واکاوی تقدم وجوب حج یا وجوب نذر در صورت تزاحم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

یکی از مرجحات باب تزاحم، تقدم زمانی بوده و یکی از مصادیقی که بر این مرجح تطبیق داده شده، آن است که شخصی قبل از استطاعت، نذر کند که در عرفه به زیارت سیّدالشهداء برود و بعد از نذر، مستطیع شود. حال در این‌صورت وظیفۀ ناذرِ مستطیع در روز عرفه رفتن به مکه و به‌جا آوردن اعمال حج است یا اینکه باید به نذر عمل کند و در کربلا حاضر شود؟ برخی از فقها به تقدم نذر فتوا داده‌اند و به دلایلی مانند عدم حصول استطاعت در صورت نذر، جمع عرفی، اهم بودن نذر نسبت به حج و صحیحۀ حلبی استناد کرده‌اند؛ بسیاری از فقها هم به تقدم حج حکم داده‌اند، هر چند که مشرب‌های متعددی ارائه شده است و برخی قائل به انحلال نذر و دسته‌ای مورد بحث را تخصصاً خارج از بحث دانسته و عده‌ای هم از باب تقدم واجب مقید به قدرت عقلی بر واجب مقید به قدرت شرعی، فتوا به تقدم حج داده‌اند. در این جستار با واکاوی ادلۀ طرفین، بیان کرده‌ایم که باید به سه دلیل (ملازم بودن نذر با معصیت خدا، امضایی بودن نذر و عدم امضای آن به‌وسیلۀ شارع و تعبیر برخی از روایات در باب حج) حج را مقدم بدانیم و نکتۀ مورد غفلت آن است که «سبق زمانی» وقتی به‌عنوان مرجح موضوعیت دارد که خصوصیت دیگری وجود نداشته باشد که متأخر را ترجیح دهد و در اینجا بر فرض که تزاحم را بپذیریم و حج را متأخر بدانیم، باز هم به‌دلیل خصوصیاتی که حج را اهم جلوه می‌دهد، باید بر نذر مقدم شود، زیرا صرف سبق وجودی موجب تأکّد در ملاک و شدید شدن وجوب نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Survey around the Primacy of Hajj Incumbency or Nazr (Vow) Incumbency in the Case of Their Conflict in Time (Tazahom)

نویسنده [English]

  • Seyyed Abolqasem Hosseini Zeydi
Assistant Professor, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

One of the preferences in the matter of conflicting in time between two obligations is time primacy. An instance for this is the case of a person's religious vow to make a pilgrimage to Karbala in Arafa, before he can afford to go to Hajj pilgrimage, and after the vow, he becomes capable of doing so. Now, the question arises here as to whether he should make a pilgrimage to Karbala in Arafa or have a pilgrimage to Mecca and fulfill the Hajj obligation.  Some jurisprudents believe in vow primacy and rely on some reasons like the inability to fulfill Hajj in the case of vow, institutional agreement, the primacy of vow over Hajj, and Halabi's narration (Sahiha). Most of the jurisprudents have judged on the Hajj primacy, although they have proposed different views; some of them believe in the nullification of vow, others believe that the subject is irrelevant, and others have judged on the primacy of Hajj based on the primacy of conditional obligation with innate rational ability over the conditional obligation with religious ability. Analyzing the two groups’ reasons, this article approved the primacy of Hajj based on three reasons: (vow’s accompaniment with God disobedience, necessity of permission for the vow, absence of religious permission for vow, and some hadiths about Hajj). The neglected point is that the "time primacy" is valid when there is no other characteristic, which leads to the preference of the later. Here, given the acceptance of the conflict and placing Hajj in the later position, due to other characteristics that makes Hajj more important, it should have priority over vow, because merely the time priority could not strengthen incumbency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conflicting in Time
  • Primacy
  • Hajj
  • Pilgrimage
  • Time Priority
  • Preferable
  • Vow (Nazr)
  1. قرآن کریم.

    1. آملی، میرزا محمد تقی (1380). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، چاپ اول، تهران: بی‌نا.
    2. اشتهاردی، علی‌پناه (1417 ق). مدارک العروة، چاپ اول، تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
    3. بحرانی، محمد سند (1423 ق). سند العروة الوثقی (کتاب الحج)، چاپ اول، بیروت: مؤسسة أم‌القری.
    4. تبریزی، جوادبن علی (1423 ق). التهذیب فی مناسک العمرة و الحج، چاپ اول، قم: دارالتفسیر.
    5. حر عاملی، محمدبن حسن (1403 ق). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق و تصحیح: عبدالرحیم ربانی شیرازی، چاپ پنجم، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.
    6. حکیم، سید محسن طباطبایی (1416 ق). مستمسک العروة الوثقی، چاپ اول، قم: مؤسسة دارالتفسیر.
    7. خمینی، روح الله (1422 ق). العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی «قدس سره».
    8. خویی، سید ابوالقاسم (1419 ق). دراسات فی علم الأصول، چاپ اول، قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت .
    9. ــــــــــــــ (1416 ق). معتمد العروة الوثقی، چاپ دوم، قم: منشورات مدرسة دارالعلم.

    10. ــــــــــ(1410 ق). معتمد فی شرح المناسک، چاپ اول، قم: منشورات مدرسة دارالعلم.

    11. ـــــــــــــ (1418 ق). موسوعة الإمام الخوئی، چاپ اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.

    12. روحانی قمی، سید صادق (1412 ق). فقه الصادق «علیه‌السّلام»، چاپ اول، قم: دارالکتاب.

    13. سبحانی، جعفر (1424 ق). إرشاد العقول الی مباحث الأصول، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق.

    1. ــــــــــــ (1424 ق). الحج فی الشریعة الإسلامیة الغراء، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق.

    15. سبزواری، سید عبدالأعلی (1413 ق). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ چهارم، قم: مؤسسۀ المنار ـ دفتر حضرت آیت‌الله.

    16. سیفی مازندرانی، علی اکبر (1425 ق). مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین.

    17. شاهرودی، سید محمودبن علی (1402 ق). کتاب الحج، چاپ اول، قم: مؤسسۀ انصاریان.

    18. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1423 ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت (ع)، چاپاول، قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.

    19. ـــــــــــــــــــــــــــ(1385). نتائج الأفکار فی الأصول، چاپ اول، قم: آل مرتضی.

    20. شهید اول، محمدبن مکی (1417 ق). الدروس الشرعیة، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات جامعۀ مدرسین.

    21. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی (1413 ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، چاپ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.

    22. شیخ صدوق، أبی‌جعفر محمدبن علی‌بن حسین‌بن بابویه قمی (بی‌تا). التوحید، تصحیح و تعلیق: سید هاشم حسینی طهرانی: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

    23. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). من لایحضره الفقیه، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.

    24. شیخ طوسی، ابی‌جعفر محمدبن الحسن (1390). الإستبصار فیما إختلف من الاخبار، تحقیق و تعلیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیة.

    25. ــــــــــــــــــــــــــــــ(1365). تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تحقیق و تعلیق: سید حسن موسوی خرسان، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.

    26. طباطبایی قمی، سید حسن (1415 ق). کتاب الحج، چاپ اول، قم: مطبعة باقری.

    27. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1409 ق). العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

    28. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1419 ق). العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشی)، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.

    29. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1428 ق). العروة الوثقی مع التعلیقات، چاپ اول، قم: انتشارات مدرسۀ امام علی‌بن ابی‌طالب.

    30. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1422 ق). العروة الوثقی مع التعالیق الإمام الخمینی «رحمه الله»، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی «قدس سره».

    31. عاملی، محمدبن علی (1411 ق). مدارک الأحکام، چاپ اول، بیروت: مؤسسۀ آل‌البیت.

    32. فاضل لنکرانی، محمد (1418 ق). تفصیل الشریعة، چاپ دوم، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.

    33. فیاض، محمد اسحاق (بی‌تا). تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی، اول، قم: انتشارات محلاتی.

    34. کلینی، محمدبن یعقوب (1367). الکافی، تصحیح و تعلیق: علی اکبر الغفاری، چاپ سوم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.

    35. مدنی کاشانی، آقا رضا (1411 ق). براهین الحج للفقهاء و الحجج، چاپ سوم، کاشان: مدرسۀ علمیۀ آیت‌الله مدنی کاشانی.

    36. نایینی، محمد حسین (1352). أجود التقریرات، چاپ اول، قم: مطبعه العرفان.

    37. ـــــــــــــــــــ (1376). فوائد الاُصول، چاپ اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.

    38. نجفی، محمد حسن (1367). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق و تعلیق: عباس قوچانی، چاپ سوم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.