پژوهشی در «جامعیت تشریعی قرآن کریم و راهکارهای تبیین آن»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشگاه علوم و فرهنگی اسلامی، قم، ایران

چکیده

 از مباحث مهم مطرح در مورد قرآن کریم، موضوع جامعیت این کتاب الهی نسبت به احکام شرعی موردنیاز بشر تا قیامت است که مفسران و فقیهان اسلامی نظریات مختلفی را در ارتباط با این موضوع مطرح کرده‌اند. برخی در این ‌زمینه افراط کرد‌ه‌اند و قرآن را جامع همۀ احکام موردنیاز انسان‌ها اعم از احکام کلی و جزیی دانسته‌اند که با وجود آن به سنت معصومان (ع) نیازی نیست و برخی نیز راه تفریط رفته‌اند و شبهۀ تشریعی نبودن قرآن را مطرح کرده‌اند و عده‌ای از جامعیت تشریعی قرآن کریم به‌تنهایی سخن گفته‌اند و برخی نیز قرآن کریم را همراه با سنت یا دو منبع یادشده را با اجماع و قیاس، جامع همۀ احکام شرعی دانسته‌اند. در این پژوهش ضمن اشاره به دیدگاه‌های مختلف مطرح در این زمینه و نقد آنها، دیدگاه صحیح، یعنی جامعیت تشریعی مستقل قرآن همراه با ادلۀ آن بیان و در پی آن راهکارهای جامعیت یادشده به‌طور عملی تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Legislative All-comprehensiveness of the Holy Quran and Approaches to Explain it

نویسنده [English]

  • Seyyed Jafar Sadeghi Fadaki
Assistant Professor, Islamic Culture and Sciences Research Center, Qom, Iran
چکیده [English]

Comprehensiveness of the holy Quran to Islamic legal edicts required by human until the Day of Judgment is an important issue on which Islamic interpreters and jurists have proposed different views. Some have overdone this issue and considered Quran as a comprehensive for all edicts required by human so that tradition of Imams is not required. Some other have wasted and have suggested the doubt that the Quran is not legislative. Others have only mentioned the legislative all-comprehensiveness of the holy Quran and some others have considered Quran with tradition or two mentioned sources with consensus and comprehensive deduction of all legal edicts. This study has pointed to different views proposed on this issue and their criticism , and correct view; that is, legislative all-comprehensiveness of the holy Quran with its mentioned reasons and has explained the approaches of its comprehensiveness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • all-comprehensiveness
  • Legislation
  • Islamic legal edicts
  • Tradition
  1. تهرانی، آقابزرگ (1401 ق). توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهاد، تحقیق محمد علی الانصاری، قم، بی‌نا.
  2. ابوزهره، محمد (بی‌تا). تاریخ المذاهب الاسلامیة، قاهره: دارالفکر العربی.
  3. زلمی، مصطفی ابراهیم (1404 ق). اسباب اختلاف الفقهاء، بغداد، بی‌نا.
  4. ایازی، محمد علی (1380). فقه‌پژوهی قرآنی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  5. کلینی، محمدبن یعقوب (1363). الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری، چ پنجم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  6. الهی‌بخش، خادم حسین (1421 ق). القرآنیون و شبهاتهم حول السنه ،الطائف: مکتبة الصدیق.
  7. خویی، سید ابواالقاسم (1413 ق). معجم رجال الحدیث، چ پنجم، بی‌جا، بی‌نا.
  8. تفرشی، سید مصطفی (1418 ق). نقد الرجال، قم: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
  9. علامه حلی (1417 ق). خلاصة الاقوال، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  10. سیوطی، جلال‌الدین (بی‌تا). الاکلیل فی استنباط التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  11. زرکشی، محمدبن عبدالله (1376 ق). البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بی‌جا: دارالاحیاء الکتب العربیه.
  12. موسوی، سید محمود (بی‌تا). الجمال الحسان فی احکام القرآن، بی‌جا، بی‌نا.
  13. شلتوت، محمود (بی‌تا). الاسلام عقیدة و شریعه، بیروت: دارالشروق.
  14. خلاف، عبدالوهاب (1366 ق). علم اصول فقه، قاهره، بی‌نا.
  15. عزالاسلام، محمدبن حسین (1416 ق). منتهی المرام فی شرح آیات الاحکام، بیروت: دارالمناهل.
  16. طنطاوی (1355 ق). الجواهر فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد سعدعلی، بیروت: دارالفکر.
  17. سیوری، مقدادبن عبدالله (1384 ق). کنزالعرفان، تحقیق: محمد باقر شریف‌زاده، تهران: المکتبة الرضویه.
  18. حر عاملی (1414 ق). وسائل الشیعه، تحقیق: مؤسسة آل‌البیت، چ دوم، قم: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
  19. شیخ انصاری، مرتضی (1415 ق). کتاب المکاسب، تحقیق: لجنة التحقیق، قم: الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الانصاری.
  20. بروجردی، سید حسین (1399 ق). جامع احادیث الشیعه، قم: مطبعة العلمیه.
  21. مقدس اردبیلی (1412 ق). مجمع الفائده، تحقیق: آقا مجتبی عراقی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  22. فخر رازی (1413 ق). التفسیر الکبیر، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  23. محقق اردبیلی (بی‌تا). زبدة البیان، تحقیق: محمد باقر بهبودی، تهران: المکتبة المرتضویه.
  24. ابن‌قدامه، عبدالله (بی‌تا). المغنی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  25. عسگری، سید مرتضی (1415 ق). عقاید الاسلام من القرآن الکریم، بی‌جا: شرکة التوحید.
  26. نوری، میرزا حسین (1408 ق). مستدرک الوسائل، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
  27. شیخ طوسی (1420 ق). الخلاف، تحقیق: خراسانی، شهرستانی و مهدی نجف، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  28. نووی، محی‌الدین (بی‌تا). المجموع، بیروت: دارالفکر.
  29. مجلسی، محمد باقر (1403 ق). بحارالانوار، چ دوم، بیروت، مؤسسه الوفاء.
  30. قمی، علی‌بن ابراهیم (1404 ق). تفسیر القمی، تحقیق: سید طیب موسوی الجزائری، چ سوم، قم، مؤسسۀ دارالکتب.
  31. شیخ صدوق (1386 ق). علل الشرایع، تحقیق: محمد صادق بحرالعلوم، نجف: منشورات المکتبة الحیدریه.
  32. طبرسی، فضل‌بن حسن (1415 ق). مجمع البیان، تحقیق: لجنة من العلماء، بیروت: مؤسسة اعلمی.
  33. قرطبی، محمدبن احمد (1405 ق). الجامع لاحکام القرآن، تحقیق: ابواسحاق ابراهیم اطفیش، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
  34. نجفی، محمد حسن (1369 ق). جواهر الکلام، تحقیق: محمود قوچانی، چ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  35. طیب حسینی، سید محمود (1388). چند معنایی در قرآن کریم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  36. کاظمی،جواد (بی‌تا). مسالک الافهام الی آیات الاحکام، تحقیق: محمد باقر شریف‌زاده، بی‌جا، بی‌نا.
  37. طباطبایی، محمد حسین (1393 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة اعلمی.
  38. شیخ طوسی (1409 ق). التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد حبیب قصیر العاملی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  39. راغب اصفهانی (1404 ق). مفردات الفاظ القرآن، تهران: دفتر نشر کتاب.
  40.  شیخ طوسی (1365). تهذیب الاحکام، تحقیق: سید حسن موسوی، چ سوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  41. آلوسی، محمود (بی‌تا). روح المعانی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
  42. شوکانی، محمد علی (بی‌تا). فتح القدیر، بی‌جا: عالم الکتب.
  43. حسینی جرجانی، ابوالفتح (1362) تفسیر شاهی، تحقیق: ولی‌الله اشراقی، تهران: انتشارات نوین.
  44. حسینی شیرازی، سید محمد (1424 ق). تقریب القرآن الی الاذهان، بیروت: دارالعلوم.
  45. طنطاوی، سید محمد (بی‌تا). التفسیر الوسیط، قاهره: دارالمعارف.
  46. جصاص (1415 ق). احکام القرآن، تحقیق: عبدالسلام محمد علی شاهین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  47. علامه حلی (1418 ق). مختلف الشیعه، چ دوم، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  48. محقق حلی (1403 ق). معارج الاصول، تحقیق: محمد حسین رضوی، قم: مطبعة سید الشهداء.
  49. مغنیه، محمد جواد (1981). التفسیر الکاشف، چ سوم، بیروت: دارالعلم.
  50.  محقق بحرانی (بی‌تا). الحدائق الناضره، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  51.  طریحی، فخرالدین (1362). مجمع البحرین، چ دوم، تهران: مرتضوی.
  52. انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: انتشارات سخن.
  53. سیفی مازندرانی، علی اکبر (1425). مبانی الفقه الفعال، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  54. فتح‌الله، احمد (1415 ق). معجم الفاظ الفقه الجعفری، الدمام: بی‌نا.

مقالات

  1. . مکارم شیرازی، ناصر (1390). پیام آیت‌الله مکارم به همایش ملی فقه و مسائل مستحدثه»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی فقه و مسائل مستحدثه، دانشگاه پیام نور، ساری، مرکز انتشارات توسعۀ علوم: 4 تا 6.
  2. صادقی فدکی، سید جعفر (1390). بررسی و نقد دیدگاه‌های چندمعنایی در آیات قرآن، فصلنامۀ علمی - پژوهشی اندیشۀ نوین دینی، سال 7، شمارۀ 24: 61 - 86.
  3. معرفت، محمد هادی (1375). جامعیت قرآن نسبت به علوم و معارف الهی و بشری، نامۀ مفید، شمارۀ 6: 4 ـ 22.