بازشناسی تطورِ جریان اصالت تأخرِ حادث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، مدرس حوزة علمیة قم

2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس فارابی، دانشگاه تهران

چکیده

واکاویِ تطورِ جریان اصل تأخر حادث در تاریخ فقه شیعه، به‌عنوان اصل پرکاربردی در ابواب متعدد فقهی و مؤثر در تقنین، زمان و دلیل و تأثیرِ دگرگونیِ دیدگاه فقها را نسبت به اصل مذکور روشن خواهد کرد. نظریاتی همچون اطلاق در جواز و اجرا، نفیِ مطلقِ اجرا و تفصیل در جریان و عدم جریان، پیرامون این اصل مطرح شده‌اند. تبدل به اصل مثبِت، تعارض با اصلِ همانند در طرفِ مقابل و نقص در ارکان و شرایط استصحاب، به‌عنوان دلایل مخالفانِ اصل تأخر حادث مطرح شده و در مقابل، در طرفداری از جریانِ این اصل، به دلایلی همچون بنای عُقلا، ارتکاز عرفی بر جریِ عملی مطابق این اصل و انطباقِ اطلاقِ دلیل استصحاب استناد شده است. مقالۀ حاضر، رهیافت نوینی از واکاویِ تطور تاریخیِ جریان این اصل، به‌دست می‌دهد و با نقد و بررسیِ دلایل و پیشفرض‌های مخالفان جریان اصل تأخر حادث و حل اشکالات مطرح‌شده، ضمن کشف راه خروج از تعارض در برخی از صُوَر شک و عدم تبدل این اصل به اصل مثبِت، به ارائۀ تفصیلی دیگر در صُوَر شک، توجه به تأثیر احتمال تقارن و استنتاجِ جریان آن در برخی موارد می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition of Evolutionary Trend of Originality of Posterior Occurrence

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Naeini Manuchehri 1
  • Mohammad Hakim 2
1 Master of Islamic Jurisprudence and Principles at Seminary of Qom
2 M.A in Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, College of Farabi, University of Tehran
چکیده [English]

Analysis of the evolutionary trend oforiginality of posterior occurrence in the history of Shi'ah jurisprudence as a widely-used principle within the numerous jurisprudential subjects and as an effective principle in legislation will clarify the time, reason, and the effect of the jurisprudents' changing views toward the aforementioned principle. Some theories such as generality of permissibility and execution, absolute negation of execution and expounding the stream or lack of stream are discussed concerning this principle. Transforming into a demonstrative principle, conflict with the opposite identical principle, and defects of bases and conditions of continuity presumption (Isteshab) are brought up as the grounds of the opponents of principle of posterior occurrence. In contrast, a number of reasons like conduct of the wise, the traditional reliance on practical stream compatible with this principle, and compatibility of the generality of the cause of continuity presumption have been cited to support this principle. This article has presented a new approach to the analysis of historical evolution of the stream of this principle. Analyzing the evidences and presuppositions of the opponents of the principle of posterior occurrence and solving the raised problems, it tries to discover a way to remove the conflict in some forms of doubts and to prevent from changing this principle into a demonstrative principle. Meanwhile, it gives another description for the forms of doubts, and pays attention to the influence of the probability of coincidence and the inference of the stream thereto in some cases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Posterior Occurrence
  • Principle of Posterior Occurrence
  • Continuity Presumption (Isteshab)
  • Principle of Non-existent
  • Intellectual Principle
  • Demonstrative Principle
  • Conflict of Two Principles
  1. آشتیانی، محمد حسن (1418 ق). رساله فی القواعد الفقهیه، تهران: مؤسسۀ اطلاعات.
  2. ابن‌حمزۀ طوسی، محمدبن علی (1408 ق). الوسیله إلی نیل الفضیله، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
  3. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414 ق). لسان العرب، بیروت: دارالفکر/ دار صادر.
  4. اصفهانی، محمدحسین (1374). نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، قم: سیّدالشهداء (ع).
  5. امامی، سید حسن (بی‌تا). حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
  6. انصاری، مرتضی (1428 ق). فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  7. انوری، حسن (1387). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
  8. بحرالعلوم، سید مهدی (1427 ق). مصابیح الأحکام، قم: منشورات میثم تمّار.
  9. بحرالعلوم، سید مهدی (1406 ق). الدرّه النجفیه، بیروت: دارالزهراء (س).
  10. بروجردی طباطبایی، سید حسین (1426 ق). تبیان الصلاه، مقرّر: صافی، علی، قم: گنج عرفان.
  11. بهبهانی، محمدباقر (1424 ق). مصابیح الظلام، قم: مؤسّسۀ العلامه المجدّد الوحید البهبهانی.
  12. جزایری، محمدجعفر (1415 ق). منتهی الدرایه فی توضیح الکفایه، قم: مؤسسۀ دارالکتب.
  13. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1390). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
  14. حائری، عبدالکریم (1418 ق). درر الفوائد، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  15. حر عاملی، محمدبن حسن (1409 ق). وسائل الشیعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  16. خراسانی، محمدکاظم (1409 ق). کفایه الاصول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  1. خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیله، قم: مطبوعات دارالعلم.
  1. خمینی، سید مصطفی (1418 ق). تحریرات فی الاصول، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  2. خویی، سید ابوالقاسم (1417 ق). مصباح الاصول (مباحث حجج و امارات)، مقرّر: واعظ حسینی، محمد سرور، قم: داوری.
  3. دربندی، آقا بن عابد (بی‌تا). خزائن الأحکام، قم: بی‌جا.
  4. دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
  5. روحانی، سید محمد (1413 ق). منتقی الاصول، مقرّر: حکیم، سید عبدالصاحب، قم: دفتر آیت‌الله سید محمد روحانی.
  6. شهید اول، محمدبن مکی عاملی (1417 ق). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
  7. شهید اول، محمدبن مکی عاملی (1419 ق). ذکری الشیعه فی أحکام الشریعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  8. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی عاملی (1413 ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرایع الإسلام، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
  9. صدر، سید محمد باقر (1418‌ ق). دروس فی علم الاصول، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
  10. طاهری، حبیب‌الله (1418 ق). حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
  11. طوسی، محمدبن حسن (1387). المبسوط فی الفقه الإمامیه، تهران: المکتبه المرتضویه.
  12. ------------------ (1407 ق). تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  13. عاملی حسینی، سید جواد (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، بیروت: دارلاحیاء التراث العربی.
  14. علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1413 ق). قواعد الأحکام فی معرفه الحلال والحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
  15.  -------------------- (1419 ق). نهایه الإحکام فی معرفه الأحکام، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  16. --------------------- (1420 ق). تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
  17. فاضل لنکرانی، محمد (1385). ایضاح الکفایه، قم: نوح.
  18. کاتوزیان، ناصر (1390). اثبات و دلیل اثبات، تهران: میزان.
  19. کلینی، محمدبن یعقوب (1407 ق). الکافی، تهران: دارالکتب العلمیه.
  20. محقق حلی، جعفربن حسن (1408 ق). شرایع الإسلام، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  21. ---------------------- (1407 ق). المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسۀ سیدالشهداء (ع).
  22. محمدی، ابوالحسن (1366). مبانی استنباط حقوق اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
  23. مراغی، سید میرفتاح (1417 ق). العناوین الفقهیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
  24. مروجی، علی (1419 ق). تمهید الوسائل فی شرح الرسائل، قم: مکتب النشر الاسلامی.
  25. مغنیه، محمد جواد (1975). علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید، بیروت: دارالعلم للملایین.
  26. --------------- (1421 ق). فقه الإمام الصادق (ع قم: مؤسسۀ انصاریان.
  27. ملکی اصفهانی، مجتبی (1379). فرهنگ اصطلاحات اصول، قم: عالمه.
  28. نایینی، محمد حسین (1352). أجود التقریرات، مقرّر: خویی، سید ابوالقاسم، قم: مطبعه العرفان.
  29. ----------------- (1376). فوائد الاصول، مقرّر: کاظمی، محمد علی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
  30. نایینی منوچهری، محمد رضا (بی‌تا الف). تقریرات درس خارج فقه، بی‌جا: بی‌نا.
  31. ---------------------- (بی‌تا ب). ضمایم تقریرات، بی‌جا: بی‌نا.
  32. نجفی، محمد حسن (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، بیروت: درالأحیاء التراث العربی.
  33. نراقی، احمد (1415 ق). مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  34. نراقی، محمدمهدی (بی‌تا). لوامع الأحکام فی فقه شریعه الاسلام، قم: بی‌نا.
  35. ولایی، عیسی (1389). فرهنگ تشریحی اصول فقه، تهران: نشر نی.
  36. هندی، محمدبن حسن (1416 ق). کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.