حکم استیفای حق از راه پرداخت رشوه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

«رشوه‌خواری» و «حق حساب گرفتن» از کسی برای طرفداری از او با تضییع حقوق دیگری، حرام و خلاف شرع و قانون است و همۀ مذاهب اسلامی به حرمت آن قائلند؛ به تعبیری این حکم مورد اجماع مسلمانان است. بی‌تردید کسی که رشوه می‌دهد، مرتکب فعل حرام شده است؛ ولی در مواردی، این اقدام موجب تضییع حق دیگری نیست، بلکه حق واقعی شخص به او می‌رسد که در این فرض نیز رشوه بر گیرندۀ رشوه حلال نخواهد بود؛ اما آیا فعل پرداخت‌کننده هم که برای رسیدن به حق خودش به آن اقدام کرده، ممنوع و حرام است؟ گاهی راه رسیدن به این حق، به رشوه دادن منحصر است و گاهی راه‌های دیگری هم وجود دارد. در این مقاله، با بررسی ادله و دیدگاه‌های فقیهان چنین به‌دست می‌آید که اگر راه رسیدن به حق منحصر در رشوه دادن باشد، این اقدام برای رشوه‌دهنده در حد ضرورت جایز و برای مترشی در هر صورت حرام است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Principles of Restoration of Right through Bribery

نویسنده [English]

  • Seyyed Ahmad Mirhosseini Naieri
Associate Professor at College of Farabi, University of Tehran
چکیده [English]

“Bribery” and to “receive any item of value” from some one to defend him and to infringe or deny the rights of others is unlawful and against the shari'ah (Islamic law) and the law and all Islamic religions hold that it is unlawful; In another word, there is consensus among Muslims regarding this rule. Undoubtedly, one who conducts bribery performs an unlawful act. In some cases bribery does not infringe or deny the rights of others, rather it restores the actual rights of some one. Given that, it will not render the bribe lawful for the bribe recipient. But a question arises here as to whether the act of bribe-giver for restoration of his right is also unlawful and forbidden? Sometimes there is no way but to give bribe to restore one’s right and sometimes there are other ways too. It is understood from the review of the arguments, proofs, and the viewpoints of the jurisprudents in this article that in the case that there is no way but to give bribe for the restoration of right, bribery is lawful for bribe-giver to the extent that it is necessary, but it is unlawful for the bribe-recipient.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Restoration of Right
  • Lawfulness and Unlawfulness
  • Duress and Compulsion
  1. قرآن کریم.

    1. ابن‌حیون، نعمان‌بن محمد مغربی (1385). دعائم الاسلام، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
    2. ابن‌قدامه (بی‌تا). مغنی، بیروت: دارالفکر.
    3. بحرانی، یحیی‌بن حسین (1384). شهاب الحکمه در آداب و اخلاق و حکمت عملی، تهران: انتشارات برگ رضوان.
    4. بهبهانی، وحید (1310). رسالۀ عملیه متاجر، بی‌نا، بی‌جا.
    5. حر عاملی، محمدبن الحسن (1391). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشّریعة، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    6. حمیری، عبدالله‌بن جعفر (1413 ق). قرب الاسناد، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
    7. حیدری، سید علی‌نقی (1418 ق). اصول الاستنباط، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
    8. خمینی، روح‌الله (1383). تحریر الوسیله، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    9. دادوئی، حمیدرضا (1383). رشوه و احکام آن در فقه اسلامی، قم: بوستان کتاب.
    10. سبحانی، جعفر (1382). الموجز فی اصول الفقه، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
    11. شهید ثانی، زین‌الدین (1425 ق). مسالک الافهام، قم: مؤسسة معارف الاسلامیه.
    12. شیخ الطائفه، محمدبن الحسن (1409 ق). التبیان فی تفسیر القرآن، تهران: مکتب اعلام الاسلامی.
    13. شیخ انصاری، مرتضی (1375). مکاسب، بی‌جا: بی‌نا.
    14. طباطبایی، سید محمدکاظم (بی‌تا). عروة الوثقی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    15. طوسی، محمدبن حسن (1407 ق). تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    16. فاضل مقداد، جمال‌الدین (1373). کنزالعرفان، تهران: انتشارات مرتضوی.
    17. الفقه المنسوب الی الامام الرضا علیه السلام (1406 ق). مشهد: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
    18. فیض کاشانی، محمدمحسن (1406 ق). الوافی، اصفهان: کتابخانۀ امیرالمؤمنین.
    19. محقق حلی، جعفربن حسن (1377). شرایع الاسلام، بی‌جا: بی‌نا.
    20. مظفر، محمدرضا (1382). اصول الفقه، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
    21. مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    22. نجفی، محمدحسن (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    23. نراقی، محمدمهدی (1425 ق). انیس التجار، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.