ضرورت تفکیک کاربردهای لفظ «فقه» برای تبیین نسبت میان فقه و اخلاق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)

2 دانشیار و رئیس گروه اخلاق دانشگاه معارف قم

چکیده

علم «فقه» و «اخلاق» هر کدام عهده‌دار تأمین بخشی از کمال انسان هستند. این دو علم اشتراکات و اختلافاتی دارند. تاکنون داوری‌های بسیاری دربارۀ نسبت میان فقه و اخلاق و عرفان صورت گرفته است، لیکن به‌سختی می‌توان از میان این همه، به نتیجۀ واحدی دست یافت، چه آنکه داوری هر کدام از پژوهشگران در این نسبت‌سنجی، بر تلقی ایشان از معنای «فقه» و «اخلاق» مبتنی بوده است. بنابراین درک رابطه، تشابهات و تمایزات «فقه» و «اخلاق» نیازمند تبیین جهات و حیثیات مختلف این دو علم خواهد بود.
در این نوشته بر آنیم که ضمن تبیین ضرورت تفکیک معانی «فقه» در کاربردهای مختلف آن، پرده از اشتراک لفظی معانی و کاربردهای مختلف لفظ «فقه» برداریم و در نهایت ارتباط میان این معانی بحث خواهد شد و به رابطۀ بین «فقه» و «اخلاق» و مقایسۀ جایگاه این دو علم در رسیدن به کمال می‌پردازیم.
با توجه به موضوع تحقیق، از روش تحلیلی، توصیفی و استنباطی بر اساس منابع موجود در کتاب‌های فقهی و اخلاقی استفاده شده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The necessity for separating applications of “jurisprudence” term to explain the relation between “Jurisprudence” and “ethics”

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammad Reza Rokni Dezfouli 1
  • Mohammad Hedayati 2
1 Masters of Ethics Instructor Training.Iman Khomeini Educational Research Institute
2 Associate Professor and Dean of Ethics Group Maaref University, Qom
چکیده [English]

Jurisprudence and ethics have responsibilities in relation to perfection. These two areas of science have similarities and differences. As yet, although many decision have been made about the relationship of “jurisprudence”, “ethics” and “mysticism”, it is hard to achieve the common conclusion through all these decisions, while the judgment of any of the researcher is based on their perception of the meaning of “Jurisprudence”, “ethics”. Therefore, understanding relationship, homogeneity and heterogeneity of jurisprudence and ethics, requires determining different aspects of these two areas. This study aims to explain the necessity to separate different meaning of “jurisprudence” term meanwhile, reveals the homonym of different application of “jurisprudence” term and eventually discuss the relationship among different meanings and the relation of “jurisprudence” and “ethics” and compare their role in human.
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurisprudence
  • applications of jurisprudence
  • jurisprudence and ethics
  • relation of science

مراجع

  1. قرآن کریم

    1. آملی، حیدربن علی (1382). انوار الحقیقة و اطوار الطریق و اسرار الشریع، شرح محسن موسوی تبریزی، قم: نشر نورٌ علی نور.
    2. ابن‌اثیر جزری، ابوالحسن علی‌بن محمدبن محمد (بی‌تا). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج3، قم: نشر مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
    3. ابن‏سینا (1408هق). الاشارات و التنبیهات، تهران: دفتر نشر کتاب.
    4. ابن‌فارس، ابوالحسین احمد (1404هق). معجم مقاییس اللغة، ج 4 و 5، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
    5. ابن‌منظور، ابی الفضل جمال‌الدین محمد‌بن مکرم (1414هق). لسان العرب، ج 6 و 10 و 13، بیروت، نشر دارالفکر للطباعة و النشر.
    6. اتکینسون، آر. اف (1369). در آمدی به فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ سهراب علوی‌نیا، تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.
    7. احمدپور، مهدی (بهار 1392). فقه و اخلاق‌ اسلامی مقایسه‌ای علم‌شناختی، قم، نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات حوزۀ علمیه.
    8. انصاری، شیخ مرتضی (1424هق). کتاب المکاسب، تحقیق مجمع الفکرالاسلامی، کمیتۀ تحقیق تراث شیخ اعظم انصاری، قم، نشر کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
    9. بحرانی، یوسف‌بن احمد مشهور به شیخ یوسف بحرانی (1380). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
    10. بشیری، ابوالقاسم (1388). انسان در جست‌وجوی کمال، مجلۀ معرفت، شمارۀ 147.
    11. بناری، علی‌همت (1380). نگرشی بر تعامل فقه و تربیت با تأکید بر نقش فقه در تربیت، (پایان‌نامۀ ‌کارشناسی‌ ارشد، رشتۀ ‌علوم ‌تربیتی)، قم: مؤسسۀ ‌آموزشی ‌پژوهشی ‌امام ‌خمینی (ره).
    12. الجابری، محمدعابد (1376). دانش ‌فقه، بنیاد روش‌شناختی عقل عربی - اسلامی، ترجمۀ محمدمهدی خلجی (1376)، مجله نقد و نظر، شمارۀ 12: 116.
    13. جناتی، محمدابراهیم (1367). ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران: مؤسسۀ کیهان.
    14. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد (1410هق). الصحاح‌اللغة، بیروت: نشر دارالعلم للملامین.
    15. حسینی، سید ابراهیم (1378).  فقه و اخلاق، قبسات، سال‌ چهارم، شمارۀ 13: 90 ـ 109.
    16. حلی، محمد‌بن حسن‌بن یوسف (1387). ایضاح الفوائد فی شرح القوائد، ج 2، قم: نشر مؤسسۀ اسماعلیان.
    17. حمیری، نشوان‌بن سعید (1420هق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج 8، بیروت، نشر دارالفکر المعاصر.
    18. الخوری الشرتونی اللبنانی، سعید (1992م). أقرب الموارد، ج 3، بیروت: مکتبة البنان.
    19. خویى، ابوالقاسم (1386). دراسات فی علم الاصول، تقریر هاشمی شاهرودی، سید علی، قم: مؤسسة دائرة‌المعارف الفقه الاسلامی.
    20. دیلمی، احمد (1380). مبانی و نظام اخلاق، ج 4، قم: مرکز نشر آثار و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    21. راغب اصفهانی، حسین‌بن ‌محمد (1362). المفردات فی غریب القرآن، تهران: نشر کتابفروشی مرتضوی.
    • همو (بی‌تا). الذریعة الی مکارم الشریعة، ترجمۀ فرید گلپایگانی، تهران: انتشارات صبا.
    1. الزبیدی، سید محمد مرتضی (1306هق). تاج العروس من جواهر القاموس، ج 9، بیروت: منشورات دارمکتبة الحیاة.
    2. طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ موسوی همدانی، محمدباقر، ج 16 و 14 و 10 و 4 و 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
    • همو (1360). رسالة الولایه، تهران: بعثت.
    1. طبرسی، امین الاسلام ابوعلی فضل‌بن حسن (بی‌تا). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 14 و 6 و 5، تهران: انتشارات فراهانی.
    2. طوسی، نصیرالدین (1364). اخلاق ناصری، تصحیح مینوی، تهران: انتشارات خوارزمی.
    3. ظاهری، حسین (1381). رابطۀ فقه و اخلاق، قم: مؤسسۀ ‌آموزشی ‌پژوهشی ‌امام ‌خمینی (ره).
    4. العاملی، حسن‌بن زین‌الدین (1406هق). معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم: مؤسسة النشرالإسلامی.
    5. عاملى، محمدبن حسن مشهور به حر عاملی؛ «تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة» مشهور به وسائل الشیعة‌؛ ج 12،2،1؛ قم: مؤسسۀ آل‌البیت لاحیاء التراث؛ 1409هق.
    6. العاملی الجبعی، زین‌الدین‌بن علی مشهور به شهید ثانی (بی‌تا). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
    7. غرویان، محسن (1380). فلسفۀ ‌اخلاق ‌از دیدگاه ‌اسلام، قم: انتشارات مؤسسۀ فرهنگی یمین.
    8. غروی نایینی، محمد حسین مشهور به نایینی (1378). اجود التقریرات، تقریر ابوالقاسم خویی، قم: نشر صاحب الامر (عج).
    9. فخار طوسی (1392). رابطۀ فقه و اخلاق: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    10. فرانکنا، ویلیام کی (1376). فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ هادی صادقی، قم: انتشارات طه.
    11. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1410هق). العین، ج 3 و 5، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
    12. فیض‌کاشانی، محمدبن شاه مرتضی مشهور به ملامحسن (1362). اخلاق حسنه، ترجمۀ محمدباقر ساعدی، بی‌جا: پیام آزادی.
    • همو (بی‌تا). حقائق، ج 1، تهران: نشر کتابخانۀ شمس.
    • همو (1403ه‌ق).  المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج 1، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    1. قرشی، سید علی‌اکبر (1371). قاموس قرآن کریم، ج 2 و 6، تهران: نشر دارالکتب الاسلامیة.
    2. کاپلستون، فردریک (1368). تاریخ فلسفه، ترجمۀ جلال‌الدین مجتبوی، ج 1 و 5، تهران، انتشارات سروش: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    3. کاتوزیان، ناصر (1391). مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: انتشارات سهامی انتشار.
    4. کلینى، محمدبن یعقوب (1365ه‌ق). الکافی، ج 1 و 2، اصول کافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    5. کمال‌الدین امام، محمد (1419ه‌ق). مقدمة لدراسة الفقه الإسلامی، بیروت: مؤسسۀ الجامعیة لدراسات و النشر و التوزیع.
    6. مجلسی، محمدباقر (1403هق). بحارالانوار، ج 96 و 82 و 73 و 71 و 68 و 67 و 37 و 27، بیروت: دارلاحیاء التراث العربیة.
    7. محقق‌کرکی، علی‌بن الحسین (1408هق). جامع المقاصد فی شرح القوائد، ج 1، قم: انتشارات آل‌البیت لاحیاء التراث.
    8. محمدی ری‌شهری (1375). محمد، میزان الحکمه، ویرایش جدید، قم: دارالحدیث.
    9. مسکویه رازی، ابوعلی احمد‌بن محمد‌بن یعقوب (بی‌تا). تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، قم: انتشارات بیدار.
    10. مصباح‌یزدی، محمدتقی (1377). دروس اخلاق، تهران: انتشارات اطلاعات.
    • همو (1382). فلسفۀ اخلاق، تحقیق احمد حسین شریفی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
    • همو (1386). خودشناسی ‌برای ‌خودسازی، قم: مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام ‌خمینی (ره).
    • همو (1380). اخلاق ‌در قرآن (تحقیق و نگارش محمد حسین اسکندری، قم: انتشارات مؤسسۀ ‌آموزشی ‌پژوهشی ‌امام ‌خمینی (ره).
    • همو (1392). حقوق و سیاست در قرآن، نگارش محمد شهرابی، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    • همو (1380). به‌سوى خودسازى، قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره).
    1. مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 5 و 9، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    2. مطهری، مرتضی (1372). آشنایی با علوم اسلامی – اصول فقه و فقه، تهران: انتشارات صدرا.
    • همو (1372). فلسفۀ اخلاق، تهران: انتشارات صدرا.
    1. مغنیه، محمدجواد (1412هق). فلسفة الاخلاق فی الاسلام، بیروت: دارالتیار الجدید.
    2. ملاصدرا (1405هق). عرفان و عرفان‏نماها، تهران: الزهراء.
    3. مهدوی‌کنی، محمدرضا (1375). نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    4. موسوی بجنوردی (1385). نقش اخلاق در فقه و حقوق، مجلۀ بازتاب اندیشه، شمارۀ 83.
    5. موسوی خمینی، روح‌الله (بی‌تا). صحیفۀ امام، ج 3.
    6. نجفی، محمدحسین مشهور به صاحب جواهر (1404هق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    7. نراقی، محمدمهدی بن ابی‌ذر (1963م). جامع السعادات، ج 1، نجف: جامعة النجف الدینیة.
    8. واعظى، احمد (1377). انسان از دیدگاه قرآن، تهران: سمت.
مجله علمی
دوره 12، شماره 4
دی 1395
صفحه 853-877

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 بهمن 1395
  • تاریخ بازنگری: 01 اسفند 1394
  • تاریخ پذیرش: 07 اسفند 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار