ادبی معناشناختی آیة وضو و رهیافت به حکم شرعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی از دانشگاه شهید بهشتی تهران

چکیده

در این مقاله به‌دنبال بررسی آیۀ ششم سورۀ مائده و جایگاه نحوی کلمۀ «ارجل» است. این آیه که به آیۀ وضو شهرت دارد، بیانگر یک حکم مهم شرعی است که اعراب کلمۀ ارجل تأثیر بسزایی در روشن شدن حکم دارد.کلمۀ ارجل در آیۀ ششم سوره مائده به سه گونۀ رفع، نصب و جر قرائت شده است که دو قرائت جر و نصب مشهورترند. با توجه به اینکه در حالت جری عطف به «رئوسکم» و در حالت نصبی عطف به محل «رئوسکم» و رئوسکم معمول فعل «إمسحوا» است، دانسته می‌شود که وظیفۀ پا نیز مانند سر، مسح کردن است، نه شستن. از طرفی، عطفِ ارجل در حالت نصبی بر «وجوهکم» خلاف فصاحت است؛ زیرا در این‌صورت بین دو معمولِ یک فعل، فاصله به اجنبی شده است و در حالت جر نیز، عطف گرفتن بر «وجوهکم» و قائل به قاعدۀ حمل بر جوار شدن نیز صحیح نیست. با توجه به قواعد نحوی، ارجلکم عطف بر وجوهکم نخواهد بود. بنابراین عطف بر «برئوسکم» است و وظیفه در وضو، مسح کردن پاست نه شستن آن.
 
 
      

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A grammatical study of the verse of wudu and its religious requirement

نویسنده [English]

  • Yaseri heidar
M.A in Arabic literature
چکیده [English]

The word “Arjulakum” in the 6th verse of Sura al-Ma’ida is recited in three different vowelized endings; Marfu’, Mansub, and Majrur. The two later forms are more popular. Given that the word “arjulakum’ in the Majrur mode is coordinated to “Ru’usikum” and in the Mansub mode is coordinated to the position of “ru’usikum”, and the both possibilities would make the word “ru’usikum” object of the verb “imsahu”, the feet are also need to be wiped instead of being washed, the same as wiping for head. In another hand, coordination of “arjulakum” in Mansub mode, to “wujuhikum”, would make a distance between two objects of a single verb, which contradicts the eloquence of the sentence. Coordination to “wujuhikum” in the Majrur mode according to the rule of neighboring words is not correct here too. And according to rules of Arabic syntax, “arjulakum” could not be coordinated to “wujuhikum”, so the only possibility left is its coordination “ru’usikum” which concludes the obligatory of wiping of the feet in wudu’, instead of washing them.
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wudu’
  • wiping
  • washing
  • rule of neighboring words
  • coordination
(1) آمدى، ابوالحسن على‌بن محمد (1404هـ). الإحکام فى أصول الأحکام، بیروت: دارالکتاب العربی.
(2) ابن أمیرالحاج (بی تا). التقریر والتحریر فى علم الأصول، بیروت: دارالفکر.
(3) ابن‌حزم، علی‌بن أحمد‌بن سعید الظاهرى (بی تا). المُحَلّی، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
(4) ابن‌عادل، أبوحفص عمربن على الدمشقى الحنبلى (1419هـ ق/ 1998م). اللباب فی علوم الکتاب، بیروت: دارالکتب العلمیة.
(5) ابن‌عقیل، بهاءالدین عبدالله العقیلى المصرى الهمدانى (1405هـ/ 1985م). شرح ابن عقیل علی ألفیة ابن مالک، تحقیق: محمد محیى الدین عبد الحمید، سوریا: دارالفکر.
(6) ابن مالک، محمدبن عبدالله الطائى الجیانى أبوعبدالله جمال‌الدین (1427هـ ق/ 2006م). شرح الکافیة الشافیة، تحقیق: احمد یوسف القادری، بیروت: دار صادر.
(7) ________________________________________ الفیة، ایران، قم، انتشارات نوید اسلام.
(8) ابن‌منظور، محمدبن مکرم المصرى (بی تا). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
(9) ابن‌هشام، عبدالله جمال‌الدین الأنصارى (1985م). مغنى اللبیب عن کتب الأعاریب، تحقیق: د. مازن المبارک، محمد علی حمدالله، دمشق: دارالفکر.
(10) ________________________ (1414هـ ق). شذور الذهب فی معرفة کلام العرب، تحقیق: محمد محیی‌الدین عبدالحمید، ایران، قم: مؤسسة دارالهجرة.
(11) أبوالبرکات الأنباری، عبدالرحمن‌بن محمد‌بن عبیدالله الأنصارى کمال‌الدین (1424هـ ق/ 2003م) الإنصاف فی مسائل الخلاف بین النحویین البصریین و الکوفیین، بیروت: المکتبة العصریة.
(12) أبوحیان الأندلسى، محمدبن یوسف(1422هـ ق/ 2001م). تفسیر البحرالمحیط، تحقیق: الشیخ عادل أحمد عبدالموجود، الشیخ على محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیة.
(13) ابوعلى، الفارسى (بی تا). الحجة فى علل القراءات، تحقیق النجدى ناصف و آخرین، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
(14) أزهرى، ابومنصور محمد‌بن أحمد (2001م). تهذیب اللغة، تحقیق: محمد عوض مرعب، بیروت: دارالاحیاء التراث العربى.
(15) البُجَیْرَمِیّ، سلیمان‌بن محمدبن عمر المصرى الشافعى (1415هـ ق/ 1995م). حاشیة البجیرمى على الخطیب، بیروت: دارالفکر.
(16) البیضاوى، ناصرالدین أبوسعید عبدالله‌بن عمربن محمد الشیرازى (بی تا). أنوار التنزیل و أسرارالتأویل، تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلى، بیروت: دارلاحیاء التراث العربى.
(17) تفتازانی، مسعودبن عمر (1375هـ ش). شرح التصریف (ضمن جامع المقدمات) ایران، قم: دارالهجرة.
(18) الجَوجَری شمس‌الدین محمد‌بن عبدالمنعم‌بن محمد القاهری الشافعی (1423هـ ق/ 2004م) شرح شذور الذهب فی معرفة کلام العرب، المملکة العربیة السعودیة: عمادة البحث العلمی بالجامعة الإسلامیة، المدینة المنورة.
(19) رازى، فخرالدین محمدبن عمر التمیمى الشافعى (1421هـ/ 2000م). التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب بیروت: دارالکتب العلمیة.
(20) رضى‌الدین، استرآبادى (1398ه ق/ 1978م). شرح الرضى علی الکافیه، تحقیق: یوسف حسن عمر، لیبی، جامعة قاریونس.
(21) الزمخشرى، أبوالقاسم محمود‌بن عمر الخوارزمى (2004م). الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دارالمعرفه.
(22) السمین الحلبی، أبوالعباس، شهاب‌الدین،أحمد‌بن یوسف‌بن عبد الدائم (بی تا). الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون، دمشق: دارالقلم.
(23) الصبان، محمدبن على الشافعى (1999م). حاشیة الصبان علی شرح الأشمونى لألفیة ابن‌مالک، بیروت: دارالکتب العلمیة.
(24) عکبری، أبوالبقاء محب‌الدین عبدالله‌بن الحسین‌بن عبدالله البغدادی (1379هـ ش). إملاء ما من به الرحمن من وجوه الإعراب و القراءات ایران، تهران: مؤسسة الصادق.
(25) قرافی، شهاب‌الدین أحمد‌بن إدریس (1994م). الذخیرة، تحقیق: محمد حجى، بیروت: دارالغرب.
(26) القرطبى، أبوعبدالله محمد‌بن أحمد الأنصارى (بی تا). تفسیر القرطبى، قاهره: دارالشعب.
(27) محلى، محمد‌بن أحمد الشافعى؛ السیوطى، عبدالرحمن‌بن أبی‌بکر (بی تا). تفسیرالجلالین قاهرة: دارالحدیث.
(28) نحاس، المرادی المصرى، أبوجعفر أحمدبن محمدبن إسماعیل (1409هـ/ 1988م). إعراب القرآن بیروت: عالم الکتب.
(29) النیسابورى، محمود‌بن أبى‌الحسن‌بن الحسین أبوالقاسم نجم‌الدین (1415هـ ق). إیجاز البیان عن معانى القرآن، بیروت: دارالغرب الإسلامى.