بازخوانی قاعدۀ فقهی اعراض

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

    این مقاله با هدف بهینه‌سازی و ارتقای قانون‌های موضوعه برای افزایش امنیت مالی در جامعه ضمن مقایسۀ نظرهای فقهای مختلف شیعه با دیدگاه‌های موجود در حقوق کشورهای دیگر، دربارۀ ماهیت حقوقی اعراض و تکلیف اموال معرض‌ٌعنه، این مبحث را با ادلۀ عقلی و نقلی و روش‌های علم فقه و حقوق بررسی می‌کند و تنها در صورتی اعراض را موجب قطع ارتباط مالکیت مال با مالکش می‌شناسد که مال مُعْرَضٌ‌عنه از اموال کم‌اهمیت باشد و عدم برگشت مالک و قطع دائم تمایل او به مطالبۀ مالش، محرز و قراین کافی بر این مطلب موجود باشد. این نظریه می‌تواند تعدیل‌کنندۀ افراط و تفریط‌هایی باشد که به بهانۀ اعمال این قاعده در جامعه به وقوع پیوسته است یا امکان وقوع دارد و اموال مردم را از تصاحب بی‌مورد حکومت‌ها به بهانه و ادعای اعراض در امان بدارد. در این مقاله همچنین تکلیف مال معرض‌ٌعنه در صورت رجوع مالک از اعراض و تفاوت مال متروک و مال اعراضی بررسی می‌شود. یکی دیگر از مباحث این مقاله معرفی جایگاه قاعدۀ اعراض در نظام حقوقی ایران و سایر نظام‌های حقوقی و نقد و برسی دلایل نظریه‌های موجود در این زمینه و داوری میان آنهاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Abandonment rule readout

نویسنده [English]

  • Abdolhodein Rezaie Rad
چکیده [English]

In this article. With the aim to promot the aubstan tive laws for providing more security for properties, is analyzed using methods of abandonment regulation that is the basis of some aubstrantive laws, and inspecte right and authorized methoas of employing this rule. And proves that the only authorized using of this rulers in conditions it be voluntary and obtaited in count. And where they be doubtful will not has any judicaial effects.
On the finded of this article is suggested to be visioned some of the Laws that propound ababdonment vaguely and tobe changed according to correctest religious jurispradental opinions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : اعراض
  • اموال مال
  • قاعده قواعد
  • مالکیت
  • تملک
1. آشتیانی، میرزا محمد حسن (1304ق). کتاب القضاء، چاپ دوم، قم: داراالهجره.
2. ابن ابی‌جمهور، محمد‌بن علی‌بن ابراهیم الاحصائی (1410ق). الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه، تحقیق: محمد الحسون، اشراف: سید محمود المرعشی، قم، نشر مکتبه آیه‌ الله المرعشی النجفی.
3. ابن العلامه، ابی‌طالب محمد‌بن الحسن‌بن یوسف مطهر الحلی (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، تعلیق، سید حسن الموسوی الکرمانی و شیخ علی پناه الاشتهاردی، الطبعه الاولی.
4. اردبیلی احمد (1403ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، تصحیح: مجتبی العراقی و الاشتهاری، قم: منشورات جامعه المدرسین.
5. اصفهانی محمد حسین (1418ق). حاشیه المکاسب، تحقیق: عباس محمد آل سباع، الطبعه الاولی: الناشر المحقق.
6. انصاری، مرتضی (1419ق). فرائد الاصول، اعداد التحقیق، لجنه التحقیق لتراث الشیخ الاعظم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
7. ایروانی، باقر (1417 ق). القواعد الفقهیه، قم: مؤسسة الفقه للطباعه و النشر.
8. بجنوردی، محمد حسن (1419ق). القواعد الفقیهه، تحقیق: مهدی المهریزی، الطبعه الاولی، قم: ناشر الهادی.
 
9. بحرانی، یوسف (بی‌تا). الحدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره، قم، مؤسسۀ النشر الاسلامی.
10. بحرالعلوم سید محمد آل بحرالعلوم (1304ق). بلغه الفقیه، شرح و تعلیق سید محمد تقی آل بحرالعلوم، تهران: منشور مکتبه الصادق.
11. تولایی، علی (1379). دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 9، مدخل اعراض: مرکز دائرة‌المعارف اسلامی.
12. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1391). آرای شورای عالی ثبت و شرح آنها، تهران: گنج دانش.
13. حر عاملی، محمد‌بن الحسن (1414ق). وسائل الشیعه، الطبعه الثانیه، قم: تحقیق مؤسسۀ آل‌البیت لاحیاء التراث.
14. حر عاملی، محمد‌بن الحسن (1418ق). الفصول المهمه فی اصول الائمه، تحقیق:محمد حسین القائینی، قم: مؤسسۀ معارف اسلامی امام رضا.
15. حکیم الطباطبایی السید محسن (1391ق). مستمسک العروه الوثقی: مطبعه الادب النجف الاشرف.
16. حلی، ابن‌ادریس، ابی‌جعفر‌بن منصور‌بن احمد‌بن ادریس الحلی (1410ق). السرائر، الطبعه الثانیه، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
17. حلی. علامه، جمال‌الدین ابی‌منصور الحسن‌بن یوسف‌بن علی المطهر الحلی المشتهر بالعلامه (1333ق). منتهی المطلب، طبع قدیم، مقابلۀ حسن پیش‌نماز ناشر: حاج احمد تبریزی.
18. حلی، علامه جمال‌الدین (بی‌تا). تذکره الفقهاء، تبریز: المکتبه الرضویه.
19. خمینی (بی‌تا). تحریر الوسیله، قم: دارالکتب العلمیه.
20. خمینی، مصطفی (1418ق). کتاب البیع، الطبعه الاولی، تحقیق و نشر: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
21. خویی، سید ابوالقاسم، الموسوی الخویی (1365). کتاب الاجاره الاول (مستند العروه الوثقی، کتاب الاجاره): محاضرات آیه‌الله خویی، تألیف مرتضی البروجردی، قم: المطبعه العلمیه، ناشر لطفی.
22. خویی، سید ابولقاسم (1407ق). کتاب النکاح الاول، قم: لطفی و دارالهادی.
23. --------------- (1408ق). کتاب المضاربه (مبانی العروه الوثقی، کتاب المضاربه)، تقریر مبحث آیه‌الله سید ابوالقاسم الخویی تألیف محمد تقی، الطبعه الاولی.
24. خویی، سید ابوالقاسم (1374ق). مصباح الفقاهه (من تقریرات بحث الاستاذ الاکبر)، مؤلف میرزا محمد علی التوحیدی التبریزی، نجف.
25. --------------- (1410ق). منهاج الصالحین، الطبعه الثامنه، قم: مدینه العلم آیه‌الله خویی.
26. روحانی، سید محمد رضا الحسینی الروحانی (1378).  المرتقی الی الفقه الارقی تقریراً لا بحاث سید محمد الحسینی الروحانی، مؤلف سید عبدالصاحب الحکیم داراحلی، تهران
27. روحانی، سید محمد رضا الحسینی الروحانی (1412ق). فقه الصادق مدرسه الامام الصادق (ع)، الطبعه الثالثه، قم: مؤسسۀ دارالکتاب.
28. ---------------------------------- (1414ق). المسائل المستحدثه، الطبعه الرابعه، قم: دارالکتاب.
29. روحانی، سید محمد رضا الحسینی الروحانی (1414ق). منهاج الصالحین،کویت: مکتبه الافین.
30. ژوستنین (1946). مدونه جوستنیان فی الفقه الرومانی، ترجمۀ عبدالعزیز فهمی، قاهره.
31. سبحانی، محمد حسین (1398ق). نخبه الازهار فی الاحکام الخیار (بحث آیه‌الله العظمی شیخ الشریعه الاصفهانی)، قم: المطبعه العلمیه.
32. سمرقندی، علاء‌الدین (1405ق). تحفة الفقهاء، بیروت.
33. سیستانی، السید علی الحسینی (1416ق). منهاج الصالحین، مکتبه آیه‌الله السید علی السیستانی الطبعه الاولی، قم: مطبعه ستاره.
34. شهید اول، محمد مکی العاملی شمس‌الدین (1412ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه تحقیق و نشر: مؤسسه النشر الاسلامی، الطبعه الاولی، قم.
35. شهید ثانی، زین‌الدین الجبعی العاملی (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (شرح لمعه)،تحقیق باشراف السید محمد الکلانتر، الطبعه الاولی، قم: انتشارات داوری.
36. طباطبایی سید علی (1402ق). ریاض المسائل، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
37. لنکرانی فاضل (1425ق). درس خارج فقه، جلسۀ بیستم‌، دوازدهم ذیقعده به آدرس:www.Lankarani.org/tar/drs.ghasb.phd
38. قمی، میرزا ابوالقاسم (1371). جامع الشتات، تصحیح مرتضی رضوی، تهران: کیهان.
39. کرکی، محقق الثانی، الشیخ علی ابن الحسین الکرکی (1409ق). رسائل الکرکی، تحقیق شیخ محمد الحسون، الطبعه الاولی، قم: مؤسسۀ السید المرعشی.
40. گلپایگانی، سید محمد رضا موسوی (1412ق). هدایه العباد، الطبعه الاولی، قم: ناشر دارالقرآن الکریم.
41. ----------------------- (1401ق).کتاب القضاء، به قلم سید علی الحسینی المیلانی، قم.
42. مجلسى، محمد باقر(1362). بحار الانوار، چاپ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
43. محقق داماد، سید مصطفی (1380). قواعد فقه، بخش مدنی، چاپ چهارم: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
44. مصطفوی، محمد کاظم (1417 ق). مئه قاعده فقهیه، الطبعه الثالثه، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
 45. مکارم شیرازی، ناصر (1411 ق). القواعد الفقهیه، الطبعه الثالثه، قم: مدرسۀ الامام امیرالمؤمنین.
46. یزدی، سید محمد کاظم (بی‌تا). تکمله العروه الوثقی، قم: مکتبه الداوری.
47. ---------------- (1378 ق). حاشیه المکاسب. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
 
 
   Enyclopedia International NewYorkGlorier (1971). 48.
   .49. Marite Studen Encyclopedia US.Collier (1970)
  50. encyclopedia Britianica LondonInc (1968).