تمایز و وابستگی راهکاری منطقی در گفت‌وگوی فقه و اخلاق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

دربارۀ اینکه در بستر تعامل متشابک علوم اسلامی، چه ترابطی میان دو دانش فقه و اخلاق برقرار است، گاه نظریات متباین و ناهمگونی به‌چشم می‌خورد که مجموعۀ آنها را در اضلاعی متکثر در چهار دستۀ اتحاد و یگانگی، تعارض و ناسازگاری، تداخل فقه بر اخلاق و تمایز و وابستگی می‌توان تقسیم کرد و به ترازوی نقد سنجید.
این پژوهش با روش تحلیلی مقایسه‌ای و با نگاه عدم فروکاهی یکی به سود دیگری، پس از بررسی رویکردهای چهارگانۀ فوق، نظریۀ تمایز با رویکرد سازگاری و وابستگی را بر خواهد گزید که هدف اصلی، کارآمد کردن هر دو علم دینی، به‌ویژه گرایش نوپدید اخلاق یعنی اخلاق کاربردی خواهد بود.
وجوه تمایز فقه و اخلاق در رئوس ثمانیۀ دو علم، شاکلۀ اصلی تحقیق است که از جهات مختلف و به‌صورت موردپژوهانه آنها را به بحث خواهد کشاند که به‌ترتیب جایگاه، هویت معرفتی، موضوع، نظام محمولات، شرایط تحقق، هدف، گستره و روش مهم‌ترین موارد افتراقی این دو دانش اسلامی هستند که دربارۀ آنها بحث خواهد شد.
طرح رشد نامتوازن و دردمندانۀ علم اخلاق در خاستگاه تاریخی و فکری آن، در مقایسۀ با رفیق دیرینه‌اش یعنی فقه و بیان برخی تشابهات اولیۀ آنها از دیگر مباحث مرتبط و مؤثر در تحقیق پیش‌رو هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

distinction and dependency The relationship between jurisprudence and ethics

نویسنده [English]

  • Moslem Mohammadi
PROFESSOR OF UNIVERSITY OF TEHRAN
چکیده [English]

The question about the nature of the relationship between jurisprudence and ethics in the atmosphere of the interrelated interaction of the Islamic sciences sometimes leads to some contradictory and dissimilar theories. These can all be categorized into four groups, which regard unity and unanimity, conflict and inconsistency, inclusion of ethics in jurisprudence, and distinction and dependency. These then can be evaluated.
Through adoption of an analytical-comparative method with an emphasis on equality of the two foregoing phenomena, the present study set out to examine the favorability of the aforementioned four categories, which resulted in finding support for the theory of distinction based on agreement and dependency.
The main basis of the study is identifying the distinctive features of the 8 cardinal principles of jurisprudence and ethics. Different dimensions of these will be discussed in a case by case manner, including status, nature of knowledge, topic, the argument system, realization conditions, goals, scope, and method are the main distinctive features of these two Islamic sciences that will be talked over.
 A report on the asymmetrical and agonizing development of the knowledge of ethics in its historical and intellectual origin compared to its long-lasting companion, i.e. jurisprudence, as well as enumeration of some of their basic similarities are among other related and effective discussions of the article.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurisprudence
  • Ethics
  • distinction
  • dependency
  • the relationship between jurisprudence and ethics
  • practical ethics
  1. قرآن

    نهج‌البلاغه

    1. اسلامی، محمدتقی (1390). اخلاق اسلامی و کاربست قاعدۀ تسامح، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    2. امام خمینی، روح‌الله (1380). چهل حدیث، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    3. پسندیده، عباس (1388). اخلاق‌پژوهی حدیثی، تهران، سمت و حدیث.
    4.  حلی، حسن‌بن یوسف (1375).کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تعلیقۀ جعفر سبحانی، قم، مؤسسۀ امام صادق (ع).
    5. 5.     سروش، عبدالکریم (1360). دانش و ارزش، تهران، یاران، چ هفتم.
    6. 6.      سروش، عبدالکریم (1380). اخلاق خدایان، طرح نو، تهران.
    7. صدر،‌ سید محمد (1419ق). فقه‌الاخلاق، بیروت، دارالاضواء.
    8. صدرالمتألهین‏، محمدبن ابراهیم شیرازی (1366). تفسیر القرآن، قم، بیدار.
    9. صدرالمتألهین‏، محمدبن ابراهیم شیرازی (0‏136). اسرارالآیات‏، انجمن حکمت و فلسفه‏، تهران.
    10. ضیائی‌فر، سعید (1388). تأثیر اخلاق بر اجتهاد، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    11. طباطبایی، سید محمدحسین (1371). المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعلیان، پنجم.
    12. ظاهری، حسین (1381). رابطۀ فقه و اخلاق، قم، مؤسسۀ آموزشی و ‌پژوهشی ‌امام ‌خمینی (ره).
    13. عالم‌زاده نوری، محمد (1394). اصول لفظی فقه‌الاخلاق، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، نسخۀ دیجیتال.
    14. غزالی، محمد (1414ق). احیاء علوم‌الدین، دارالفکر، بیروت.
    15. 15.  فنایی اشکوری، ابوالقاسم (1384). دین در ترازوی اخلاق، تهران، صراط.
    16. فیض کاشانی، محسن (1383). المحجه البیضا فی تهذیب‌الاحیاء، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم
    17. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1365). الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    18. محمدی ری‌شهری، محمد (1390). خردگرایی در قرآن وحدیث، قم، دارالحدیث، مترجم عبدالهادی مسعودی، ج جهارم.
    19.  مطهری، مرتضی (‌بی‌تا). مجموعۀ آثار، تهران، صدرا.
    20. ملکیان، مصطفی (بی‌تا). جزوۀ تقابل اخلاق دینی و اخلاق سکولار، بی‌جا، بی‌نا.
    21. مولوی، جلال‌الدین (1375). مثنوی معنوی، مقدمه، تصحیح، تعلیقات و توضیحات محمد استعلامی، تهران، زوار، چ پنجم.
    22. نراقی، محمدمهدی (1383ق). جامع‌السعادات، مقدمۀ محمد رضا مظفر، ج 1، تصحیح محمد کلانتر، نجف، جامعة النجف الدینیه.
    23. 23.            هدایتی، محمد (1392). مناسبات اخلاق و فقه در گفت‌وگوی اندیشوران، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.