فرایند حقوقی انتشار اوراق بهاداررهن درفقه امامیه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدۀ حقوق و الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری تخصص حقوق عمومی، دانشگاه علامه طباطبایی (ره)، تهران، ایران

چکیده

اوراق بهادار با پشتوانۀ رهن به‌عنوان یکی از مصادیق صکوک، جایگاه ویژه و منحصر به‌فردی در میان اوراق بهادار اسلامی دارد و به‌سبب دارا بودن ویژگی‌های مطلوبی از قبیل سود معین، قابلیت انجام دادن به‌صورت نقد و نسیه، امکان فروش بیشتر به‌دلیل ریسک کم‌ و کارایی بسیار آن در تأمین بخش مسکن بسیار مورد اقبال است. یکی از ضروری‌ترین اقدامات برای رسیدن این ابزار مالی به مرحلۀ اجرا، شناخت کیفیت روابط شکل‌گرفته در این اوراق خواهد بود. لذا مهم‌ترین سؤال این مقاله آن‌ است که: «روابط فقهی و حقوقی موجود فی‌مابین عناصری که در فرایند انتشار اوراق رهن دخالت دارند، به چه نحو است؟» از همین‌رو در نوشتۀ حاضر، پس از تعریف و ذکر تاریخچۀ اوراق رهن، عناصر دخیل در فرایند تبدیل دارایی‌های بانکی به اوراق بهادار رهنی را نام می‌بریم و روابط سلسله‌مراتبی آنها را با یکدیگر بیان می‌کنیم تا پس از طرح این مباحث، سؤال محوری این تحقیق را با رهیافت فقهی و حقوقی پاسخ گوییم که به اجمال می‌توان اشعار داشت که فرایند انتشار اوراق با پشتوانۀ ‌رهنی، ترکیبی از قراردادهای بیع نقد، بیع نسیه، وکالت، بیع دین، تنزیل و عقود غیرمعین است که به‌صورت در هم ‌تنیده‌ای میان گیرندۀ تسهیلات، بانی، ناشر (واسط)، عامل فروش، عامل پرداخت، دارندۀ اوراق (سرمایه‌گذاران) و دیگر عوامل برقرار می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The legal process of the mortgage backed securities issuance in Imami jurisprudence and Iranian law.

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Taghizadeh 1
  • Azizollah Fazli 2
1
2
چکیده [English]

Abstract
mortgage backed securities as one of the examples of Sukuk have a special and unique place in among the financial instruments and they are highly welcomed due to desirable features such as fixed profit, ability to perform through cash and credit, possibility of further sales because of its low risk and extreme performance in supplying the housing sector.One of the most essential measures for achieving this financial instrument to execute phase is the understanding of quality of the relationships formed . "how are the existent juridical and legal relations between elements involved in mortgage backed securities issuance?" Thus, in this article after definition and history of mortgage backed securities, we mentioned the elements involved in the process of converting bank assets into mortgage backed securities and expressed hierarchical relationships and interactions between them in order to answer the axial question of this research with juridical and legal approach after discussing these issues which briefly can be said that the process of mortgage backed securities issuance is the combination of cash sales, credit sales, agency, debt sale, discount, indefinite contracts which is mixedly established between facilities recipient, originator, issuer (intermediate), sales agent, paying agent, bond holders (investors) and other agents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • converting bank assets into mortgage backed securities
  • mortgage backed securities
  • legal relations between elements of mortgage backed securities
  • Debt Sale
  • discount
  1. الف) فارسی و عربی

    1. ابولیل، ابراهیم، (1404ق/ 1984م). البیع بالتقسیط و البیوع الائتمانیة الاُخری، چاپ اول، بیروت.
    2. امامی، حسن (1373). حقوق مدنی، ج 2، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
    3. انصاری، مسعود؛ طاهری، محمد علی (1384). دانشنامۀ حقوق خصوصی، ج 1، تهران: محراب فکر.
    4. بازوکار، احسان (1389). اوراق استصناع در حقوق ایران و فقه امامیه با مطالعۀ تطبیقی در فقه عامه، دانشکدۀ معارف اسلامی و حقوق/ دانشگاه امام صادق (ع).
    5. ثابت، سید عبدالحمید (1381). موضوع‌شناسی بیع دین، فقه اهل بیت، ش31: 70 - 90
    6. الجبعی العاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن علی (1991م). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 4، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    7. الجبعی العاملی(شهیدثانی)، زین‌الدین بن علی (1414ق).مسالک الافهام، ج 4، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیة.
    8. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج 3، تهران: گنج دانش.
    9. رحیمی، علی اصغر (1389). بررسی فقهی و حقوقی اوراق بهادار اجاره، دانشکدۀ معارف اسلامی حقوق/ دانشگاه امام صادق (ع).

    10. سروش، ابوذر (1387). اوراق مشارکت رهنی ابزاری نوین در تأمین مالی بانک‌ها، فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، سال هشتم، دورۀ 29.

    11. الطوسی (شیخ الطائفه)، ابوجعفر محمدبن الحسن (1387ق). المبسوط، ج 2، تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه.

    12. عدل، مصطفی (1342). حقوق مدنی ایران، تهران: امیرکبیر.

    13. قهرمانی، زهرا؛ روح‌نواز، محمد (بی‌تا). MBS چیست؟ تهران: سازمان بورس اوراق بهادار.

    14. کاتوزیان، ناصر (1376). عقود معین، ج 4، تهران: انتشارات بهمن برنا – مدرس.

    15. ----------- (1385). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران: دادگستر.

    16. ------------ (1387). عقود معین، ج 1، تهران: شرکت سهامی انتشار.

    17. کمیتۀ تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار (1386). صورتجلسۀ بررسی انتشار اوراق مشارکت رهنی، تهران: مدیریت پژوهش توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار.

    18. مغنیه، محمد جواد (1414ق). فقه الامام جعفر الصادق (ع)، ج 2، بیروت: دارالکتب العلمیه.

    19. المکی العاملی (شهید اول)، محمد (1414ق). الدروس الشرعیه، ج 3، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

    20. موسوی، سید باقر (1381). خرید و فروش دین (تنزیل)، مجلۀ اقتصاد اسلامی، ش 7: 75 – 92.

    21. موسویان، سید عباس (1386). ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

    22. موسویان،سید عباس؛ کریمی، مجتبی (اسفند 1388). «بررسی فرایند تأمین مالی از طریق انتشار اوراق اجاره»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی توسعۀ نظام تأمین مالی در ایران، تهران: مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف.

    23. نجفى (صاحب الجواهر)، محمد حسن (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 23 و 25، بیروت - لبنان: دارإلاحیاء التراث العربی.

    24. نراقى، مولى احمد‌بن محمد مهدى (1415ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، ج 14، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).

    25. هدایتی، سید علی اصغر (1381). عملیات بانکی داخلی (2)، تهران: مؤسسۀ عالی آموزش بانکداری ایران.

    26. همدانی، محمد هادی (1416ق). مصباح الفقیه، ج 4، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.

    27. وزاره الاوقاف و الشئون الاسلامیه الکویت (1414ق). الموسوعه الفقهیه، ج 21، مصر: دارالصفوه للطباعه.

    ب) قانون‌ها، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها

    1. آیین‌نامۀ اجرایی انتشار اوراق مشارکت

    2. آیین‌نامۀ انتشار اوراق مشارکت شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس

    1. دستورالعمل اجرایی پیشنهادی اوراق مشارکت رهنی (اردیبهشت1387)، سازمان بورس و اوراق بهادار
    2. دستورالعمل انتشار اوراق اجاره مصوب شورای عالی بورس (1389)، سازمان بورس و اوراق بهادار

    5.ضوابط ابزار مالی اوراق اجاره (1386). سازمان بورس و اوراق بهادار.

    6. قانون اساسی

    7. قانون آیین دادرسی مدنی

    8.قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران

    1. قانون مدنی

    10. مقررات احتیاطی تبدیل مطالبات رهنی مؤسسات اعتباری به اوراق بهادار (1387)، بانک مرکزی

    11. مقررات کامل تبدیل مطالبات رهنی به اوراق بهادار (1387)، سازمان بورس و اوراق بهادار