بررسی فقهی قاعدۀ ارشاد جاهل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، رشتۀ فقه و مبانی حقوق دانشگاه قم

2 دانشجوی دورۀ دکتری رشتۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

چکیده

بر اساس قاعدۀ ارشاد، واجب است فرد جاهل در اصول دین، عقاید و معارف الهی و احکام شرعی هدایت شود. از نظر علما ارشاد جاهل به احکام شرعی واجب است و برای اثبات آن به آیاتی نظیر آیۀ شریفۀ نفر و سؤال و روایات کثیری استناد شده است. ولیکن در وجوب ارشاد به موضوعات، بین فقها اختلاف هست و اکثراً معتقدند که اقتضای ادلۀ قاعدۀ ارشاد، وجوب ارشاد در جهل به حکم است و دلیلی بر وجوب ارشاد در موضوعات وجود ندارد و حتی برخی در صورت اذیت شدن جاهل بر اثر اعلام یا افتادن در عسر و حرج آن را حرام دانسته‌اند. اما ارشاد در موضوعات مهمی مانند جان و ناموس، از این حکم مستثنا شده و ارشاد در آنها واجب است. همچنین نسبت قاعدۀ «ارشاد» با قاعدۀ «وجوب اعلام الجاهل فیما یعطی» عموم و خصوص مطلق بوده و با وجود تشابهاتی نظیر حکم تکلیفی وجوب، نسبت آن با «امر به معروف و نهی از منکر» به‌دلیل اختلاف آنها در موضوع تباین است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Study of the Rule of Guiding the Ignorant

نویسندگان [English]

  • Abdollah Omidifard 1
  • Marziyeh Pilehvar 2
1 Associate Professor at Jurisprudence and Principles of Islamic Law, University of Qom
2 Ph.D Student of Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Low, University of Qom
چکیده [English]

An authenticated and unauthorized funds transfer is one of the most important risks in electronic banking. When an authenticated and unauthorized payment instruction is issued and the bank has no knowledge of the instruction being unauthorized, if that payment instruction has been recognized and confirmed in accordance with security procedures agreed upon with customer, the bank considers the instruction to be authentic and transfer the funds. Under such circumstances, does the bank or another person bear Ziman and civil liability? Depending on the payment method used for issuance of the payment instruction and whether the issuance of such instruction was due to the customer's fault or the bank's or neither, Ziman  and liability for damages lies with the bank or the customer or both. This article reviews the concepts of authenticated and unauthorized payments, various categories of payment instructions based on authorization and authenticity, the legal basis of civil liability and consequences of breach of duty under the Iranian law and the U.C.C. The authors believe that in the case of authenticated and unauthorized payments, in principle when the customer has proven the unauthorized characteristic of the transfer, the bank shall bear the risk, unless it proves the customer's fault. Of course the customer should prove unauthorized transfer of the fund.

کلیدواژه‌ها [English]

  • attorneyship
  • delegation
  • legal basis
  • parliament membership
  • Typology
  1. قرآن کریم

    1. ابن‌عاشور، محمد طاهر (1421 ق). التحریر التنویر، ج 11، بیروت: مؤسسۀ التاریخ العربی.
    2. ابن‌منظور، خلیل‌بن احمد (1409 ق). العین، ج 5، 8، 11، 12 و 13، قم: مؤسسۀ دارالهجرة.
    3. انصاری (شیخ)، مرتضی‌بن محمد امین (1374). فرائد الاصول، ج 1، قم: نشر مجمع‌الفکر الاسلامی.
    4. ------------------------- (1378). المکاسب، ج 1، قم: نشر مجمع‌الفکر الاسلامی.
    5. بجنوردی، محمدبن حسن (1389). قواعد فقهیه، ج 1، تهران: نشر مؤسسۀ عروج.
    6. بروجردی، محمدتقی (1405 ق). نهایة الافکار، ج 2، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    7. بحرانی، یوسف‌بن احمد (1369). حدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج 5، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
    8. بحرانی، یوسف‌بن احمد (1423 ق). الدرر النجفیه من الملتقطات، بیروت، نشر دارالمصطفی لاحیاء التراث.
    9. بحرانی، ابن‌میثم (1406 ق). قواعد المرام فی علم الکلام، محقق: حسینی اشکوری، قم: نشر کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
    10. جبعی عاملی (شهید اول)، محمدبن مکی (1412 ق). الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج 3، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    11. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن علی (1394). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج 2 و 3، تهران: مکتبة الاسلامیة.
    12. جمال‌الدین‌بن شهید ثانی، حسن‌بن شیخ (1362). معالم الدین و ملاذ المجتهدین، ج 2، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
    13. جرجس، محمدبن عبدالرحمن (بی‌تا). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیه، ج 1، بیروت: نشر الشرکة العالمیة الکتاب.
    14. جوهری، اسماعیل‌بن عباد (1987). تاج اللغة و صحاح العربیة، ج 2، 4 و 5، قاهره: دارالاحیاء الکتب العربیة.
    15. ---------------- (1414 ق). المحیط فی اللغة، بیروت: ناشر عالم الکتب.
    16. حجتی بروجردی، بهاءالدین (بی‌تا). الحاشیة علی کفایة الاصول، ج 2، قم: نشر انصاریان.
    17. حر عاملی، محمدبن حسن (1409 ق). وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج 3، 12، 15، 19، 24 و 27، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    18. حلی (علامه)، حسن‌بن یوسف (بی‌تا). تذکرةالفقها، تهران: مکتبةالمرتضویة.
    19. -------------------= (بی‌تا). اجوبة المسائل المهنائیة، قم: مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف آل‌البیت.
    20. ------------------- (بی‌تا). نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام، ج 1، قم: نشر مؤسسۀ اسماعیلیان.
    21. حلی (محقق)، نجم‌الدین جعفر (1408 ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    22. حیدری (علامه)، علینقی (1378). اصول الاستنباط، مترجم: عباس زراعت، تهران: نشر فیض.
    23. حویزی عبد، علی‌بن جمعه (1383). تفسیر نورالثقلین، ج 5، قم: نشر دارالتفسیر.
    24. خراسانی (آخوند)، محمد کاظم‌بن حسین (1423 ق). کفایة الاصول، ج 3، قم: مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف آل‌البیت (ع).
    25. خویی، سید ابوالقاسم (1402 ق). مصباح الفقاهة، ج 1، قم: انتشارات وجدنی.
    26. --------------- (1971). مبانی تکملة المنهاج، نجف: نشر مطبعة الآداب.
    27. --------------- (1417 ق). مصباح الاصول، ج 2 و 3، تقریر محمد واعظ الحسینی، قم: مکتبة الداوری.
    28. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین‌بن محمد (1402 ق). المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالمعرفة للطباعه والنشر.
    29. روحانی، محمدصادق (1412 ق). زبدة الاصول، ج 3، قم: نشر مدرسة الامام الصادق.
    30. زبیدی، محمد مرتضی (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس، ج 4، 5 و 7، بیروت: دارالمکتبة الحیاة.
    31. زمخشری، محمودبن محمد (1391). تفسیر کشاف، ج 2 و 8، مترجم مسعود انصاری، تهران: انتشارات ققنوس.
    32. سغناقی، حسین‌بن علی (1423 ق). دراسة تحقیق کتاب الوافی فی الاصول الفقه، ج 4، قاهره: نشر دارالقاهره.
    33. صدر، محمدباقر (1406 ق). دروس فی علم الاصول، ج 1، قم: مؤسسة دائرةالمعارف الفقه الاسلامیه.
    34. طباطبایی (علامه)، محمدحسین (1404 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، 5 و 14، مترجم محمد باقر موسوی، قم: نشر جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
    35. طباطبایی حکیم، محمد سعید (بی‌تا). مرشد المغترب (توجیهات و فتاوی)، ج 1، نجف: نشر دفتر آیت‌الله مرتضوی لنگرودی.
    36. طبرسی، فضل‌بن حسن (1347). تفسیر الجوامع الجامع، ج 1، 2 و 5، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    37. --------------- (1408 ق). مجمع البیان فی التفسیر القرآن، بیروت: نشر دارالمعرفة للطباعة والنشر.
    38. طوسی، محمدبن حسن (1375). الاقتصاد الهادی الی الطریق الرشاد، ج 2، تهران: انتشارات کتابخانه.
    39. طیب، سید عبدالحسین (1393 ق). تفسیر اطیب البیان، ج 6، تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور.
    40. عراقی (محقق)، ضیاءالدین (1368). تعلیقییة استدلالیة علی العروة الوثقی، قم: نشر جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
    41. عمید زنجانی، عباسعلی (1421 ق) فقه سیاسی، ج 1، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    42. غزالی، ابوحامد محمد (1352). احیاء علوم الدین، مصر: مطبعه العثمانیه المصریه.
    43. فاضل لنکرانی، محمد (1388). ایضاح الکفایة، ج 4، قم: انتشارات مرکز فقهی ائمۀ اطهار.
    44. فتح‌الله، احمد (1415 ق). معجم الفاظ الفقه الجعفری، ج 1، قم: مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف آل‌البیت (ع).
    45. فیاض، محمد اسحاق (بی‌تا). محاضرات فی الاصول الفقه، ج 1، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی.
    46. فیض کاشانی، محمدحسن (1401 ق). مفاتیح الشرایع، ج 3، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة.
    47. قاسمی، انعام الحق (1388). قاموس فقهی، تربت جام: نشر آوای اسلام.
    48. قرشی، علی‌اکبر (1364). قاموس قرآن، ج 1 و 7، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    49. کلینی، محمدبن یعقوب (1401 ق). اصول الکافی، ج 1، 2 و 5، بیروت: دارصعب و دارالتعارف.
    50. مجلسی (علامه)، محمد باقر (1403 ق). بحارالانوار، ج 2، 22 و 48، بیروت: مؤسسه الوفاء.
    51. مصطفوی، سید کاظم (1390).ماة القاعدة الفقهیه، ترجمۀ عزیزالله فهیمی، تهران: نشر میزان.
    52. مظفر، محمدرضا (1402 ق). اصول الفقه، ج 1، 2، 3 و4، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
    53. مکارم شیرازی، ناصر (1370). قواعد الفقهیة، ج 1 و 2، قم: نشر مدرسۀ الامام علی‌بن ابی‌طالب (ع).
    54. مکارم شیرازی، ناصر (1382). تفسیر نمونه، تهران: نشر دارالکتب الاسلامی.
    55. مکارم شیرازی، ناصر (1414 ق). انوار الاصول، قم: نشر مدرسه الامام علی‌بن ابی‌طالب (ع).
    56. منتظری، حسینعلی (1419 ق). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، ج 2، قم: نشر تفکر.
    57. موسوی الخمینی، سید روح‌الله (1403 ق). تحریرالوسیله، ج 1 و 2، قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.
    58. نجفی، محمد حسن (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 21، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    59. نجفی عراقی، عبدالنبی (1380). معالم الزلفی فی شرح العروة الوثقی، قم: نشر المطبعة العلمیة.
    60. نراقی، ملا احمد (1371). معراج السعادة، ج 1 و 2، قم: انتشارات هجرت.
    61. یزدی، محمد کاظم‌بن عبدالعظیم (1410 ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ج 2 و 3، با تقریر علی غروی تبریزی، تهران: نشر لطفی.