بررسی فقهی دادرسی غیابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق دانشگاه تهران

چکیده

مشروعیت حکم علیه غایب، از مسائل مهم فقه قضایی است. از یک سو نمی‌توان تشکیل جلسۀ دادگاه را به حضور دو طرف دعوا منوط کرد؛ چرا که عده‌ای امکان یا قصد حضور در دادگاه را ندارند و از طرف دیگر، دادرسی علیه غایب نباید موجب تضییع حقوق وی شود. فقهای امامیه برای حل این دوگانگی نظریات و استدلال‌های متفاوتی دارند؛ عده‌ای با استناد به اصل عدم ولایت، حکم علیه غایب را به مورد روایت (حق‌الناس) محدود کرده‌اند و گروهی نیز با استناد به اطلاق و عموم دلایل ناظر به قضاوت، حضور همۀ اصحاب دعوا را شرط ندانسته‌اند و بر این باورند که قضاوت علیه غایب جایز است. بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهد که با تخصیص اصل اولی عدم ولایت، صدور حکم علیه غایب در حق‌الناس جایز است و در حق‌الله هیچ دلیلی بر جواز دادرسی وجود ندارد. محکومٌ‌له نیز به‌منظور حفظ حقوق غایب (محکوم‌ٌعلیه) موظف به ارائۀ ضمانت‌های متناسب است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Study of Judgment in Absence

نویسندگان [English]

  • Sa'id Nazari Tavakkoli 1
  • Moslem Heydari 2
1 Associate Professor, College of Theology and Islamic Teachings, University of Tehran, Iran
2 Ph.D Student of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

The legitimacy of the judgment against the person who is absent from the due process meeting is an important matter in judicial jurisprudence. On the one hand, it is not possible to hold hearing session provided that both parties should attend the court, becouse some people do not have the possibility or intention to appear in the court. And on the other hand, trial against the absent should not result to wastage of his rights. Imamiyyah jurisprudents have different opinions to solve this dichotomy. Some of them, refferring to the principle of the autonomy of the individual, have limited the judgment against absent to the (rights of people) narrative. Another group, referring to the general evidences for judgment, hold that it is not necessary for all parties to be present at the court and belive that it is permissible to make judgment against the absent. These studies show that based on the primary principle of the autonomy of the individual, it is permissible to make judgment against absent on the rights of people. On the right of Allah, there is no reason to permit proceedings. Judgment creditor is also abliged to provide appropriate guarantees to protect the rights of absent (judgment detor).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Absent
  • Trial
  • legitimacy
  • Evidence
  • principle

مراجع

. قرآن کریم.
2. آشتیانی، میرزا محمد حسن (1425 ق). کتاب القضاء (للآشتیانی ط - الحدیثة)، ج 1، قم: انتشارات زهیر - کنگرۀ علامه آشتیانی قدس سره.
3. اردبیلی، احمد (1403 ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان،‌ ج 12، محقق/ مصحح: آقا مجتبی عراقی - علی‌پناه اشتهاردی، آقاحسین، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
4. انصاری، مرتضی (1415 ق). القضاء و الشهادات، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
5. بجنوردی، سید حسن (1419 ق). القواعد الفقهیة، جلد 3، محقق/ مصحح: مهدی مهریزی - محمد حسن درایتی، قم: نشر الهادی.
6. جوهری، اسماعیل‌بن حماد، (1410 ق). الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، ج 2، بیروت: دارالعلم للملایین.
7. حائری طباطبایی، سید علی (1413 ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، ج 2، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع)؛ طبع القدیمه.
8. حر عاملی، محمدبن حسن (1409 ق) تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه (وسائل الشیعه)، ج 27، محقق/ مصحح: گروه پژوهش مؤسسۀ آل‌البیت (ع)، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
9. حلی، ابن‌سعید (1405 ق). الجامع للشرائع، مصحح: جمعی از محققان تحت اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسه سیدالشهداء العلمیه.
10. حلی (محقق)، نجم‌الدین (‌1408 ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 4، محقق/ مصحح: عبدالحسین محمد علی بقال، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
11. حلی، جمال‌الدین‌ (1407 ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج 4، محقق/ مصحح: مجتبی عراقی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
12. حلی، حسن (بی‌تا). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط - القدیمة)، ج 2، مشهد: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
13. حلی، حسن (1413 ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، ج 3، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
14. ـــــــــــــ (1413 ق). مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ج 8، محقق/ مصحح: گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
15. حمیری، عبدالله‌بن جعفر (1413 ق). قرب الإسناد (ط - حدیثة)، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع).
16. خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بی‌جا: بی‌نا.
17. سبحانی، جعفر (1418 ق). نظام القضاء و الشهاده فی الشریعه الاسلامیه الغراء، ج 1، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
18. صدر، سید محمد (1420 ق). ماوراء الفقه، ج 9، بیروت: دارالأضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
19. صاحب‌بن عباد، اسماعیل (1414 ق). المحیط فی اللغة، محقق/ مصحح: محمد حسن آل‌یاسین، ج 9، بیروت: بی‌نا.
20. طریحی، فخرالدین (1416 ق). مجمع البحرین، ج 5، محقق/ مصحح: سید احمد حسینی، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
21. طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیة، ج 8، محقق/ مصحح: سید محمد تقی کشفی، چاپ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
22. طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن (1407 ق). تهذیب الأحکام، ج 6، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
23. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین (1413 ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 13، محقق/ مصحح: گروه پژوهش مؤسسۀ معارف اسلامی، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
24. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1410 ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشی - کلانتر)، ج 3، قم: کتابفروشی داوری.
25. عاملی، سید جواد (1419 ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط - الحدیثة)، ج 18، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
26. عاملی (شهید اول)، محمدبن مکی (1414 ق). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، ج 4، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
27. فیض کاشانی، محمد (بی‌تا). مفاتیح الشرائع، ج 3، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
28. کلینی، محمدبن یعقوب (1407 ق). الکافی (ط - الاسلامیه)، محقق/ مصحح: علی اکبر غفاری، جلد 2 و 5، چاپ چهارم، قم: دارالکتب الإسلامیة.
29. گلپایگانی موسوی، سید محمد رضا (1413 ق). کتاب القضاء، ج 1، قم: دارالقرآن الکریم.
30. لنکرانی، محمد فاضل موحدی (1420 ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - القضاء و الشهادات، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار (ع).
31. مجلسی دوم، محمد باقر (1404 ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج 23 و 24، چاپ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
32. ـــــــــــــــــــــــ (1406 ق). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج 9 و 10، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
33. محقق داماد، سید مصطفی (1406 ق). قواعد فقه، ج 3، چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
34. محقق سبزواری، محمد باقر (1423 ق). کفایة الاحکام، ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
35. مراغی، سید میرعبدالفتاح (1417 ق). العناوین الفقهیة، ج 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
36. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1423 ق). فقه القضاء، ج 2، چاپ دوم، قم: بی‌نا.
37. نجفی، محمد حسن (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح الشرائع الاسلام، ج 40، محقق/ مصحح: عباس قوچانی - علی آخوندی، چاپ هفتم، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.
38. نراقی، احمد (1417 ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
39. یزدی، سید محمد کاظم طباطبایی (1414 ق). تکملة العروة الوثقی، ج 2، قم: کتابفروشی داوری.
مجله علمی
دوره 13، شماره 4
دی 1396
صفحه 817-840

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 شهریور 1395
  • تاریخ بازنگری: 24 بهمن 1396
  • تاریخ پذیرش: 26 آذر 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار