اثبات «حجیت قول لغوی» با استناد به تاریخ لغت عرب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

«حجیت قول لغوی» یکی از مباحث مهم اصول فقه است که تاکنون از منظر واقعیات تاریخ لغت به آن نپرداخته‌اند. تاکنون هیچ تعریفی از «لغوی» مطرح نشده است و در این مختصر از این دو، تعریف جامعی ارائه خواهد شد. تاریخچۀ لغت‌نگاری، گویای آن است که شرح کلمات عربی به‌درستی و کامل به ما منتقل شده‌اند. این تاریخ، بسیار اعتمادساز بوده و تلاش برخی از اصولی‌ها برای اثبات «قول لغوی» از راه‌های مختلفی همچون خبرویت لغوی، انسداد صغیر، سیرۀ عقلا و اجماع (هرچند در مواردی مؤثر بوده است) کامل نیست. با بررسی تاریخی در دانش لغت‌نگاری عرب، مشخص می‌شود که: «شفافیت تاریخ نگارش لغت عرب و انتقال درست کلمات و شروح اصیل عرب» و «خبرویت قول لغوی» البته با بیان جدید؛ دو دلیل مهم برای اثبات حجیت قول لغوی هستند.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Proving “the Validity of Lexicologist’s Statement” Relying on Field Studies and the Lexical History of Arab

نویسنده [English]

  • Mohammad Maleki Nahavandi
Assistant Professor of University of Religions and Denominations, Qom
چکیده [English]

Proving “the validity of lexicologist’s statement” is an important matter in the Principles of Jurisprudence which has not been considered yet in the perspective of the realities of the lexical history. The word “lexicologist” also has not been defined yet. Both of them will be defined in detail in the present text. The history of lexicography indicates that the Arabic words have been communicated to us properly and completely. The history is significantly confidence-building and although in some cases a number of the scholars of the Principles of Jurisprudence have been working efficiently to prove “lexicologist’s statement” in different ways like lexicologist’s proficiency, Insidād e-Ṣaghīr, the practice of the wise people, and Ijmā٫(unanimous consensus of Mujtaḥidīn), it is not sufficient. Field studies and historical investigations of the Arab lexicography make it clear that “the clear history of Arab lexicography, the proper communication of the words, the Arab’s original explanations” and “lexicologist’s proficiency”- of course in a new explanation- are two major evidences to prove the validity of the lexicologist’s statement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lexicologist
  • validity
  • History of Lexicography
  • Proficiency
  1. قرآن کریم
  2. ابن‌اثیر، ابوالحسن (1420هـ.ق). اللباب فی تهذیب‏ الانساب، بیروت، دارالکتب العلمیه، بیروت.
  3. ابن‌اثیر، ابوالحسن (1412 هـ.ق). الکامل فی التاریخ، لبنان، دارالاحیاء التراث العربی.
  4. ابن‌اثیر جزرى، مبارک‌بن محمد (1367 هـ.ش). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، جامعۀ مدرسین.
  5. ابن‌انبارى محمّد‌بن قاسم (1986 م). کتاب الأضداد، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، کویت، مطبعة حکومة.
  6. ابن‌جنی، ابوالفتوح (1952م). الخصائص، المکتبه التوقیفیه، مصر الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  7. ابن‌خلکان (1972م‌). وفیات الاعیان، بیروت، دار صادر.
  8. ابن‌درید، محمد‌بن حسن (1988م). جمهرة اللغة، بیروت.
  9. ابن‌سیده، على‌بن اسماعیل (1959م). المحکم و المحیط الأعظم، بیروت، چاپ اول.
  10. ابن‌سیده، علی‌بن اسماعیل (1998م). المخصص فی اللغه، بیروت، دارالکتب العلمیه.

11. ابن‌فارس، احمد (۱۳۸۲ هـ.ق). الصاحبی فی فقه اللغه و مسائلها و سنن العرب فی کلامها، تصحیح مصطفی شویهی، بیروت، بدران.

  1. ابن‌فارس، احمد (1986م). مجمل اللغه، دراسة و تحقیق زهیر عبدالمحسن سلطان، بیروت، مؤسسة الرسالة.
  2. ابن‌فارس، احمد (1404 هـ.ق). ‏مقاییس اللغه‏، تحقیق هارون عبدالسلام محمد، بیروت، مکتب الاعلام الاسلام.
  3. ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم‏ (1414 هـ.ق). لسان العرب‏، بیروت، دار صادر.
  4. ابن‌ندیم، محمد (بی‌تا). الفهرست، مصر، طبع الرحمن.
  5. احمد مختار (2003م). البحث اللغوی عند العرب، عالم الکتاب.
  6. احمد مختار (1418 هـ.ق). لغة القرآن دراسة توثیقیة فنیة، الکویت، مؤسسة الکویت للتقدم العلمی.
  7. آخوند خراسانی، محمد کاظم (1426هـ.ق). کفایة الاصول، قم مؤسسۀ آل‌البیت قم.
  8. ازهرى، محمد‌بن احمد (2001م). تهذیب اللغة، بیروت دارالاحیاء التراث العربی.
  9. آشتیانى، محمد حسن‌بن جعفر (1429هـ ق). بحر الفوائد فى شرح الفرائد، بیروت مؤسسة التاریخ العربی‏.
  10. امین، سید محسن (1403 هـ.ق). اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
  11. انصاری، مرتضی‌بن محمد امین (بی‌تا). بحر الفوائد فى شرح الفرائد، قم کتابخانۀ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی.
  12. بحیری، سعید حسن (1428 هـ.ق). المدخل الی مصادر اللغة العربیه، مؤسسة المختار.
  13. بیومی، سعید احمد (1423 هـ.ق). ‌ام اللغات دراسة فی خصائص اللغة العربیة، مصر، مکتبه‌الادب.
  14. ثعالبی، ابومنصور (1963م). فقه اللغة و سر االعربیة، دارالاحیاء التراث العربی.
  15. جون، هیوود (بی‌تا). المعجمیة العربیة نشاتها و مکانتها فی تاریخ المعجمیات العام، ترجمۀ عناد غزوان، بغداد، المجمع العلمی.
  16. جوهری (1407 هـ.ق). الصحاح فی اللغه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین.
  17. حامد هلال عبدالغفار (2006 م). عبقری اللغویین ابوالفتح عثمان بن جنی، دارالفکر العربى.
  18. حاکم نیشابوری (1935م). معرفة علوم الحدیث، تحقیق سید معظم حسین، القاهره مکتبة المتنبی.
  19. حسینی سیستانی، علی (تقریرات)، سید منیر الخباز (1414هـ.ق). الرافد فی علم الاصول، قم، لیتوگرافی حمید.
  20. حسینی شیرازی، صادق (1427هـ.ق). بیان الاصول، قم، دارالانصار.
  21. حکیم، محسن (1408هـ.ق). حقائق الاصول، قم، کتابفروشی بصیرتی.
  22. حلى، حسن‌بن یوسف (1426هـ.ق). ‏نهایة الوصول الى علم الأصول،‏ قم، مؤسسة الامام الصادق(ع).
  23. حموی، یاقوت (بی‌تا). معجم البلدان، بیروت دارصادر.
  24. حمیری، نشوان‌بن سعید (بی‌تا). شمس العلوم، دمشق، دارالفکر.
  25. خطابی (1403هـ.ق). غریب الحدیث، تحقیق عبدالکریم ابراهیم غرباوی، دمشق، دارالفکر.
  26. خلیل‌بن احمد (1981م). العین، وزارة الثقافه و الاعلام، بغداد، دارالرشید.
  27. خمینی، روح‌الله (بی‌تا). تهذیب الأصول، مقرر سبحانی تبریزی، جعفر، قم مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  28. خویى، سید ابوالقاسم (1418هـ.ق). ‏البیان فى تفسیر القرآن‏، قم، مؤسسۀ احیاء آثار الامام الخوئی‏.
  29. ذهبی، شمس‌الدین محمّد‌بن احمد‌بن عثمان (۱۴۱۳هـ.ق). سِیَر اَعلام النُّبلاء، تحقیق شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، بیروت، الرساله.
  30. رمضان، عبدالتواب (1976م). المدخل الی علم اللغه و مناهج البحث اللغوی، القاهره، مکتبه الخانجی.
  31. روحانی، محمد (1417 هـ.ق). منتقی الاصول، قم، نشر دفتر آیت‌الله محمد حسین روحانی.
  32. زبیدی (1289 هـ.ق) تاج العروس من جواهر القاموس، دارالهدایة.
  33. روحانی، محمد صادق (1382هـ.ش). زبدة الاصول، تهران، حدیث دل.
  34. زمخشرى، محمود‌بن عمر (بی‌تا). أساس البلاغة، بیروت، دارالرصاد.
  35. زمخشرى، محمود‌بن عمر (1417هـ.ق). الفائق فی غریب الحدیث و الأثر، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  36. سبحانی، جعفر (1415 هـ.ق). المحصول فی علم الاصول، قم، مؤسسۀ امام صادق (ع).
  37. سیوطی، جلال‌الدین (1416 هـ.ق). الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق سعید المندوة، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة.
  38. سیوطی، جلال‌الدین (1408هـ.ق). المزهر فی علوم اللغة و انواعها، بیروت، المکتبه العصریه.

50. سیوطی، جلال‌الدین (بی‌تا). تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، تحقیق عبدالوهاب عبدالطیف، القاهره، مکتبه دارالتراث.

  1. شرقاوی، احمد (1993م). معجم المعاجم، دارالغرب الاسلامی.
  2. شیبانی، ابوعمرو (بی‌تا). الجیم، تحقیق دکتور محمد فرید عبدالله، بیروت، مکتبة الهلال.
  3. صالحی، مازندرانی، اسماعیل (1424هـ.ق). مفتاح الاصول، قم، انتشارات صالحان.
  4. صدر، محمد باقر (۱۴۰۵هـ.ق). دروس فی علم الاصول، بیروت، دارالمنتظر.
  5. صدوق، ابوجعفر (1385هـ.ق). علل‌الشرایع، تحقیق محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدریه.
  6. صدیق حسن خان (بی‌تا). البلغة الی اصول الفقه، تحقیق احمد السامرائی، جامعة تکریت.
  7. صفدی، صلاح‌الدین (2000م). الوافی بالوفیات، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  8. طباطبایى، حکیم، محمد سعید (1428هـ.ق) الکافی فی أصول الفقه،‏ بیروت، دارالهلال‏.
  9. طریحی (1375هـ.ش). مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، انتشارات کتابخانۀ مرتضوی.
  10. عبدالحمید (1391هـ.ق). مصادر اللغة، منشورات المنشأة العامة للنشر و التوزیع و الاعلان.
  11. عراقى، ضیاءالدین (1388هـ.ش)‏. الاجتهاد و التقلید، قم، نوید اسلام.
  12. غازی، مختار طلاس (1999م). احمد‌بن فارس اللغوی دراسة فی آرائه اللغویة و النحویه، دمشق، دارطلاس للدراسات و الترجمه
  13. فیروزآبادی، محمد‌بن یعقوب (بی‌تا). القاموس المحیط، دارالاحیاء التراث العربی.
  14. فیومى، احمد‌بن محمد (1414هـ.ق). المصباح المنیر، قم، مؤسسۀ دارالهجرة قم‏.
  15. قفطی (2005م). إنباه الرواة علی أنباه النحّاه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، القاهره، دارالکتب والوثائق القومیة.

66. قیسی، ابومحمد مکی‌بن ابی‌طالب (1404 هـ.ق). العمده فی غریب القرآن، تحقیق یوسف عبد الحمن المرعشی، مؤسسة الرساله.

 

  1. مجاهد مرداوی، عبدالکریم (1413هـ.ق). مناهج التألیف المعجمی عند العرب معاجم المعانی و المفردات، عمان، دارالثقافه للنشرو التوزیع.
  2. محقق نایینی، الکاظم الشیخ محمد علی (1414هـ.ق). فوائد الاصول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
  3. محمد قدور، احمد (1999م). مدخل الی فقه اللغة العربیة، بیروت، دارالفکر المعاصر.
  4. مظفر، محمد رضا (1389هـ.ش). اصول الفقه، قم، انتشارات اسماعیلیان.
  5. نجفی اصفهانی، محمد رضا (1413هـ.ق). وقایة الاذهان، قم، مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  6. امین، سید محسن (1374هـ.ش). سیرۀ معصومان، ترجمۀ على حجتى کرمانى، تهران، سروش.
  7. مدیر شانه‌چی، کاظم (1372هـ.ش). تاریخ حدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی.