درنگی در روایی «حبس انفرادی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، رشتۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشجوی دکتری، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

یکی از موضوعات قابل‌تأمل در نظام حقوق کیفری ایران، مجازات حبس انفرادی است که قانونگذار عرفی گاه با همین تعبیر و گاهی با تعابیری مشابه آن را در خصوص پاره‌ای از جرایم به رسمیت شناخته است. سازگاری یا عدم سازگاری این مجازات سالب آزادی، با مبانی شرعی و حقوقی، سؤال چالش‌برانگیزی محسوب می‌شود که در مقالۀ حاضر درصدد یافتن پاسخ قانع‌کننده‌ای برای آنیم. اگرچه هیچ‌یک از فقیهان امامیه و حقوقدانان مسلمان صراحتاً به مشروعیت حبس انفرادی قائل نشده‌اند، با بررسی قانون‌ها و مقررات حاکم بر کشور می‌توان دریافت که قانونگذار ایران به‌منظور اثبات مشروعیت این قسم از حبس، به مستنداتی چون «عمومیت ادلۀ مشروعیت حبس» و همچنین «فلسفۀ حبس انفرادی برای متهمان و محکومان» تمسک کرده است. یافته‌ها حاکی از آن است که با در نظر گرفتن تفاوت‌های شایان توجه حبس عمومی با انفرادی باید اذعان کرد که با واکاوی در مبانی و ادلۀ این حکم، نه‌تنها از عمومیت ادلۀ مشروعیت حبس نمی‌توان مشروعیت حبس انفرادی را اثبات کرد، بلکه با استناد به «ممنوعیت شکنجه» و تعارض مشروعیت حبس انفرادی با اصولی چون «اصل کرامت انسانی»، «اصل برائت کیفری»، «فلسفۀ مجازات زندان» و «قاعدۀ ضمان‌آور بودن اتلاف بالتسبیب» می‌توان عدم مشروعیت حبس انفرادی را اثبات کرد و بالتبع در سیاست تقنینی، در راستای کیفرزدایی آن گام برداشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Individual Prison Legislation; Basics and Challenges

نویسندگان [English]

  • Hamid Masjed Saraie 1
  • Mohammad Hasan Najjari 2
1 Associate Professor, Jurisprudence and Islamic Law, Faculty of Literature and Humanities, Semnan University, Semnan, Iran
2 Ph.D. Student, Jurisprudence and Islamic Law, Faculty of Literature and Humanities, Semnan University, Semnan, Iran
چکیده [English]

One of the most prominent topics in Iran's criminal law system, under the issue of imprisonment, is the use of solitary confinement for defendants and criminals, referred to in the Iranian law as "single-player prison". Although none of the Imams' jurists and Muslim jurists explicitly condemn the legitimacy of solitary confinement, but by examining the legal and legal effects, it can be obtained in order to prove the legitimacy of such imprisonment to documents such as the generalization of evidence of the absolute legitimacy of imprisonment, as well as the philosophy of placing the accused And criminals are cited in solitary confinement. However, taking into account the principle of the severity of crimes and penalties, one can not only perceive the general nature of the evidence of the absolute legitimacy of imprisonment, but also, based on the prohibition of torture and conflict, the legitimacy of solitary confinement with principles such as the principle of human dignity, the principle The criminal offense and the philosophy of punishment can be demonstrated by the lack of legitimacy of solitary confinement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Solitary Confinment"
  • "Individual Prison"
  • "Prison"
  • "Punishment"
  • "Torture"
  1. -         قرآن کریم.

    1. آخوندی، محمود (1374). آیین دادرسی کیفری، چ دوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    2. آنسل، مارک (1375). دفاع اجتماعی، ترجمۀ محمد آشوری و علی حسین نجفی ابرندآبادی، چ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
    3. ابن‌ادرید، محمدبن حسن (1988). جمهرة اللغة، بیروت: دارالعلم للملائین.
    4. ابن‌حزم، ابومحمد علی‌بن احمد‌بن سعید (بی‌تا). المحلی، به تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت: دارالفکر.
    5. ابن‌فارس، احمد (1404 ق). معجم مقاییس اللغة، به تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    6. ابن‌کثیر، عمادالدین ابوالفداء (1402 ق). البدایة و النهایة، بیروت: مکتبة المعارف.
    7. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414 ق). لسان العرب، چ سوم، بیروت: دار صادر.
    8. ابویوسف، یعقوب‌بن ابراهیم (1352 ق). موسوعة الخراج، بیروت: دارالمعرفة.
    9. اردبیلی، محمد علی (1383). حقوق بین‌المللی کیفری (مجموعه مقالات). تهران: گنج دانش.
    10. ـــــــــــــــــــ (1389). حقوق جزای عمومی، چ بیست و پنجم، تهران: میزان.
    11. ازهری، محمدبن احمد (1421 ق). تهذیب اللغة، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    12. اسماعیل‌بن عباد (1414 ق). المحیط فی اللغة، به تحقیق محمد حسن آل‌یاسین، بیروت: عالم الکتب.
    13. احمدی موحد، اصغر (1383). اجرای احکام کیفری، تهران: میزان.
    14. امام خمینی (بی‌تا الف). تحریر الوسیلة، قم: دارالعلم.
    15. ــــــــــــ (بی‌تا ب). صحیفۀ نور، قم: دارالعلم.
    16. بولک، برنارد (1385). کیفرشناسی، ترجمۀ علی حسین نجفی ابرندآبادی، چ چهارم، تهران: مجد.
    17. بیرانوند، رضا و کوشا، جعفر و هاشمی، حمید و رنجبر، بهرام (1389). وظایف پلیس شهروندمدار در رعایت حقوق شهروندی متهمان، فصلنامۀ دانش انتظامی، شمارۀ 48: 203 - 244.
    18. پیکا، ژرژ (1389). جرم‌شناسی، ترجمۀ علی حسین نجفی ابرندآبادی، تهران: میزان.
    19. ثقفی، ابواسحاق ابراهیم‌بن محمد (بی‌تا). الغارات، تهران: انجمن آثار ملی.
    20. تمیمی مغربی، نعمان‌بن محمدبن منصور (1385 ق). دعائم الاسلام، چ دوم، قم: آل‌البیت (ع).
    21. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
    22. جوادی آملی، عبدالله (1388 ق). صورت و سیرت انسان در قرآن، قم: اسراء.
    23. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1376 ق). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملائین.
    24. خوانساری، سید احمد (1405 ق). جامع المدارک فی شرح المنافع، چ سوم، قم: اسماعیلیان.
    25. خویی، ابوالقاسم (1422 ق). مبانی تکملة المنهاج، قم: مؤسسۀ احیاء آثار امام خویی (ره).
    26. ــــــــــــــــــــ (1407 ق). مصباح الفقاهه، قم: دارالهادی.
    27.  دانش، تاج زمان (1372). حقوق زندانیان و علم زندان‌ها، تهران: دانشگاه تهران.
    28. دهخدا، علی ‌اکبر (1373). لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.
    29. رحیمی‌نژاد، اسماعیل (1390). نگرش اسلامی به کرامت انسانی، مجلۀ معرفت حقوقی، شمارۀ 2: 113 - 126.
    30. رهبر، مهدی؛ سعادت، صالح (1388). بررسی قاعدۀ تسبیب با رویکردی به آرای امام خمینی (ره)، پژوهشنامۀ متین، شمارۀ 45: 79 - 102.
    31. ساکت، محمد حسین (1365). نهاد دادرسی در اسلام، تهران: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    32. ساولانی، اسماعیل (1393). حقوق جزای عمومی، چ چهارم، تهران: دادآفرین.
    33. سپهری، محمد (1373). زندان از دیدگاه اسلام، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    34. سید شریف رضی، محمدبن حسین (1414 ق). نهج البلاغه، به تصحیح صبحی صالح، قم: هجرت.
    35. شاملو احمدی، محمد حسین (1383). دادسرا و تحقیقات مقدماتی، تهران: دادیار.
    36. شمس، علی (1386). پژوهشی دربارۀ زندانبانی اسلامی، تهران: راه تربیت.
    37. شمس ناتری، محمد ابراهیم (1381). اصل برائت و موارد عدول از آن در حقوق کیفری، مجلۀ مجتمع آموزش عالی قم، شمارۀ 14: 65 - 88.
    38. ـــــــــــــــــــــــــــ (1378). بررسی تطبیق مجازات اعدام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    39. شهید اول (1414 ق). الدروس الشرعیة فی فقه الامامیّة، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    40. ــــــــــ (بی‌تا). القواعد و الفوائد، به تصحیح سید عبدالهادی حکیم، قم: کتابفروشی مفید.
    41. شهید ثانی (1410 ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، المحشّی کلانتر، قم: کتابفروشی داوری.
    42. ــــــــــ (1413 ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
    43. شیخ حر عاملی (1409 ق). وسائل الشیعة، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
    44. شیخ طوسی (1400 ق الف). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالکتب العربی.
    45. ــــــــــــ (1407 ق). تهذیب الاحکام، چ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    46. ــــــــــــ (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیّة، به تصحیح سید محمد کشفی، چ سوم، تهران: المکتبة المرتضویّة لاحیاء الآثار الجعفریّة.
    47. ــــــــــــ (1400ق ب). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چ دوم، بیروت: دارلکتاب العربی.
    48. صاحب جواهر (1398 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، قم: دارالکتب الاسلامیة.
    49. صالحی، ابوالفضل؛ بهروزی، داود (1392). حبس انفرادی؛ مجازات یا سوء رفتار، مجلۀ اصلاح و تربیت، سال 11، شمارۀ 137: 17 - 20.
    50. صلاحی، جاوید (1354). کیفرشناسی، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه ملی.
    51. طبسی، نجم‌الدین (1382). حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ترجمۀ سید محمد علی احمدی ابهری و بوذر دیلمی معزی و سید هادی رمضانی، قم: بوستان کتاب.
    52. طریحی، فخرالدین‌بن محمد (1375). مجمع البحرین، چ سوم، تهران: مرتضوی.
    53. عبدالعزیزبن اسحاق (بی‌تا). مسند زید، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    54. علیخانی، علی اکبر (1377). کرامت انسانی در سیرۀ سیاسی امام علی (ع)، مجلۀ فرهنگ، شمارۀ 27 و 28: 215 - 228.
    55. علامه حلی (1420 ق). تحریر الاحکام الشریعة علی مذهب الامامیة، به تصحیح ابراهیم بهادری، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
    56. ــــــــــ (1413ق الف). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    57. ــــــــــ (1413ق ب). مختلف الشیعة فی الاحکام الشریعة، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    58. فاضل هندی (1391 ق). کشف اللثام، تهران: فراهانی.
    59. فخرالمحققین (1387 ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: اسماعیلیان.
    60. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409 ق). کتاب العین، چ چهارم، قم: هجرت.
    61. فیروزآبادی، محمدبن یعقوب (1405 ق). القاموس فی المحیط، قاهره: المؤسسة الحلبی.
    62. قاضی ابن‌براج (1407 ق). مهذّب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    63. کلینی، محمدبن یعقوب (1407 ق). الکافی، چ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    64. گلدوزیان، ایرج (1384). بایسته‌های حقوق جزای عمومی، چ دوازدهم، تهران: میزان.
    65. گودرزی بروجردی، محمد رضا و مقدادی، لیلا (1383). تاریخ تحولات زندان، تهران: میزان.
    66. ماوردی، ابوالحسن (بی‌تا). احکام السلطانیة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    67. مجلسی، محمد باقر (1403 ق). بحارالانوار، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    68. محقق ثانی (1408 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: آل‌البیت (ع).
    69. محقق داماد، سید مصطفی (1383). قواعد فقه (بخش مدنی)، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    70. محقق حلی (1408 ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، به تصحیح عبدالحسین محمد علی بقال، چ دوم، قم: اسماعیلیان.
    71. ـــــــــــ (1418 ق). مختصر النافع فی فقه الامامیة، چ ششم، قم: مؤسسةالمطبوعات الدینیة.
    72. مطهری، مرتضی (1383). مجموعه آثار شهید مطهری (ره)، چ چهارم، قم: صدرا.
    73. مطهری‌زاده، یاسین (1392). اثرات مثبت و منفی زندان بر محکومین به مجازات حبس در استان کهگیلویه و بویراحمد، استاد راهنما: ناصر قاسمی، پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد رشتۀ حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
    74. معین، محمد (1360). فرهنگ فارسی، چ چهارم، تهران: امیرکبیر.
    75. مکارم شیرازی، ناصر (1385). اخلاق در قرآن، قم: مدرسۀ امام علی‌بن ابیطالب (ع).
    76. منتظری، حسینعلی (1409 ق). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، چ سوم، قم: نشر تفکّر.
    77. ـــــــــــــــــــ (1371). مبانی فقهی و حکومت اسلامی (دراسات فی ولایة الفقیه و فقه دولة الاسلامیة)، ترجمۀ ابوالفضل شاکری، تهران: تفکر.
    78. نوربهاء، رضا (1386). شکنجه در کنوانسیون 1984سازمان ملل متحد، مجلۀ کانون وکلا، شمارۀ 148 و 149: 189 - 214.
    79. وائلی، احمد (1375). احکام زندان در اسلام، ترجمه محمد حسن بکائی، چ چهارم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    80. وکیل، امیر ساعد و عسکری، پوریا (1387). قانون اساسی در نظم حقوقی کنونی، چ دوم، تهران: مجد.
    81. ولیدی، محمد صالح (1374). حقوق جزای عمومی، چ سوم، تهران: دفتر نشر راد.
    82. قانون اساسی.
    83. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ه‍.. ش (ق.م.ا).
    84. قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1394 ه‍..ش (ق.آ.د.ک).
    85. قانون برنامۀ چهارم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1383 ه‍.ش.
    86. قانون جرم سیاسی مصوب 1395ه‍.ش.
    87. قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 1383 ه‍.ش.
    88. آیین‌نامۀ اجرایی سازمان امور زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب 1384 ه‍. ش.
    89. آیین‌نامۀ اجرایی بازداشتگاه‌های موقت مصوب 1385 ه‍.ش.
    90. آیین‌نامۀ اجرای نحوۀ ادارۀ بازداشتگاه‌های امنیتی مصوب 1385 ه‍.ش.
    91. آیین‌نامۀ اجرایی نحوۀ ایجاد، اداره و نظارت بر بازداشتگاه‌های انتظامی مصوب 1381 ه‍.ش.