مبانی فقهی احیای قاعدۀ منع مجازات مجدد در قانون مجازات اسلامی 1392

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه حقوق دانشگاه فردوسی مشهد

2 کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اصولاً جوامع دچار هنجارها و ارزش‌هایی هستند که در قالب مجموعه‌ای به‌نام حقوق موضوعه گردآوری می‌شوند و طبعاً نقض این ارزش‌ها در حقوق کیفری، جرم تلقی می‌شود و مرتکب، مستحق تحمل ضمانت اجرای پیش‌بینی‌شده برای نقض آن عمل است. بر اساس یک تفکر و اندیشۀ ساده، هر عملی که این ارزش‌ها را نقض کند، تنها باید یک‌بار مجازات شود. این اندیشه در قالب قاعدۀ منع محاکمه و مجازات مجدد بیان می‌شود.
 مرور قوانین کیفری ایران بیانگر آن است که قاعدۀ منع مجازات مجدد (احتساب مجازات قبلی) در دوره‌های مختلف، همواره با فراز و نشیب‌هایی مواجه بوده است و رویکرد واحد و یکسانی، در قبل و بعد از انقلاب نسبت به این قاعده مشاهده نمی‌شود. به‌طوری‌که قانونگذار ایران در قبل از انقلاب، این قاعده را به صراحت پذیرفته بود. اما در قوانین بعد از انقلاب؛ شاهد آن هستیم که ابتدا این اصل بدیهی، از قوانین ایران در سال 1361 و 1370حذف شد و سپس در سال 1392 مجدداً احیا شد. نگارندگان در این مقاله قصد دارند ضمن بیان مفهوم این قاعده، به‌طور خاص، مبنای کار قانونگذار ایران در بعد از انقلاب را ریشه‌یابی کنند و به این موضوع بپردازند که آیا عمل قانون‌گذار ایران در حذف این قاعده، با مبانی فقهی مطابقت دارد یا احیای دوبارۀ آن در قانون مجازات اسلامی جدید، بر مبانی فقهی مبتنی بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential basis for restoring the rule prohibiting re punishment in the Islamic Penal Code1392

نویسندگان [English]

  • hesam ghapanchi 1
  • sadegh safari 2
1 Faculty of Law Ferdowsi University of Mashhad
2 Master of Criminal Law and Criminology of the Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Basically societies have norms and values ​which are collected in a set called the statute law, andnaturallyviolatethevalues​​ofcriminal law, make the crime and commit, deservesanctionspredicted forviolation oftheact. According to a simple thought, any action that harms or violates the values ​​and violate it should be punished only once; This idea is expressed in the form of the rule prohibiting the re-trial.
Review of Iranian penal code indicates that the rule banning punished again (considering previous penalties) in different periods, are always ups and downs faced, and unit approach and the same before and after the revolution to this rule is not observed. So that legislators in Iran before the revolution, the rule explicitly accepted. But the rules after the revolution we are witnessing. Certainly the first principle, the Iranian laws in 1361 and 1370 has been canceled and then restore again in 1392.The authors in this paper are intended stating the meaning of this rule and distinguish it from similar concepts and terms, in particular, the basis for legal work in after the revolution roots and on the issue whether a legislative act in the removal of this rule corresponds to the state of jurisprudence, create and revive it again in the new Penal Code, based on the principles of jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • International Criminal Law
  • Validity ofsealingmatter
  • Bannedagainpunishment
  • Retrial
  • Double punishment
  1. آزمایش، علی (1365). زمینۀ حقوق جزای بین‌الملل در قانونگذاری ایران. نشریۀ مؤسسۀ حقوق تطبیقی، شمارۀ 3.
  2. اسمیت، روناک.م (1388). کتاب درسی حقوق بین‌المللی بشر. ترجمۀ فاطمه کیهانلو، تهران: نشر شهر دانش، چاپ اول.
  3. امام خمینی، سیّد روح‌الله (1365). تحریرالوسیله. تهران: انتشارات مکتب اعتماد. 
  4. امیرارجمند، اردشیر (1386). مجموعه اسناد بین‌المللی حقوق بشر. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول.
  5. پرادل، ژان؛ کورستنز، گئرت؛ فرملن، گرت (1393). حقوق کیفری شورای اروپا. ترجمه محمد آشوری، تهران: نشر خرسندی، چاپ اول.
  6. پرالوس، میشل (1377). بررسی قاعدۀ منع تعقیب مجدد در حقوق جزای بین‌الملل و حقوق جوامع اروپا. ترجمۀ علی اوسط جاویدزاده، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 25.
  7. پوربافرانی، حسن و بیگی حسن، فاطمه (1392). اعمال قاعده منع محاکمه مجدد در جرایم مستوجب مجازات‌های شرعی. فصلنامۀ پژوهش‌نامۀ حقوق کیفری دانشگاه علامه طباطبایی، سال چهارم، شمارۀ اول.
  8. توجهی، عبدالعلی و قربانی قلجلو، مهدی (1390). ممنوعیت محاکمه و مجازات مجدد در حقوق کیفری ایران و تعارضهای آن با اسناد بین‌المللی. مجلۀ حقوقی بین‌المللی، نشریۀ مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری، سال 28، شمارۀ 45.
  9. خالقی، علی (1383). «الف» انتقال محکومان: تحولی بزرگ در شناسایی اعتبار احکام کیفری خارجی در ایران. مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ 64.
  10. خالقی، علی (1383). «ب» محتوا و جایگاه قاعدۀ منع محاکمۀ مجدد در حقوق جزای بین‌الملل و ایران. (مجموعه مقالات)،چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  11. خالقی، علی (1388). جستارهایی از حقوق جزای بین‌الملل. تهران: نشر شهر دانش، چاپ اول.
  12. خزائلی، محمد (1361). احکام القرآن. تهران: سازمان انتشارات جاویدان، چاپ پنجم.
  13. خویی، ابوالقاسم (بی‌تا). مبانی تکمله‌المنهاج، بیروت: نشر دارالزهراء.
  14. زاپالا، سالواتور (1392). حقوق بشر در محاکمات کیفری بین‌المللی، ترجمۀ حسین آقایی جنت‌مکان، تهران: نشر جنگل، چاپ دوم.
  15. سازمان عفو بین‌الملل (1388). دادرسی عادلانه. ترجمۀ فریده طه و لیلا اشرافی، تهران: نشر میزان، چاپ اول.
  16. شبث، ویلیام (1384). مقدمه‌ای بر دیوان کیفری بین‌المللی، ترجمۀ سید باقر میرعباسی و حمیدالهوئی نظری، تهران: نشر جنگل، چاپ اول.
  17. شریعت باقری، محمدجواد (1386). اسناد دیوان کیفری بین‌المللی. تهران: انتشارات جنگل، چاپ اول.
  18. شیخ طوسی، محمد‌بن حسن (1378 ق) المبسوط فی فقه‌الامامیه. ج 7، تهران: نشر المکتبه المرتضویه.
  19. شیخ طوسی، محمدحسن (1416 ق). کتاب الخلاف. ج 5، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعه الاولی.
  20. صابر، محمود (1388). آیین دادرسی دیوان کیفری بین‌المللی. تهران: نشر دادگستر، چاپ اول.
  21. صاحب عروه، طباطبایی یزدی، سید محمّد کاظم (1378 ق). ملحقات العروه الوثقی، ج 3، تهران: مطبعۀ حیدری.
  22. طباطبایی حکیم، سیّد محمد سعید (1420 ق). مسائل معاصره فی فقه القضاء، بی‌جا: انتشارات مکتب آیت‌الله العظمی السید الحکیم.
  23. طهماسبی، جواد (1388). صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی. تهران: انتشارات جنگل، چاپ اول.
  24. علامه حلّی، حسن‌بن مطهر و فاضل اصفهانی، بهاءالدین محمّد (1424 ق). کشف اللثام عن قواعد الاحکام، ج 10، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، الطبعه الاولی.
  25. فضائلی، مصطفی (1387). دادرسی عادلانه: محاکمات کیفری بین‌المللی. تهران: نشر شهر دانش، چاپ اول.
  26. کاظمی، فاضل جواد (بی‌تا). مسالک‌الافهام الی آیات‌الاحکام، ج 4، تهران: نشر المکتبه المرتضویه.
  27. کیتی شیایزری، کریانگ ساک (1383). حقوق بین‌المللی کیفری. ترجمۀ بهنام یوسفیان و محمد اسماعیلی، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
  28. کسسه، آنتونیو (1387). حقوق کیفری بین‌المللی. ترجمۀ حسین پیران، اردشیر امیرارجمند و زهرا موسوی، تهران: انتشارات جنگل، جاودانه.
  29. محسنی، مرتضی (1375). دورۀ حقوق جزای عمومی. ج 1، چاپ دوم، تهران: انتشارات گنج دانش.
  30. محسنی، مرتضی و کلانتریان، مرتضی (بی‌تا). مجموعه نظرهای مشورتی ادارۀ حقوقی وزارت دادگستری در زمینۀ مسائل کیفری. تهران: انتشارات وزارت دادگستری.
  31. محقق حلی و صاحب جواهر، شیخ محمد حسن نجفی (1981) جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام. ج 40، بیروت: داراحیاء التراث، الطبعه السابعه.
  32. محقق حلّی و صاحب ریاض، سید علی طباطبایی (1422 ق). ریاض المسائل. ج 15، قم: مؤسسه آل البیت، الطبعه الاولی.
  33. محمدنسل، غلامرضا (1385). مجموعه مقررات دیوان بین‌المللی کیفری. تهران: نشر دادگستر، چاپ اول.
  34. مهرپور، حسین (1371). مجموعه نظریات شورای نگهبان. ج اول، تهران: نشر مؤسسۀ کیهان، چاپ اول.
  35. میرمحمدصادقی، حسین (1382). اعتبار امر مختومه در اساسنامۀ دیوان کیفری بین‌المللی. مجلۀ تحقیقات حقوقی، شمارۀ 38.
  36. ناصرزاده، هوشنگ (1372). اعلامیه‌های حقوق بشر. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
  37. نراقی، ملااحمد (1419 ق). مستند الشیعه. قم: انتشارات مؤسسه آل البیت.