شیخ مرتضی انصاری (ره) و ظواهر قرآن مبانی، شرایط حجیت و گسترۀ استناد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تهران، دانشکدۀ الهیات پردیس فارابی

2 کارشناس ارشد تفسیر اثری دانشگاه قرآن و حدیث قم

چکیده

مسئلۀ اصلی این پژوهش، مبانی، شرایط حجیت ظواهر قرآن و گسترۀ استناد به آن در نظریۀ اصولی شیخ مرتضی انصاری (ره) است. این تحقیق به روش تحلیلی - انتقادی نظریۀ شیخ را تقریر و ارزیابی می‌کند. ایشان ضمن پذیرش حجیت ظواهر قرآن در مبانی اصولی خود، از آن در استنباط احکام شرعی از گزاره‌های قرآنی و روایی و نقد فتاوای فقیهان به‌ویژه اخباریان بهره برده است. عرفی بودن معنای ظاهری، عدم مخالفت معنای ظاهری آیه با نص قرآنی یا روایی و فحص از وجود قراین، سه شرط اساسی اعتبار ظواهر قرآنی در نظریۀ اصولی شیخ انصاری (ره) محسوب می‌شود. وی دیدگاه اخباریان در عدم حجیت ظواهر قرآنی را با استناد به ادلۀ عقلی و نقلی ابطال کرده است. استناد به ظواهر قرآنی در میراث فقهی شیخ انصاری گسترۀ وسیعی دارد و نمونه‌های متنوعی از استناد به آن در ابواب مختلف فقه چون طهارت، صلات, حج، مکاسب، ارث، تقلید و غیره، در آثار وی به چشم می‌خورد. نتیجۀ ارزیابی نظریۀ شیخ انصاری نشان داد که مبانی و ادلۀ وی ابهامات و پرسش‌هایی دارد و نیازمند تقریر مجدد و تکمیل است.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shaikh Murtaza Ansari and Appearances of the Quran; Basics, Conditions of Legitimacy and Scope of Documentation

نویسندگان [English]

  • Ali Rad 1
  • Fazl Allah Gholamali Tabar 2
چکیده [English]

Basic subject of this paper is basics, conditions of legitimacy of appearances of the Quran and scope of documentation to it in Usul theory of Shaikh Murtaza Ansari in which is explained and evaluated Shaikh Ansari’s theory in analytical – critical way. By accepting legitimacy of appearances of the Quran in his Usul basics, Shaikh Ansari has used of it in inference of legal sentences from Quranic and traditional phrases and criticism of jurisprudents’ decisions especially traditionalists. To be common apparent meaning, not to be opposite apparent meaning with texts of the Quran or traditions and to seek to find indications and documents are three basic conditions of validity of Quranic appearances in Shaikh Ansari’s theory. He has rejected traditionalists’ views regarding not being legitimate Quranic appearances by using of rational and narrative reasons. Documentation to Quranic appearances in jurisprudential works of Shaikh Ansari is wide and we see various examples of these documentations in different jurisprudential chapters such as cleanliness, prayer, pilgrimage, vocations, inheritance, following, etc. in his works. The result of evaluation of Shaikh Ansari’s theory show that his basics and reasons contain ambiguities and questions, and it needs to be explained again and completed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legitimacy of Appearances of Quran
  • Shaikh Murtaza Ansari
  • Interpretation on the Basis of One’s Own Judgement
  • Criticism of Traditionalism
قرآن مجید
1. ابن ابی‌زینب، محمد‌بن ابراهیم (1397ق). الغیبة( للنعمانی)، تهران، نشر صدوق.
2. ابن بابویه، محمد (1378ق). عیون أخبار الرضا (علیه السلام)، تهران، نشر جهان.
3. ابن حیون، نعمان‌بن محمد مغربی(1385ق). دعائم الاسلام، محقق: فیضی، آصف‏، عربی‏، قم، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام‏).
4. ابن طاوس، علی‌بن موسی(1413ق). التحصین لأسرار ما زاد من کتاب الیقین، قم، مؤسسة دار الکتاب.
5. ابن منظور، محمد (1408ق). لسان العرب، بیروت، دارالاحیاء تراث العربی.
6. ابن فارس بن زکریا، احمد، (1404ق). معجم مقائیس اللغة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
7. استرآبادی، محمد امین- عاملی سید نورالدین موسوی (1426ق). قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین قم.
8. اصغری، عبدالله (1383ش). شرح فارسی بر رسائل شیخ انصاری، قم، نشر قیام.
9. بحرانی، سید هاشم‌بن سلیمان (1374ش). البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسۀ بعثه.
10. بحرانی، یوسف‌بن احمد (1405ق). الحدائق الناظرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین قم.
11. ــــــــ (1423ق)، الدرر النجفیه من الملتقات الیوسفیه، بیروت، دار المصطفی لاحیاء التراث.
12. جزری، ابن اثیر، مبارک‌بن محمد (1427ق). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، قم؛ مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
13. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1410ق). الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین.
14. حسن‌زاده آملی، حسن (1375ش). نصوص الحکم بر فصوص الحکم‏، تهران، انتشارات رجاء.
15. حسینی زبیدی، محمد مرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر.
16. خویی، سید ابوالقاسم (1412ق). مصباح الاصول، قم، مکتبه داوری.
17. دزفولی انصاری، مرتضی (1415ق). (أ) الاجتهاد و التقلید، قم، مؤسسه آل البیت (علیهم السلام).
18. ــــــــــــــــ (1415ق). (ب) کتاب المکاسب، قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
19. ــــــــــــــــ (1425ق). (ح) کتاب الحج،  قم، مجمع الفکر الإسلامی.
20. ــــــــــــــــ (1414ق). (ر) رسائل فقهیة، قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
21. ــــــــــــــــ (1415ق). (ص) کتاب الصلاة، قم، کنگرۀ بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
22. ــــــــــــــــ (1415ق). (ط) کتاب الطهارة، قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
23. ــــــــــــــــ (1428ق). (ف) فرائد‌الأصول، قم، طبع انتشارات اسلامی.
24. ــــــــــــــــ (1415ق). (م) رسالة فی‌المواریث، قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
25. دیلمی، حسن‌بن محمد- رضائی، عبد الحسین (1390ش). تهران، ارشاد القلوب.
26. راد، علی (1390ش). مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن، تهران، انتشارات سخن.  
27. رازی، فخر‌الدین (1417ق). مفاتیح الغیب، (التفسیر الکبیر)، قم؛ افست قم.
28. راغب اصفهانی، مفردات الراغب (1427ق). تهران، طلیعة النّور.
29. سجادی، سید جعفر (1373). فرهنگ معارف اسلامی، تهران، انتشارات کوشش.
30. شیخ حر عاملی، محمد‌بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
31. صاحب‌بن عباد، کافی الکفاة، اسماعیل بن عباد (1414ق). المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتاب.
32. طبرسی، امین الاسلام فضل‌بن حسن، (1415ق). مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی.
33. طریحی، فخرالدین‌بن محمد (1375ش). مجمع البحرین، تهران، نشر مرتضوی.
34. طوسی، ابو جعفر، محمد‌بن حسن (1390ق). الإستبصار، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
35. ـــــ، (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن‏، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
36. ـــــ (1407ق). تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
37. عراقی، حاج آقا ضیاء (1375ش). نهایه الافکار، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
38. عیاشی، محمد‌بن مسعود (1380ش). تفسیر العیّاشی، تهران، المطبعة العلمیة.
39. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1410ق). کتاب العین، قم، نشر هجرت.
40. فیض کاشانی، محمد محسن‌بن شاه مرتضی (1415ق). تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر.
41. ـــــ (1371ش). نوادر الأخبار فیما یتعلق بأصول الدین (للفیض)، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
42. فیومی، احمد‌بن محمد مقری (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، منشورات دار الرضی.
43. قمّی، صدوق، محمّد‌بن علی‌بن بابویه، مترجم: غفاری، علی اکبرو محم (1409ق). من لایحضره الفقیه، ترجمه، تهران؛ نشر صدوق.
44. کلینی، محمد‌بن یعقوب - رسولی محلاتی، هاشم‏، (1367ش). من لایحضره الفقیه، ترجمۀ غفاری، علی اکبر و محمد جواد و بلاغی، صدر؛ تهران، انتشارات علمیه اسلامیه‏.
45. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1407ق). الکافی (ط – اسلامیة)، تهران؛ دار الکتب الاسلامیة.
46. محمدی، علی (1387ش). شرح رسائل، قم، دارالفکر.
47- مظفر، محمد رضا (1427ق). اصول الفقه، قم، انتشارات اسماعیلیان.
48. مکارم شیرازی، ناصر(1373ش). قم، دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).
49. هلالی، سلیم‌بن قیس (1405ق). کتاب سلیم‌بن قیس الهلالی، قم، الهادی.
50. یزدی طباطبایی، سید محمد کاظم (1409ق). العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.