پژوهشی در توسعۀ فقه به حریم اعتقادات و اعمال قلبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

از جملۀ مباحثی که از دیرباز در میان عالمان اسلامی مطرح بوده، موضوع حیطۀ فقه و تکالیف شرعی بشر و حدود آن است که در این مورد دو دیدگاه عمده در میان عالمان اسلامی اعم از فقیهان، مفسران و متکلمان مطرح می‌شود. مشهور و بلکه اکثر عالمان اسلامی برآنند که حیطۀ فقه و احکام شرعی در فروعات عملی و اعمال جوارحی منحصر بوده و مباحث اعتقادی و قلبی و اعمال جوانحی از دایرۀ فقه خارج است. بر همین اساس، اینان در منابع فقهی تنها از فروعات عملی سخن گفته‌اند و اعمال اعتقادی و جوانحی را به حوزه و منابع دیگری (که به علم کلام شهرت یافته است) محول کرده‌اند، در مقابل معدودی از عالمان اسلامی، بخشی از مباحث اعتقادی را در منابع فقهی به اختصار مطرح کرده‌اند و از نگاه فقه و تکلیف به این مسائل نگریسته‌اند. دیدگاه صحیح و فرضیۀ مورد بحث در این پژوهش، آن است که حوزۀ فقه و تکالیف شرعی در فروعات عملی و اعمال جوارحی منحصر نیست و افزون بر آن، عقاید و اعمال جوانحی بشر را نیز شامل می‌شود. در این مقاله ضمن اشاره به ادلۀ دیدگاه مشهور و نقد آنها، دیدگاه مذکور با ادلۀ متعدد به اثبات رسیده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A research in “Development of Jurisprudence to the Boundary of Hearty Beliefs and Deeds”

نویسندگان [English]

  • Mr. Mohammad Sadegh Yousefi Moghadam
  • sayyed jafar sadeghi fadaki
چکیده [English]

A Research on “Developing the Jurisprudence into the Sanctum of the Beliefs and Abstract Deeds
Mr. Mohammad Sadegh Yousefi Moghadam
Mr. Seyed Jafar Sadeghi Fadaki

Abstract
From among the subjects of discussion which have been paid much attention by the Islamic scientists since long ago, we can name the domain of jurisprudence, religious duties of human being and the limits thereto and in this regard there exist two main viewpoints among the Islamic scientists including the jurists, commentators and theologians. The reputed and also most of the Islamic scientists believe that the sanctum of jurisprudence and religious commands are confined to the practical subsidiary rules and physical deeds, and the faith-related subjects and the abstract deeds have been devolved to another domain and resources known as the theology. On the contrary, a number of the Islamic scientists have proposed in brief some part of doctrinal topics in jurisprudence resources and have had a look to this issue from a jurisprudential and obligation-oriented point of view. The true viewpoint and the hypothesis under the discussion in this research in that the domain of jurisprudence and religious obligations have not been confined to the practical subsidiary rules and physical actions, and furthermore, it comprises the beliefs and abstract deeds of the man. In this article, in addition to having a hint to the arguments to the well-known viewpoints and criticizing them, this viewpoint is proved based on numerous arguments.
Keywords: Jurisprudence- Beliefs- Physical and Abstract Deeds- Koran- Traditions

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Jurisprudence
  • beliefs
  • Physical and Spiritual deeds
  • Koran
  • traditions
  1.  ابن الشهید الثانی (بی‌تا) معالم الدین، تحقیق: کمیتۀ تحقیق، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
  1. ابن فارس، احمد (1404) معجم مقاییس‌اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات.
  2. ابن منظور(1405) لسان العرب، قم، نشر ادب حوزه.
  3. احمدی، قاسم علی(1422) وجود‌العالم بعد العدم عند الامامیه، قم، انتشارات موعود کعبه.
  4. استرآبادی، محمد امین (1424) الفوائد المدنیه، تحقیق: رحمة‌الله رحمتی، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
  5. انصاری، شیخ مرتضی (1419) فرائد الاصول، تحقیق: لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
  6. ایجی، عضد الدین (1417) المواقف، تحقیق: عبدالرحمن عمیره، بیروت، دارالجیل.
  7. بروجردی، شیخ حسین (1405) نهایۀ‌الافکار، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
  8. بهبهانی، وحید (1419) الرسائل الفقهیه، تحقیق: مؤسسة العلامة الوحید البهبهانی، بی‌جا، منشورات مؤسسة الوحید البهبهانی.
  9. جصاص،(1405) الفصول فی الاصول، تحقیق: عجیل جاسم النشمی، بی‌جا، بی‌تا.
  10. حر عاملی (1403) الفوائد الطوسیة، تحقیق: لازوردی و درودی، قم، المطبعة العلمیه.
  11. حر عاملی(1414) وسائل الشیعه، قم، مؤسسۀ آل البیت لاحیاء التراث.
  12. حکیم، محمد تقی (1979) الاصول العامة للفقه المقارن، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
  13. حلبی، ابوالصلاح (بی‌تا) الکافی فی الفقه، تحقیق: رضا استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین.
  14. حلبی، ابوالصلاح (1417) تقریب المعارف، تحقیق: شیخ فارس تبریزیان، بی‌جا، محقق.
  15. خراسانی، محمد کاظم (1429) کفایة الاصول، تحقیق: عباس علی زارعی، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
  16.  خویی، ابوالقاسم (1416) صراط النجاة، قم، دفتر نشر برگزیده.
  17. خویی، ابوالقاسم(1413) مصباح الفقاهه، قم، المکتبة الداوری.
  18. راغب اصفهانی (1404) مفردات الفاظ القرآن، تهران، دفتر نشر کتاب.
  19. ری‌شهری، محمد(1385) دانشنامۀ عقاید اسلامی، ترجمۀ مهدی مهدوی، قم، سازمان چاپ و نشر.
  20. سبحانی، شیخ جعفر (1388) رسالۀ توضیح‌المسائل، تهران، نشر جمهوری.
  21. شهید اول (بی‌تا) القواعد و الفوائد، تحقیق: سید عبدالهادی حکیم، قم، انتشارات مفید.
  22. شهید ثانی(1416) مسالک‌الافهام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه.
  23. شیخ صدوق (1379). معانی‌الاخبار، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
  24. شیخ صدوق (1418) الهدایه، قم، مؤسسۀ امام هادی.
  25. شیخ صدوق (بی‌تا) من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
  26. شیخ طوسی (1400) الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران، منشورات مکتبة جامه چهلستون.
  27. شیخ طوسی (بی‌تا) الرسائل العشر، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
  28. شیخ مفید (1410) المقنعه، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
  29. شیرازی، سید محمد (1407) الفقه، بیروت، دارالعلوم.
  30. صدر، محمد باقر(1426) بحوث فی علم الاصول، قم، مؤسسۀ دائرة‌المعارف الفقه الاسلامی.
  31. صدر، محمد باقر (1395) المعالم الجدیدة للاصول، نجف، مطبعة النعمان.
  32. طباطبایی، محمد حسین (بی‌تا) المیزان فی تفسیر القرآن، قم، نشر جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  33. عبدالسلام، عزالدین (1407) الامام فی بیان ادلة الاحکام، بیروت، دارالبشائر الاسلامیه.
  34. علامه حلی (1421) نهج الحق و کشف الصدق، تحقیق: سید رضا صدر، قم، مؤسسه دارالهجره.
  35. علامه حلی (1414). تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
  36. علامه حلی(1410) الرسائل السعدیه، تحقیق: عبدالحسین محمد علی بقال، قم، کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی النجفی.
  37. فاضل آبی(1408) کشف الرموز، تحقیق: شیخ علی پناه، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
  38. فراهیدی، خلیل (1409) کتاب‌العین، تحقیق: مهدی مخزومی، بی‌جا، مؤسسۀ دارالهجره.
  39. قلعچی، محمد (1408) معجم لغة الفقهاء، بیروت، دارالنفائس.
  40. کاشف الغطاء، جعفر(بی‌تا) کشف الغطاء، اصفهان، انتشارات مهدوی.
  41. کاظمی خراسانی، محمد علی(1406) فوائد الاصول، تحقیق: رحمت‌الله اراکی، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
  42. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1363) الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  43. محسنی، محمد آصف (1387) حدود الشریعه، قم، بوستان کتاب.
  44. محقق بحرانی (بی‌تا) حدائق الناضره، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
  45. محقق کرکی (1408) جامع المقاصد، قم، مؤسسۀ آل البیت لاحیاء التراث.
  46. مرعشی، سید نورالله (بی‌تا) شرح احقاق الحق، قم، منشورات مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی.
  47. مظاهری، شیخ حسین (1387) رسالۀ توضیح المسائل، قم، مؤسسۀ فرهنگی مطالعاتی الزهراء.
  48. مظفر، محمد رضا (بی‌تا) عقاید الامامیه، تحقیق: حامد حنفی داود، قم، انتشارات انصاریان.
  49. نجفی، محمد حسن (1365) جواهر الکلام، تحقیق: شیخ عباس قوچانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  50. نقی‌زاده، حسن (1384) جایگاه قرآن کریم در فرایند استنباط فقهی، مشهد، دانش شرقی.
  51. نوری، میرزا حسین (1408) مستدرک الوسائل، قم، مؤسسۀ آل البیت لاحیاء التراث.
  52. نووی، محی‌الدین (بی‌تا) روضة الطالبین، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  53. وحید خراسانی، شیخ حسین (1421) توضیح المسائل، قم، مدرسۀ باقر‌العلوم.
  54. وهبۀ الزحیلی (1418) الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر.

مقالات

  1. رشاد، علی اکبر(1383) «فقه چالش‌ها، کاستی‌ها و بایستگی‌های آن»، فصلنامۀ کتاب نقد، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، ش 33: 3 - 18.