انقضای چهار سال از تاریخ غیبت یا عسر و حرج با رویکردی به آرای امام خمینی(ره)، پژوهشنامۀ متین، پاییز، شمارۀ 56.

  1. طاهری، حبیب‌الله (1418). حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  2. طبرسی، ابوعلی فضل‌بن حسن (1412ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ دوم، قم: نشر اسلامی.
  3. طوسی، ابوجعفر محمدبن الحسن (1414ق). المبسوط، جلد 6، چ دوم، قم: نشر مؤسسۀ معارف اسلامی.
  4. عاملی، شیخ حر (بی‌تا). وسایل‌الشیعه الی تنقیح مسائل الشریعه، جلد 15، چ اول، بیروت: نشر دارالاضواء المرتضویه.
  5. قربان‌نیا، ناصر (1384). بازپژوهی حقوق زن، جلد 2، چ اول، تهران: انتشارات روز نو.
  6. کاتوزیان، ناصر (1375). حقوق خانواده، جلد 1، چ چهارم، تهران: شرکت انتشار.
  7. کریمی، محمود؛ علی‌اکبری بابوکانی، احسان (1391). تکالیف خبرنگار در اسلام، پژوهش‌های ارتباطی، پاییز، شمارۀ 71.
  8. گرجی، ابوالقاسم (1392). بررسی تطبیقی حقوق خانواده، چ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  9. لطفی، اسدالله (1380). مباحث حقوقی شرح لمعه، چ اول، تهران: انتشارات مجد.
  10. محقق داماد، سید مصطفی (1384). بررسی فقهی حقوق خانواده - نکاح و انحلال آن، چ یازدهم، تهران: بی‌نا.
  11. محقق داماد یزدی، سید مصطفی (1406ق). قواعد فقه، چ دوازدهم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  12. محلاتی، محمد سروش (1387). ابهامات فقهی ـ حقوقی وکالت زوجه در طلاق، فصلنامۀ فقه و حقوق، سال پنجم، شمارۀ 18: 8 ـ 59.
  13. معین، محمد (1357). فرهنگ معین، جلد 1، چ دهم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  14. مکارم شیرازی، ناصر (1424ق). کتاب النکاح، چ دوم، قم: نشر مؤسسۀ علی‌بن ابی‌طالب(ع).
  15. منتظری نجف‌آبادی، حسینعلی (1429ق). حکومت دینی و حق و انسان، چ اول، قم: نشر ارغوان دانش.
  16. موسوی الخمینی، سید روح‌الله (1361). صحیفۀ نور، جلد 10: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
  17. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1424). توضیح‌المسائل، محشی امام خمینی، جلد 2، چ هشتم، قم: نشر اسماعیلیان.
  18. مهرپور، حسین (1379). مباحثی از حقوق زن، چ اول، تهران: انتشارات اطلاعات

42. نجفی، محمد حسن صاحب جواهر (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 27، چ هفتم، بیروت ـ لبنان: نشر دارالاحیاء التراث العربی.

  1. نیشابوری، مسلم‌بن حجاج (1412ق). صحیح مسلم، چ پنجم، بیروت: دارالکتب العربیه.
  2. وجدانی، قدرت‌الله (1426ق). الجواهر الفخریه فی شرح الروضه البهیه، جلد 3، چ دوم، قم: نشر سماء قم.