تبیین مصلحت به‌مثابۀ سنجه و شاخصِ ولایت قهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشیار، دانشگاه آیت‌الله حائری (ره)، میبد، ایران

چکیده

شاخص مصلحت در سراسر احکام مربوط و مرتبط با ولایت قهری خود را نشان می‌دهد.تشریع ولایت قهری به قصد تأمین مصالح مولی‌علیه است. یعنی این نهاد در اصل وضع، مبتنی بر مصلحت خواهد بود. البته مصلحت مندرج در ولایت قهری، همانند عبادات نیست که صرفاً تعبدی و خارج از فهم باشد. در تحقق، ضوابط و نیز ویژگی‌های «ولی» و همچنین در صحت و نفوذ تصرفات، مصلحت به‌مثابۀ شاخص و سنجه‌ای قوی،این مسیر (راه) و مصیر (نتیجه) را کنترل، هدایت و پایش می‌کند. درستی پیمودن فرآیند ولایت از آغاز تا پایان و نیز صحه‌گذاشتن بر نوع نتیجۀ به‌دست‌آمده، روایی و نفوذ تصرفات، مرهــون اِعمال و عمل به این معیار است. واگذاری این جایگاه به پدر و جد پدری، بازگشت ولایت، با در نظر گرفتن بایستــگیِ تحقق خواستۀ شارع در دستیابی به مصالح طفل و در واقع، به پشتوانۀ اصل مصلحت است که کاملاً موجه و مدلل به‌نظر می‌رسد. انگارۀ تسهیم/ تفویض مادر در ولایت، دلایل قوی و قویم ندارد و این یعنی از شاخــص مصلحت، بی‌بهره است. مصالح چندگانۀ جامعه، فرزند، مادر، خانوادۀ جدید، مانع از این تسهیم/ تفویض است.در مقام اجرا، التـزام به اصل مصلحت (نه عدم مفسده) البته به‌گونه‌ای متعارَف (و نه نفس‌الامری) خود واجد مصلحت است. تبیین و گزارشی تبیینی از چگونگی نُمود و ظهور اصل مصلحت در ولایت قهری و گزاره‌های مترتب و مربوط، بایسته‌ای است که این جُستار برای خود ترسیم کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Defining Expediency as a Scale of Forcible Guardianship

نویسندگان [English]

  • Ardavan Arzhang
  • Abbas Kalantari Khalil Abad
Associate Professor, University of Ayatollah Haeri, Meybod, Iran
چکیده [English]

Scale The Expediency can be clearly observed in all the Islamic commandments related to natural guardianship. The divine law  regarding natural guardianship is intended to guarantee the best interests of the ward. Of course,the term best interest is different from that used in prayers,which is beyond human understanding.Guardianship as well as the regulations and characteristics set forth for the guardian , and in the context of the veracity and ratification of the relevant possessions, the Expediency is used as a scale to control, guide, and monitor both in process and the results.Transferring a child’s guardianship to the father (or to the grandfather) shall be enforced with due consideration of the necessity of realizing the legislator’s demand in achieving the infant’s Expediency;and such transfer is, in fact, supported by the Principle of Expediency which seems perfectly reasonable and justifiable.The assumption of mother’s sole/shared custody lacks sufficient upright reasoning . Transferring guardianship to the mother or giving the mother shared custody of the child would be against the multiple interests of the society, the child, the mother, and the newly founded family.This study reviews the emergence and adoption of the Principle of Expediency in natural guardianship and the statements related thereto in Islam.                                                                                                                                              

کلیدواژه‌ها [English]

  • Expediency
  • forcible guardianship,the ward, father, grandfather, Scale
  1. قرآن کریم.
  2. ابراهیمی، نصرالله (1382). نهادهای حقوقی حمایت از اطفال در حقوق ایران، فصلنامۀ فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شمارۀ 31.
  3. ابن‌جنید، محمدبن ‌احمد (1416 ق). مجموعه فتاوی ابن‌جنید، قم: انتشارات اسلامی.
  4. ابن‌عقیل، حسن‌بن ‌علی (1416 ق). فتاوی ابن ‌ابی‌عقیل، قم: انتشارات اسلامی.
  5.  ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین (1415 ق). لسان العرب، جلد 2، قم: نشر ادب.
  6. اردبیلی، احمد‌بن محمد (1403 ق). مجمع الفائده و البرهان، قم: انتشارات اسلامیه.
  7. ارژنگ، اردوان (1384). بررسی تحلیلی مفهوم عدالت شاهد، مجلۀ مطالعات اسلامی، بهار 1384، شمارۀ67: 17 تا 76.
  8. امامی، حسن (1376). حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
  9. انصاری، مرتضی (1415 ق). المکاسب، چاپ اول، قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ انصاری.
  10. بحرالعلوم، محمد‌بن محمد تقی (1403 ق). بلغه‌الفقیه، چ چهارم، تهران: مکتبه الصادق (ع).
  11. بحرانی، یوسف (1405 ق). الحدائق الناظره، چ اول، قم: انتشارات اسلامی.
  12. بوطی، محمد رمضان (1384). مصلحت‌ و شریعت، اصغر افتخاری، چ ‌اول، تهران: گام نو.
  13. حائری شاهباغ، علی (1382). شرح قانون مدنی، جلد 1، چ دوم، تهران: گنج دانش.
  14.  حسینی‌عاملی، جواد (1419 ق). مفتاحالکرامه، قم: انتشارات اسلامی.
  15. حر عاملی، محمدبن حسن (1413 ق). وسائل الشیعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  16. حلی (علامه)، حسن‌بن یوسف (1422 ق). تذکره الفقهاء، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  17. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1413 ق). قواعد الأحکام، قم: انتشارات اسلامی.
  18. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1399 ق). کشف المراد، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
  19. حلی، محمدبن حسن فخرالمحققین (1387). ایضاح الفوائد، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  20. خضری‌بک، محمد (1407 ق). اصول الفقه، بیروت: دارالقلم.
  21. دهخدا، علی‌اکبر (1379). لغتنامۀ دهخدا، چ دوم، تهران: مؤسسۀ لغتنامۀ دهخدا.
  22. راغب اصفهانی، حسین‌بن ‌محمد (1412 ق). مفردات الفاظ ‌القرآن، لبنان: دارالعلم.
  23. الشرتونی،السعید (1362). اقرب الموارد، تهران: دار الأسره.
  24. شوشتری، سید محمد حسن(1427 ق). دیدگاه‌های نو در حقوق، چ دوم، تهران: نشر میزان.
  25. صفایی، حسین (1385). مختصر حقوق خانواده، چ یازدهم، تهران: نشر میزان.
  26. صدوق، محمدبن ‌علی (1413 ق). من لایحضره الفقیه، چ دوم، قم: دارالکتب الإسلامیه.
  27. طوسی (شیخ)، محمدبن ‌حسن (1387 ق). المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران: المکتبه المرتضویه.
  28. طوسی، محمدبن علی (1408 ق). الوسیله إلی نیل الفضیله، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی (ره).
  29. علم‌الهدی، سید مرتضی (1346). الذریعه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  30. عاملی، زین‌الدین‌بن ‌علی شهید ثانی(1410 ق). الروضة البهیة، قم: کتابفروشی داوری.
  31. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1419 ق). مسالک الأفهام، قم: المعارف الإسلامیه.
  32. عاملی، محمد‌بن مکی شهید اول (1412 ق). القواعد و الفوائد، قم: نشر اسلامی.
  33. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1410 ق). اللمعه الدمشقیه، چ اول، بیروت، دارالتراث.
  34. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1419 ق). الدروس الشرعیه، چ دوم، قم: نشر اسلامی.
  35. عمید زنجانی، عباسعلی (1421 ق). فقه سیاسی، چ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  36. غزالی، محمدبن‌ محمد (1382). المستصفی، تصحیح محمد سلیمان اشقر، تهران: نشر احسان.
  37. فاضل، مقدادبن ‌عبداللّه (1425 ق). کنز العرفان،‌ قم،: انتشارات مرتضوی.
  38. کاتوزیان، ناصر (1384). دورۀ مقدماتی حقوق مدنی خانواده، تهران: نشر میزان.
  39. ـــــــــــــ (1387). قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، چ پنجم: تهران.
  40. کرکی، علی‌بن حسین (1414 ق). جامع‌المقاصد، چ دوم، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  41. محقق داماد، مصطفی (1384). قواعد فقه (بخش جزایی)، چ پنجم، تهران: علوم اسلامی.
  42. مکارم ‌شیرازی، ناصر (1411 ق). القواعد الفقهیه، چ 3، قم: مدرسۀ امام امیرالمؤمنین (ع).
  43. مکارم ‌شیرازی، ناصر و همکاران (1374). تفسیر نمونه، چ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  44. موسوی‌خلخالی، سید محمد مهدی (1432 ق). حاکمیت در اسلام، چ ‌اول، قم: نشر اسلامی.
  45. موسوی‌ خمینی، سید روح‌الله (1415 ق). تحریر الوسیله، قم: دارالعلم.
  46. موسوی‌ خویی، ابوالقاسم (1377). مصباح الفقاهه، قم: نشر داوری.
  47. ـــــــــــــــــــــــ (1418 ق). موسوعه الامام الخوئی، قم: مؤسسه الإمام الخوئی.
  48. نجفی، محمد حسن (1404 ق). جواهر الکلام، چاپ هفتم، بیروت: دارإلاحیاء التراث.
  49. وزیری، مجید (1381). نگاهی به وظایف تربیتی پدر در برابر کودک از دیدگاه اسلام، مجلۀ دانشکدۀ علوم انسانی، پاییز 1381، شمارۀ 164: 565 تا 584.