تأملّی بر دیدگاه مشهور فقیهان در محدوده و مقتضای وقف بر نوادگان و منسوبین واقف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر گروه حقوق اصفهان

2 استادیار گروه مطالعات زنان دانشگاه اصفهان

3 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه اصفهان

چکیده

در مقاله حاضر نگارندگان در پی واکاوی دیدگاه فقیهان امامیه و طرح نگاه صحیح پیرامون مسئلۀ محدوده و مقتضای وقف بر نوادگان یا منسوبان به واقف هستند. مشهور فقیهان امامیه بر‎آنند که اگر واقف صیغۀ وقف را به‌نحو اطلاق به‌کار ببرد و به تفسیر و تصریح مصادیق آن نپردازد؛ نوادۀ دختری مجازاً در شمار موقوف‌ٌعلیهم محسوب می‎‌شود و در وقف بر منسوبان، نظر به اینکه نوادگان دختری به واقف (پدربزرگ مادری خود) انتساب نمی‌یابند، در شمار موقوف‌ٌعلیهم به‌حساب نمی‌آیند. نگارندگان در این مقاله پس از نقد و بررسی مستندات مشهور فقیهان، برآنند که در این‌گونه وقف‌ها، نوادگان دختری حقیقتاً در شمار موقوف‌ٌعلیهم به‌حساب می‌آیند و در وقف بر منسوبان به واقف نیز نوادگان دختری ذی‌حق در موقوفه هستند.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A hesitation on the famous jurisprudential perspective on the scope of dedication to the descendants and relatives of benefactor

نویسندگان [English]

  • Ehsan Aliakbari Babukani 2
  • Dariuosh Keyvani Hafshejani 3
1
2 Assistance Professor of Department of Studies of Woman of University of Isfahan
3 PH.D Student of Private Law of University of Isfahan
چکیده [English]

In this paper, the authors are trying to find the correct view of Shiite jurists about the scope of dedication to the descendants and relatives of benefactor.  The Famous Shiite jurists believe that if  the offer of the devotion be absolute Without any constraint, granddaughter virtually can count as those to whom it is dedicated. Also according to the famous Shiite jurists, if the dedication is for the reletives, it isnot include girl descendants.The authors of the article after the jurisprudential documentation review, believes that such deductions include girl
descendants by its real meaning as those to whom it is dedicated.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • dedicated to the grandchildren
  • those to whom it is dedicated
  • girl grandchildren
آخوند خراسانی، محمدکاظم (1413ه.ق). کتاب فی الوقف، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به دفتر جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌ادریس، محمد (1410ه.ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج 3، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌زهره حلبی، سید حمزه (1417ه.ق). غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
ابن شهرآشوب مازندرانی، رشیدالدین محمد (1369ه.ق). متشابه القرآن و مختلفه، ج 2، چاپ اول، قم: دارالبیدار للنشر.
ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم (1414 .ه.ق). لسان العرب، ج 1، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
اردبیلی، احمدبن محمد (1403ه.ق). مجمع الفائده البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج 4، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
امام خمینی، سید روح‌الله (بی‎تا). تحریر الوسیله، ج 2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی دارالعلم.     
امامی، اسدالله (1349). مطالعۀ تطبیقی نسب در حقوق ایران و فرانسه، چاپ اول، تهران: چاپخانۀ موسوی.
امامی، سید حسن (بی‎تا). حقوق مدنی، ج 1، تهران: انتشارات اسلامیه.
انصاری، مرتضی (1415ه.ق). کتاب الخمس، چاپ اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بحرانی، یوسف‌بن احمد (1405ه.ق). الحدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره، ج 22، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
بهجت، محمدتقی (1426ه.ق). جامع المسائل، ج 2، چاپ دوم، قم: دفتر معظم‌له.
تمیمی، نعمان‌بن محمد (1385ه.ق). دعائم الاسلام، ج 2، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
جزیری، عبدالرحمان؛ غروی، سید محمد؛ یاسر مازح (1419ه.ق). الفقه علی مذاهب الاربعه و مذهب اهل البیت (ع)، ج 4، چاپ اول، بیروت: دارالثقلین.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1373). حقوق اموال، چاپ سوم، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
حر عاملی، محمدبن حسن (1409ه.ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج 9، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
خواجوئی، محمد اسماعیل (1411ه.ق). الرسائل الفقهیه، چاپ اول، قم: دارالکتب الاسلام
خویی، سید ابوالقاسم (1410ه.ق). منهاج الصالحین، ج 1، چاپ بیست و هشتم، قم: نشر مدینه‌العلم
خویی، سید ابوالقاسم (بی‎تا). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، ج 5: بی‎ن
رازی، ابوالفتح (1408ه.ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج 4، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
راغب اصفهانی، حسین (1374). ترجمه و تحیق مفردات الفاظ قرآن، مترجم: خسروی حسینی، غلامرضا، ج 4، چاپ دوم، تهران: مرتضوی.
زحیلی، وهبه، (2008م). الفقه الشافعیه المیسر، ج 1، چاپ اول، دمشق: دارالفکر.
سبحانی، جعفر (1420ه.ق). الخمس فی الشریعه الاسلامیه الغراء، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
سبزواری، محمد باقر (1423ه.ق). کفایه الاحکام، ج 2، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
سید مرتضی، علی‌بن حسین (1417ه.ق). المسائل الناصریات، چاپ اول، تهران: رابطه الثقافه و العلاقات الاسلامیه.
سید مرتضی، علی‌بن حسین (1405ه.ق). رسائل الشریف المرتضی، ج 1، چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
شهابی، محمود (1417ه.ق). ادوار فقه، ج 1، چاپ پنجم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
شهید اول، محمدبن مکی، (1410ه.ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، چاپ اول، بیروت: دارالتراث – دارالاسلامیه.
شهید اول، محمدبن مکی (1414ه.ق). غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، ج 2، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی (1410 ه.ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشی - کلانتر)، ج 3، چاپ اول، قم: کتابفروشی داوری.
شیخ صدوق، محمدبن بابویه (1386ه.ق). علل الشرائع، ج 1، چاپ اول، قم: کتابفروشی داوری.
شیخ طوسی، ابوجعفر محمد (1407ه.ق). الخلاف، ج 3، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی. وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
صاحب، اسماعیل‌بن عباد (1414 ه.ق). المحیط فی اللغه، ج 8، چاپ اول، بیروت: عالم الکتب
عبدالرحمان، محمود (بی‎تا). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیه، ج 1، بی‎‎نا.
علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1413ه.ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، ج 3، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1410ه.ق). ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، ج 1، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
علوی، سید محمدتقی (1383). عرف و عادت در حقوق ایران و اسلام، چاپ اول، تبریز، مؤسسۀ تحقیقاتی علوم اسلامی - انسانی دانشگاه تبریز (سه علامه تبریزی).
علیدوست، ابوالقاسم (1385). فقه و عرف، چاپ دوم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
عیاشی، محمد‌بن مسعود (1380ه.ق). کتاب التفسیر، ج 1، چاپ اول، تهران: چاپخانۀ علمیه.
فاضل لنکرانی، محمد (1418ه.ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله - الحج، چاپ دوم، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
فاضل مقداد (1425ه.ق). کنز العرفان فی فقه القرآن، ج 1، چاپ اول، قم: انتشارات مرتضوی
فخرالمحققین، محمدبن حسن (1387ه.ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج 1، چاپ اول، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409ه.ق). کتاب العین، ج 8، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
فیض کاشانی، محسن (بی‎تا). مفاتیح الشرائع، ج 3، چاپ اول، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
قلی‌زاده، احمد (1379). واژه‌شناسی اصطلاحات اصول فقه، چاپ اول، تهران: بنیاد پژوهش‌های علمی فرهنگی نورالاصفیاء.
کاشف الغطاء، محمدحسین (1366ه.ق). وجیزه الاحکام، ج 3، چاپ دوم، نجف اشرف: مؤسسۀ کاشف الغطاء.
کیدری، قطب‌الدین محمد (1416ه.ق) اصباح الشیعه بمصباح الشریعه، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
مازندرانی، محمدصالح (1382ه.ق). شرح الکافی، ج 7، چاپ اول، تهران: المکتبه الاسلامیه.
مازندرانی، محمدهادی (1429ه.ق). شرح فروع الکافی، ج 3، چاپ اول، قم: دارالحدیث للطباعة و النشر.
محقق حلی، نجم‌الدین، جعفربن حسن (1408ه.ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 2، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
محقق کرکی، علی‌بن حسین (1414ه.ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج 9، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
مدنی کاشانی، رضا (1411ه.ق). براهین الحج للفقهاء و الحجج، ج 2، چ سوم، کاشان: مدرسۀ علمیۀ آیت‌الله مدنی کاشانی.
مستشاری، علیرضا (1390). تفسیر آیات برگزیده، چاپ چهارم، قم: دفتر نشر معارف.
مشکینی، علی (بی‎تا). مصطلحات الفقه: بی‎نا.
مظفر، محمدرضا (1375). اصول الفقه، ج 1، چاپ پنجم، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان
مغنیه، محمدجواد (1421ه.ق). الفقه علی مذاهب الخمسه،ج 2، چاپ دهم، بیروت: دارالتیار الجدید – دارالجواد.
مکارم شیرازی، ناصر (1416ه.ق). انوار الفقاهه - کتاب الخمس و الانفال، چاپ اول، قم: انتشارات مدرسه الامام علی‌بن ابی‌طالب (ع)
مکارم شیرازی، ناصر (1421 ه.ق). الامثل فی تفسیر کتاب‌الله المنزل، ج 2، چاپ اول، قم: انتشارات مدرسه الامام علی‌بن ابی‌طالب (ع).
موسوی خلخالی، سید محمدمهدی (1427 ه.ق). فقه الشیعه - کتاب الخمس و الانفال، ج 2، چاپ اول، قم: دارالبشیر.
نجفی، محمد حسن (1404ه.ق). جواهرالکلام فی شرح الشرائع الاسلام، ج 28، چاپ هفتم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
  نجفی، محمد حسن، (1404ه.ق). جواهرالکلام فی شرح الشرائع الاسلام، ج 16، چاپ هفتم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.                 
نراقی، احمد (1425 ه.ق). الحاشیه علی الروضه البهیه، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.                                          
وحید خراسانی، حسین (1428 ه.ق). منهاج الصالحین، ج 1، چاپ پنجم، قم: مدرسۀ امام باقر (ع).
یزدی، سید محمدکاظم (1376). العروه الوثقی، ج 2، چاپ چهارم، قم: انتشارات دارالتفسیر (اسماعیلیان).