تحلیل قلمروشناختی از «فقه مطلوب» در اندیشۀ شیعه (با رویکرد قلمرو موضوعی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه شیعه‌شناسی، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

گسترۀ قلمرو فقه، از جملۀ مقولاتی است که در دین‌پژوهی و کارکردهای آن نقشی اساسی دارد. با تحلیل و تجزیۀ برنامه‌ها و قانون‌های موجود در تعاملات چهارگانۀ بشری (تعامل با خود، خدا، خلق و طبیعت) می‌توان سه حیث 1. موضوعی، 2. حکمی؛ 3. روشی یا برنامه‌ای را در آنها ملاحظه کرد، سه حیثی که در ظرفیت «فقه مطلوب» نیز جریان دارد. قلمرو موضوعی فقه مطلوب، هر عنوان و پدیده‌ای است که به حکم شرعیِ تعامل و مواجهه می‌پردازد. به این معنا که اگر در تعامل با هر عنوان و پدیده‌‌ای نیازمند حکم شرعی باشیم، آن عنوان و پدیده در قلمرو موضوعی فقه قرار می‌گیرد. بر همین اساس، قلمرو حکمیِ فقه مطلوب نیز در هم تنیده با قلمرو موضوعی فقه مطلوب است. یعنی هر آنچه در قلمرو موضوعی فقه مطلوب باشد، حکمی نیز بر آن مترتب است. در غیر این‌صورت وجهی برای صدور حکم برای عناوین و پدیده‌های خارج از قلمرو موضوعی فقه وجود ندارد. در تحلیل و تحکیم موضوع قلمرو شناختی فقه مطلوب، بازخوانی ظرفیت‌های کم‌نظیر فقه شیعه مانند سه اصل تفریع‌ورزی، منطقة‌الفراغ و اباحه و عقلانیت حجیت بخش، شاید نقش راهبردی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Domain of "Optimal Jurisprudence" in Shiite thought (with a Thematic Domain Approach)

نویسنده [English]

  • Hamed Purrostami
Assistant Professor, Faculty of Theology, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
چکیده [English]

The scope of the realm of jurisprudence is the issues holding an important and strategic role in the study of religion and its functions. By analyzing of all programs and legislations in four human interactions (interaction with God, himself, people and nature) can be considered three detentions 1) Subjective 2) sentence 3) a method or program in them, these three ones can be seen in the capacity of " desired jurisprudence" and its topic as also underway. This article is intended to speak about subject domain, and is each title or phenomenon that deals with religious edict in engagement and exposure. This means that if interact and deal with each topic and something we need Sutra, it is placed as a matter of jurisprudence in the realm of phenomena.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The realm of jurisprudence
  • strategic
  • the study of religion
  • Functions
  1. ابن‌فارس، احمد (1422 ق). معجم مقاییس اللغة، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
  2. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1405 ق). لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
  3. ابی‌عبدالله محمدبن مکی العاملی الشهید الاول (بی‌تا). قواعد و الفوائد فی الفقه و الاصول و العربیه، تحقیق عبدالهادی الحکیم، قم: نشر مفید.
  4. مرکز تحقیقات اسلامی (1379). آشنایی با ابواب فقه، تهیه کننده و ناشر: نمایندگی ولی فقیه در سپاه.
  5. جوادی آملی، عبدالله (1387). شریعت در آیینه معرفت، قم: بنیاد اسراء.
  6. تهانوی، محمد علی (1996). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  7. جناتی شاهرودی، محمد ابراهیم (‌1374). ادوار فقه و کیفیت بیان آن،‌ تهران: کیهان.
  8. حر عاملی، محمدبن حسن (1412 ق). وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع).
  9. حسن‌بن زین‌الدین (بی‌تا). معالم الدین فی الاصول، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  10. حقیقت، سید صادق (1386). ظرفیت‌سنجی مفاهیم سیاسی مدرن، فصلنامۀ علوم سیاسی، شمارۀ 38.
  11. ـــــــــــــــ (1394). فقه سیاسی و دموکراسی، فصلنامۀ اندیشۀ سیاسی در اسلام، شمارۀ 4.
  12. خامنه‌ای، سیدعلی (1364). بیانات در دیدار روحانیت زنجان در شهرستان زنجان.
  13. _________ (1373). بیانات در آغاز جلسه درس خارج فقه.
  14. خمینی، روح‌الله (1364). صحیفۀ نور، تهران: وزارت ارشاد.
  15. ـــــــــــ (بی‌تا). ولایت فقیه، قم: انتشارات آزادی.
  16. دهخدا، علی اکبر (1345). لغتنامۀ دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  17. راغب اصفهانی، حسین (1426 ق). مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، بی‌جا: طلیعة النور.
  18. سروش، عبدالکریم (1372). فربه‌تر از ایدئولوژی، تهران: صراط.
  19. ــــــــــــــ 1382). بازتاب اندیشه (مصاحبه)، شمارۀ 46.

 

  1. ــــــــــــــ (1382). بازتاب اندیشه (مصاحبه)، شمارۀ 46.
  2. ـــــــــــــ (1378). فقه در ترازو؛ طرح چند پرسش از محضر حضرت آیت‌الله منتظری، تهران، کیان، شمارۀ 46.
  3. سعیدی، محمد (بی‌تا). تأملی پیرامون فقه و کمال آن، کیهان فرهنگی، سـال ششم، شمارۀ 1.
  4. سیوری حلی، فاضل مقداد، مقدادبن عبدالله (1403 ق). نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الإمامیة، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
  5. شبستری، محمد مجتهد (1379). نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران: طرح نو.
  6. صدر، محمد باقر (بی‌تا). الفتاوی الواضحه وفقاً لمذهب اهل البیت علیهم السلام، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  7. ــــــــــــــ (1420 ق). دروس فی علم الاصول، حلقة الاولی، قم: دارالثقلین.
  8. صدوق، محمدبن علی (بی‌تا). من لایحضره الفقیه، جلد 1، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  9. طریحی، فخرالدین (1408 ق). مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد الحسینی، بی‌جا: نشر الثقافة الاسلامیة.
  10. طوسی، محمدبن حسن (1365). تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  11. فارابی، ابونصر محمد (1931). احصاء العلوم، مقدمۀ عثمان محمد امین، مصر: مطبعة السعادة.
  12. کلینی، محمدبن یعقوب (1405 ق). الکافی، جلد 1،تصحیح علی اکبر غفاری، بیروت: دارالاضواء.
  13. مجلسی، محمد باقر (1403 ق). بحار الانوار، بیروت: موسسة الوفاء.
  14. مشکانی سبزواری، عباسعلی(1390). درآمدی بر فقه حکومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری، فصلنامۀ علمی - پژوهشی حکومت اسلامی، شمارۀ 60.
  15. مصباح یزدی، محمد تقی (1391). کاوشی در مفهوم و مؤلفه‌های فقه حکومتی، سخنرانی در اولین همایش فقه حکومتی.
  16. مطهری، مرتضی (1377). آشنایی با علوم اسلامی (بخش اصول فقه)، تهران: صدرا.
  17. ــــــــــــ (1375). ختم نبوت، تهران: صدرا.
  18. ـــــــــــ (1376). اسلام و مقتضیات زمان، جلد 1، تهران: انتشارات صدرا.
  19. مکارم شیرازی، ناصر (‌1427 ق). دائرةالمعارف فقه مقارن، قم: مدرسۀ امام علی‌بن ابی‌طالب (ع).
  20. مهریزی، مهدی (1375). درآمدی بر قلمرو فقه، فصلنامۀ نقد و نظر، شمارۀ 6.

سایت‌ها

ـ میرباقری، سید محمد مهدی، رویکرد «فقه نظام‌ساز در فقه حکومتی»، درس خارج مبانی فقه حکومتی، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگستان علوم اسلامی، بهمن 1391

ـ مددی، سید احمد، شرح مکاسب محرمه، سال 1389، تقریرات درس خارج فقه، تدوین: کاظم دلیری، http://www.ostadmadadi.ir/