وصیت اشخاص بلاوارث در حقوق ایران و فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

یکی از موضوعاتی که سرنوشت آن به‌صراحت در قانون مدنی مشخص نشده، وضعیت وصیت اشخاص بلاوارث است. این بحث در بین فقها و حقوقدانان اختلافی محسوب می‌شود، ولی از مجموع این اختلاف‌ها سه نظریه جای بررسی دارد. دستۀ اول وصیت شخص بلاوارث را همانند سایر افراد تا ثلث وصیت صحیح می‌دانند و نزد آنان هیچ کس حتی امام نیز اختیار تنفیذ مازاد بر ثلث را ندارد؛ دستۀ دوم بر این باورند که در صورت فقدان وارث، اموال متوفی متعلق به دولت است، اما در صورتی‌که وصیت شخص بلاوارث مختص به امور خیریه باشد، وصیت مازاد بر ثلث او صحیح است، ولی در امور غیرخیریه چنین حقی برای او نیست؛ دستۀ سوم معتقدند شخص بلاوارث در وصیت آزادی کامل دارد و می‌تواند همۀ اموال خود را به هر کس بخواهد وصیت کند. به‌نظر می‌رسد در حقوق کنونی با توجه به فلسفۀ وجودی ثلث که همانا حفظ حقوق وراث است، در صورت نبودن چنین مانعی، باید قائل به نظر سوم شد. سیاق عبارات قانون مدنی در مواد مربوط به اجازۀ وراث در تنفیذ وصیت مازاد بر ثلث ترکه نیز مؤید همین مدعاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

will the without heir persons in iranian law and imamiah jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hasan Sadeghy Moghadam 1
  • Seyed Reza Amiri Sararoodi 2
1
2
چکیده [English]

One of the topics that its fate is not specified explicitly in civil law, the situation will without heir persons. This is a controversial debate among jurists and lawyers, but four theories of these differences can be investigated. The first batch will without heir person like other people to know and no one, not even his third proper will be in excess of one-third do not have enforcement authority. The fourth category that person will without heir in full freedom and can make all his property to whomsoever He wills. It seems that the current law with respect to philosophy is to preserve the rights of heirs is one-third that, in the absence of such an obstacle should be allowed to be fourth. In the context of civil law to allow the heirs of the enforcement provisions in excess of one-third of the stick will also support this claim.

کلیدواژه‌ها [English]

  • without heir person
  • will
  • third property
  • validity
  1. آشتیانی، محمد باقر (بی‌تا). ارث از نظر اسلام، تهران: انتشارات کتابخانۀ مدرسۀ چهلستون مسجد جامع تهران.
  2. ابن‌جنید (اسکافى)، محمّد‌بن احمد کاتب بغدادى (1416ق). مجموعۀ فتاوی ابنجنید، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.‌
  3. ابوزهره، محمد (1404ق). المیراث عند الجعفریه، تهران: کتابخانۀ سپهر.
  4. امامی، سید حسن (1373). حقوق مدنی، ج 3، چاپ دهم، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  5. انصاری، مرتضی (1415ق). رساله فی الوصایا، چاپ اول، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌.
  6. بحرانى(آل عصفور)، یوسف‌بن احمد‌بن ابراهیم (1405ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ج 22، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.‌
  7. بنی‌اسد، حسین (1389). وصیت زائد بر ثلث، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ فرهنگی و انتشاراتی نگاه بینه.
  8. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1370). وصیت - ارث، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
  9. حائری شاهباغ، سید علی (1376). شرح قانون مدنی، ج 2، چاپ اول، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
  10. حر عاملی، محمد‌بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، ج 19 و 26، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  11. حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر (1388ق). تذکره الفقها، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  12. حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر (1410ق). ارشاد الاذهان الى احکام الایمان‌، ج 1، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.‌
  13. حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر (1411ق). تبصره المتعلمین فی أحکام الدین‌، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‌.
  14. ---------------------- (1413ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، ج 6، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‌.
  15. ----------------- (1420ق). تحریر الاحکام الشرعیه على مذهب الامامیه، ج 5، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
  16. خمینی موسوی، روح‌الله (1385). حاشیه بر رسالۀ ارث ملا هاشم خراسانی، چاپ دوم، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  17. خویى موسوی، سید ابوالقاسم (1410ق). منهاج الصالحین، ج 2، چاپ بیست و هشتم، قم: مدینه العلم.
  18. الدسوقی، محمد‌بن احمد‌بن عرفه (1373ق). حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، ج 4، قاهره: المکتبه التجاریه.
  19. دیلمى، سلاّر، حمزه‌بن عبدالعزیز (1404ق). المراسم العلویه و الاحکام النبویه فی الفقه الامامی‌، چاپ اول، قم: منشورات الحرمین.
  20. زحیلی، وهبه‌بن مصطفی (بی‌تا). الفقه الاسلامی و ادلته، ج 8، دمشق: دارالفکر.
  21. سراج، محمد (1992م). احکام المواریث و الوصایا فی الفقه الاسلامی: جامعه الاسکندریه.
  22. شافعی، محمود (1414ق). احکام المواریث فی الشریعه الاسلامیه، اسکندریه: دارالهدی للمطبوعات الاسکندریه.
  23. صدوق، محمّد‌بن على‌بن بابویه (1418ق). الهدایه فی الاصول و الفروع- هدایه المتعلمین‌، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام هادى (ع).
  24. --------------------- (1413 ق). من لایحضره الفقیه‌، ج 2 و 4، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.‌
  25. -------------------- (1415 ق). المقنع، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام هادی (ع)
  26. طوسى، محمدبن حسن‌ (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار‌، ج 4، چاپ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  27. طوسى، محمدبن حسن‌ (1407ق). الخلاف، ج 4، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‌.
  28. --------------- ‌(1407ق). تهذیب الاحکام، ج 9، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه
  29. عاملى (شهید ثانى)، زین‌الدین‌بن على(1412ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشّى - سلطان العلماء)، ج 8، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.‌
  30. عبده بروجردی، محمد (1339). کلیات حقوق اسلامی، چاپ دوم، تهران: انتشارات مؤسسۀ وعظ و تبلیغ اسلامی.
  31. عدل (منصورالسلطنه)، مصطفی (1373). حقوق مدنی، قزوین: انتشارات بحرالعلوم.
  32. عمید، موسی (1342). هبه و وصیت در حقوق مدنی ایران: چاپخانۀ علمی.
  33. فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى (1406ق). الوافی، ج 24، چاپ اول، اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی (ع).
  34. قبله‌ای خویی، خلیل (1381). ارث، چاپ اول، تهران: سمت.
  35. کاتوزیان، ناصر (1369). حقوق مدنی - عقود معین، ج 3، تهران: یلدا.
  36. ---------- (1369). وصیت در حقوق مدنی ایران، چاپ دوم: کانون وکلای دادگستری مرکز
  37. کلینى، محمد‌بن یعقوب (1407ق). کافی، ج 7، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  38. گرامی قمی، محمد علی (1390). التعلیقه علی تحریرالوسیله، ج 2، چاپ اول: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  39. مامقانی، عبدالله (1404ق). مناهج المتقین فی فقه ائمه الحق و الیقین، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
  40. محقق داماد، سید مصطفی (1368). بررسی فقهی و حقوقی وصیت، چاپ اول، اندیشه‌های نو در علوم اسلامی.
  41. مصلحی عراقی، علی ‌حسین (1356). حقوق ارث، چاپ سوم، تهران: سمت.
  42. نابلسی، عفیف (1431ق). المواریث علی فقه الامامیه، چاپ اول، بیروت: دار‌ ایوان.