نقد و بررسی ادلۀ مشروعیت «وقف حقوق معنوی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکدۀ الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

2 دکتری تخصصی فقه و حقوق دانشکدۀ الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

از شرایط صحت وقف، مالیت شرعی داشتن، عین بودن، قابلیت قبض و اقباض و ابدی بودن شیء موقوفه است؛ بر این اساس، مخالفان صحت وقف حقوق معنوی، در امکان وقف حقوق معنوی (که حسب کارکردهایش، از موضوعات مهم و مبتلی‌به در حوزۀ مسائل اجتماعی و اقتصادی به‌شمار می‌رود) تردید کرده‌اند.
البته موافقانی نیز برای وقف حقوق معنوی وجود دارند که دلایل آنها، اغلب عام، فراگیر و فراوقفی است و با تکیه بر قواعد و اصولی که به باب وقف اختصاص ندارد، وارد نبودن تمام شروط مورد مناقشه را به‌صورت یکجا، به قضاوت نشسته‌اند. این ادله از اصل، الزامی بودن شروط مورد مناقشه را با تردید مواجه می‌کنند.
در این تحقیق تحلیلی - توصیفی، با نقد و بررسی ادلۀ هر دوی موافقان و مخالفان، این نتیجه حاصل شده است که ادلۀ عام موافقان، صلاحیت بی‌اثر کردن شروط مورد مناقشه را ندارند و به بیان دیگر، از این طریق امکان اثبات مشروعیت وقف حقوق معنوی وجود نخواهد داشت؛ اما از آنجا که اشکال‌های مخالفان با مد نظر قرار دادن: الف) فلسفۀ جعل شروط مورد مناقشه در وقف و ب) بازنگری در مفهوم آنها، وارد شناخته نشده‌اند، صحت و مشروعیت وقف حقوق معنوی اثبات می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Criticism and Study of the Legitimacy Evidences of Moral Rights Endowment

نویسندگان [English]

  • Muhammad Jawad Valizadeh 1
  • abbasali soltani 2
1 PhD of Jurisprudence and law, Theology Faculty, Mashhad Ferdowsi University
2 Faculty Member of Jurisprudence and Law at Theology Faculty of Mashhad Ferdowsi University.
چکیده [English]

One of the conditions for the correctness of endowment is to have a legitimate ownership, objectiveness, ability to possess and eternality of the object of endowment. On this basis, the correctness, the opponents of the correctness of moral rights endowment have cast doubts over the possibility of endowment of moral rights – which according to its functions is one of the important issues in the area of social and economic issues.
Of course there are also advocates for the endowment of moral rights whose reasons are mainly general, pervasive and beyond endowment and have judged the conditions under dispute as unacceptable fully  based on rules and principles which are not aimed at endowment. These evidences basically cast doubt over the obligations of conditions under dispute.
In this analytical-descriptive research, through criticism and review of the evidences of both pros and cons, this result has been obtained that the general evidences of the pros are unable to neutral the conditions under dispute and in other words, through this way, it is not possible to prove the legitimacy of the endowment of moral rights, but due to the fact that faults made by  opponents are not acceptable considering A)the philosophy of forging the disputable conditions in endowment and B) revision in their concepts, so the correctness and legitimacy of the endowment of moral rights are proved.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Endowment
  • Moral Rights
  • Endowed Property Conditions
  • Contract Necessities

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. ابن‌الاثیر، علی‌بن أبی‌الکرم(بی‌تا). اسد الغابة فی معرفة الصحابة، جلد 4، تهران، انتشارات اسماعیلیان.
    3. ابن شهر آشوب، محمد‌بن علی(1376ق). مناقب لآل ابی‌طالب، جلد 1، المکتبة الحیدریة، نجف اشرف.
    4. احسایی، ابن ابی‌جمهور (1403 ق). عوالی اللآلی، جلد 2، قم، انتشارات سیدالشهدا(ع).
    5. (مقدس) اردبیلی، احمد‌بن محمد (1362ش). مجمع الفائدة و البرهان، مؤسسۀ نشر اسلامی.
    6. استین، مالورا، و سینا، نیکیل (1383 ش). رسانه‌های نوین جهانی و سیاستگذاری ارتباطات، فصلنامۀ رسانه، ترجمۀ لیدا کاووسی، سال پانزدهم، شمارۀ 2، شمارۀ پیاپی 58.
    7. اصفهانی، ابوالحسن (1397ق). وسیله النجاه، جلد 2، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، الطبعه الثانیه.
    8. امامى، نورالدین (1371ش). حقوق مالکیت‌هاى فکرى، فصلنامۀ رهنمون، شمارۀ 2 و 3.
    9. (شیخ) انصارى، مرتضى (بی‌تا). فرائد الاصول، جلد 2، دارالاعتصام.
    10. (شیخ) انصاری، مرتضی (1420ق). مکاسب، جلد 4 و 6، الطبعة الثالثة، قم، مجمع‌الفکر الإسلامی.
    11. بحرانی، یوسف (1405ق).الحدائق الناضره، جلد 22، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
    12. بهرامی، محمد (1379ش). پژوهشی فقهی - حقوقی در وقف سهام شرکت‌ها، مجلۀ وقف میراث جاویدان، شمارۀ 30.
    13. بیهقی، احمد‌بن حسین (بی‌تا). سنن الکبری، جلد 6، بیروت، دارالفکر.
    14. تویسرکانی، احمد (1379ش). قبض و قبول در عقد وقف، فصلنامۀ وقف میراث جاویدان، سال هشتم، شمارۀ 4.
    15. حائری، محمد حسن و عباسی، طیبه (1386ش). بررسی فقهی وقف پول، مجلۀ دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه سمنان، شمارۀ 19، سال ششم.
    16. حسین‌زاده، عباس (1387ش). نقش وقف در پویایی اسلام، باقرالعلوم.
    17. حسینی سیستانی، علی (1409ق). منهاج الصالحین، جلد 2، بیروت، انتشارات دارالعلوم.
    18. حلی، ابن‌ادریس(1410ق). السرائر، جلد 3، مؤسسۀ نشر اسلامی، قم، چاپ دوم.
    19. (محقق) حلی، جعفر‌بن حسن (1402ق). المختصر النافع فی فقه الامامیه، تهران، مؤسسۀ بعثت، چاپ دوم.
    20. (محقق)‌ حلی‌، جعفر‌بن حسن (1409ق). شرایع الاسلام، ج 2، تهران، انتشارات استقلال، الطبعه الثانیه.
    21. (علامه) حلی، حسن‌بن یوسف(1413ق). قواعد الاحکام، جلد 2، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    22. (امام) خمینى، روح‌اللّه (بی‌تا). البیع‌، جلد 1 و 5، تهران، ‌مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    23. (امام) خمینی، روح‌الله (1409ق). تحریرالوسیله، جلد 2، قم، مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.
    24. (امام) خمینی، روح‌الله (1373ش).المکاسب المحرمه، جلد 1، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    25. (محقق) خویی، ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح‌ الفقاهه، تقریرات‌ محمد علی توحیدی، جلد 2، بی‌جا.
    26. (محقق) خویی، ابوالقاسم (1410ق). منهاج‌الصالحین، جلد 2، قم، نشر مدینةالعلم.
    27. دار قُطنی، علی‌بن عمر (بی‌تا). السنن، جلد 4، تحقیق: محمد‌بن منصور سید الشوری، بیروت، دارالکتب العلمیة.
    28. زهری، ابن‌سعد (۱۴۱۰ق). الطبقات الکبری، جلد 1، بیروت، دارالکتب العلمیة.
    29. سبزواری، محمد باقر (1423ق).کفایه الفقه المشتهر به کفایه الاحکام، جلد 2، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
    30. سعادت‌فر، جواد (1385ش). امکان‌سنجی وقف پول، فصلنامۀ وقف میراث جاودان، سال چهاردهم، شمارۀ 54.
    31. شهابی، علی‌ اکبر(1349ش). مقدمه‌ای بر فرهنگ وقف در اسلام، دانشگاه تهران.
    32. صاحب جواهر، محمد حسن(1368ش). جواهرالکلام، جلد 28، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
    33. صادقی گلدر، احمد (1385ش). برخی از اصول و قواعد ناظر بر وقف (بخش اول)، وقف میراث جاویدان، سال چهاردهم، شمارۀ 55.
    34. صدر، محمد باقر (1408ق). اقتصادنا، دارالتعارف للمطبوعات.
    35. (شیخ) صدوق، محمد‌بن علی (بی‌تا). من لایحضره الفقیه، جلد 1 و 4، صححه وعلق علیه على اکبر الغفاری، قم، منشورات جماعة‌المدرسین، الطبعه الثانیه.
    36. صفایی، حسین (1379ش). دورۀ مقدماتی حقوق مدنی، بی‌جا.
    37. طباطبایی، محمد تقی (1341ش). وقف (1 - دوام)، مجلۀ کانون وکلا، شمارۀ 82.
    38. طباطبایی حکیم، محمد سعید (1376ش). منهاج الصالحین، جلد 2، بی‌جا.
    39. طباطبایی‌ مجاهد، سید محمد (بی‌تا). مناهل، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
    40. طباطبایی ‌یزدى، محمد کاظم (1410ق). حاشیة المکاسب، جلد 2، قم، اسماعیلیان.
    41. طباطبایی یزدی، محمد کاظم (بی‌تا). تکمله العروه الوثقی، جلد 1، محقق/ مصحح: سید محمد حسین طباطبایى، ‌قم، کتابفروشى داورى‌.
    42. طبرسی، احمد‌بن علی (١٣٧١ش). احتجاج، تهران، مرتضوی.
    43. طبری، احمد‌بن عبدالله (1356ش). ذخائر العقبى، قاهره، مکتبة القدسی.
    44. طریحی، فخرالدین (1416 ق) .مجمع‌البحرین، جلد 5، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم.
    45. (شیخ) طوسی، محمد‌بن حسن (1363ش). الاستبصار، جلد 4، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
    46. (شیخ) طوسی، محمد‌بن الحسن (1365ش). تهذیب الاحکام، جلد 9، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
    47. (شیخ) طوسی، محمد‌بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه‌، جلد 3، قم، مکتبه المرتضویه‌ لاحیاء آثار الجعفریه.
    48. طوسی (ابن‌حمزه)، محمد‌بن علی(1408ق). الوسیله الی نیل الفضیله، قم، کتابخانۀ‌ مرعشی نجفی.
    49. فیض، علیرضا (1373ش). مصلحت وقف و پاره‌ای از شرط‌های آن، فصلنامۀ وقف میراث جاویدان، سال دوم، شمارۀ 8.
    50. فیض کاشانی، محمد محسن (1380ش). مفاتیح الشرایع، جلد 3، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
    51. کاتوزیان، ناصر (1376ش). دوره مقدماتی حقوق مدنی، تهران، انتشارات میزان، چاپ ششم.
    52. کاتوزیان، ناصر (1388ش). قواعد عمومی قراردادها، جلد 1، شرکت سهامی انتشار، چاپ هشتم.
    53. کرکى، على‌بن حسین (1408 ق).‌ جامع المقاصد، جلد ‏1، قم، المهدیه.
    54. کاشف‌الغطاء، محمد حسین (بی‌تا). تحریرالمجله، قم، انتشارات فیروزآبادی.
    55.  کاشف‌الغطاء، جعفر (1380ش). کشف‌الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، جلد 4، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
    56. (شیخ) کلینی، محمد‌بن یعقوب (1388ق). الکافی، جلد 7، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ دوم.
    57. گرجى، ابوالقاسم (1372ش). بررسى اصل صحت، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسى دانشگاه تهران، شمارۀ 28.
    58. (علامه) مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۳ ق). بحارالانوار، جلد 48، بیروت، دارالوفاء، چاپ دوم.
    59. محمدی، پژمان (1387ش). وقف حقوق معنوی، مجموعۀ مقالات در کتاب: وقف و تمدن اسلامی، ج 1، تهران، انتشارات اسوه.
    60. مزمینی، ابراهیم‌بن محمد (بی‌تا). الوقف و اثره فی تشیید بنیته الحضاره الاسلامیه، ریاض، جامعة محمد‌بن سعود الاسلامیه.
    61. مطبعه‌چی، مصطفی (1389ش). شناسایی ماهیت وقف، فصلنامۀ وقف میراث جاویدان، شمارۀ 70.
    62. معلوف، لویس (1973م). المنجد فی اللغه والاعلام، بیروت، المشرق.
    63. ملکوتی‌فر، ولی‌الله (1387ش). امکان‌سنجی وقف پول مبتنی بر فقه شیعه، مجموعه مقالات همایش وقف در بازار سرمایه، انتشارات دانشگاه مفید، چاپ دوم.
    64. موسوی خوانساری، احمد (بی‌تا). جامع‌المدارک فی شرح المختصر النافع، جلد 4، اسماعیلیان.
    65. نائینى، محمد حسین (1373ق). منیة الطالب فی حاشیة‌المکاسب، جلد 2، تقریر: خوانسارى، موسى‌بن محمد نجفى‌‌، تهران،‌ المکتبة المحمدیة.
    66. نراقی، ملااحمد (1408ق). عوائد الایام، مکتبه‌ بصیرتی، قم.
    67. 67.  وقفنامۀ باغ‌های سلیمان‏آباد و صفی‏آباد قزوین.
    68. وقفنامه‌های‏ قرآنی، کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی (موزۀ قرآن و نفایس آستان قدس رضوی (علیه‏السلام).
    69. هادوی، مهدی (1383ش). مکتب و نظام اقتصادی اسلام، خانۀ خرد.
مجله علمی
دوره 11، شماره 4
دی 1394
صفحه 763-798

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 آبان 1394
  • تاریخ بازنگری: 27 آبان 1394
  • تاریخ پذیرش: 17 بهمن 1394

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار