امکان‌سنجی وقف حقوق معنوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکدۀ الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری تخصصی فقه و حقوق دانشکدۀ الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

وقف از موضوعات مهم احکام اجتماعی اسلام است که از جملۀ شرایط صحت آن (حسب دیدگاه مشهور و رایج)، مالیت شرعی داشتن، عین بودن، قابلیت قبض و اقباض و ابدی بودن شیء موقوفه است؛ بر این اساس در امکان وقف حقوق معنوی اختلاف‌نظرهایی دیده می‌شود.
در این تحقیق کتابخانه‌ای، با گردآوری و بررسی نظر محققان، ضمن بازنگری در فرایند استنباط و استخراج شروط عقد وقف و بحث دربارۀ فلسفۀ وجودی و غایی شروط مورد مناقشه، صحت وقف حقوق معنوی اثبات شده است. بر این اساس که:
اولاً حق معنوی یک حق مشروع با «مالیت» عرفی و شرعی است؛ درثانی شرط عین به مفهوم داشتن «اصلِ» قابل بقا با انتفاع از آن و فلسفۀ ذکرش، خارج کردن مصادیق باطل وقف یعنی منافع و دیون از دایرۀ وقف است؛ ثالثاً شرط قبض، ضمن نسبی بودن شکل و نحوۀ آن به تناسب اشیای مختلف، به‌مفهوم استیلابخشی به موقوف‌ٌعلیه به‌منظور انتفاع از موقوفه خواهد بود و قبض فیزیکی و غیرفیزیکی در آن موضوعیت ندارد؛ رابعاً شرط تأبید به مفهوم ابدی بودن نفس عقد وقف مادام‌الموقوف و عدم رجوع واقف از آن است و دوام عرفی موقوفه به‌نحوی‌که با انتفاع از موقوفه، اصل زائل نشود، کافی است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Feasibility of Endowing Intellectual Rights

نویسندگان [English]

  • Muhammad Jawad Valizadeh 1
  • Abbas Ali Soltani 2
1
2
چکیده [English]

Endowment is one of the important social commands in Islam, one of the terms of its accuracy is having religious rights, concrete objectivity, the capability of handing over and delivery and the eternal nature of the endowed object. On this basis, difference in views have been expressed on the possibility of endowing intellectual rights.
The present research is literature review and has been carried out by collecting and studying the views of researchers, while reviewing the process of deduction and extraction of the terms in endowment conclusion. The existing and ultimate philosophy of the terms subject of argument have proved the accuracy of endowing intellectual rights.
Basis:
First,intellectual right is an eligible rightwith religious and conventional ownership. Second,the condition of concrete objectivity means having a sustainable "principle"with the capability of being used and the philosophy underlying this mention is to take away the false attribution of endowment; that is benefits and liabilities,from endowment circle; third, the condition of handing over is the relativity of its and method proportion to different objects in terms of domination over the object of endowment for the purpose of benefitting from the endowed object and physical or non-physical delivery is not the issue in this.Fourth, the term of confirmation in the concept of eternality of the essence of endowment contract,remaining as endowment and no claim of the endower to the object of endowment and the conventional sustainability of the object of endowment as the essence is not vanished in the process of benefitting.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intellectual rights
  • endowment terms
  • Rational Agents
  • Novel and Unnovel Subject
  • Endowment

مراجع

  1. آیتی، حمید، حقوق آفرینش‌های فکری، جلد 3، تهران، 1375ش
  2. ابن منظور، محمد‌بن مکرم، لسان العرب، جلد 7، قم، نشر ادب حوزه، 1405ق
  3. احسائی، ابن ابی جمهور، عوالی اللآلی، ج 2، قم، انتشارات سید الشهدا(ع)، 1403 ق
  4.  (مقدس) اردبیلی، احمدبن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، مؤسسۀ نشر اسلامی، 1362ش
  5. استین، مالورا، و سینا، نیکیل، رسانه‌های نوین جهانی و سیاستگذاری ارتباطات، فصلنامۀ رسانه، ترجمۀ لیدا کاووسی، سال پانزدهم، شمارۀ 2، شمارۀ پیاپی 58، تابستان1383ش
  6. اصفهانی، ابوالحسن، وسیله النجاه، جلد 2، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، الطبعه الثانیه، 1397ق
  7. اصفهانى، محمد حسین، حاشیة کتاب المکاسب، محقق و مصحح: عباس محمدآل سباع قطیفى، جلد 1، قم، انوارالهدی، 1418ق
  8. امامى، نورالدین، حقوق مالکیت‌هاى فکرى، فصلنامۀ رهنمون، ش 2 و 3، 1371ش
  9. امامی، حسن، حقوق مدنی، جلد 1، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ هشتم، 1368ش
  10. امیرمحمدی، محمد رضا، مطالعۀ‌ تطبیقی نهاد وقف در فقه و قوانین مدون، مجموعه مقالات در کتاب: وقف و تمدن اسلامی، ج 1، تهران، انتشارات اسوه، پاییز 1387ش
  11.  (شیخ) انصاری، مرتضی، مکاسب، جلد 3 و 4 و 6، قم، مجمع الفکر الإسلامی، الطبعه الثالثه،1420 ق،
  12. البحرانی، یوسف، الحدائق الناضره، جلد 22، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1405ق،
  13. بهرامی، محمد، پژوهشی فقهی - حقوقی در وقف سهام شرکت‌ها، مجلۀ وقف میراث جاویدان، شمارۀ 30، تابستان 1379ش
  14. تویسرکانی، احمد، قبض و قبول در عقد وقف، فصلنامۀ وقف میراث جاودان، سال هشتم، شمارۀ 4، 1379ش
  15. حائری، محمد حسن و عباسی، طیبه، بررسی فقهی وقف پول، مجلۀ دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه سمنان، شمارۀ 19، سال ششم، پاییز 1386ش
  16. الحسینی السیستانی، علی، منهاج الصالحین، جلد 2، بیروت، انتشارات دارالعلوم، 1409ق
  17. حسینی‌ عاملی، محمد جواد، مفتاح‌ الکرامه، ج‌ 4، تهران، چاپ افست، 1323ق‌
  18. حسینی‌ مراغی، میر عبدالفتاح، عناوین‌ الفقهیه، مؤ‌سسة‌ النشر الاسلامی، قم، 1417 ق
  19. حلی، ابن ادریس، السرائر، جلد 3، مؤسسۀ نشر اسلامی، قم، چاپ دوم، 1410ق
  20. (محقق) حلی، جعفربن حسن، المختصر النافع فی فقه الامامیه، تهران، مؤسسۀ بعثت، چاپ دوم، 1402ق
  21. (محقق)‌ حلی‌، جعفر‌بن حسن، شرایع الاسلام، ج 2، تهران، انتشارات استقلال، الطبعه الثانیه، 1409ق
  22. (علامه) حلی (الف)، حسن‌بن یوسف، قواعد الاحکام، جلد 2، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق
  23. (علامه) حلی (ب)، حسن‌بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، جلد 6، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق
  24. حلی، یحیی‌بن سعید، الجامع للشرایع، قم، سید الشهداء 1405ق
  25. (امام) خمینى، روح اللّه، البیع‌، جلد 1 و 5، تهران، ‌مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، بی‌تا
  26. (امام) خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، جلد 2، قم، مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم، 1409ق
  27. (امام) خمینی، روح الله، المکاسب المحرمه، جلد 1، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1373ش
  28. (محقق) خویی، ابوالقاسم، مصباح‌ الفقاهه، تقریرات‌ محمد علی توحیدی، ج 2 و 3 و 7، بی‌جا، بی‌تا
  29. (محقق) خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، جلد 2، قم، نشر مدینه العلم، 1410ق
  30. دبیری، محمد صادق، وقف پول و سهام از دیدگاه اسلام، ماهنامۀ کانون، سال پنجاه و یکم، دورۀ دوم، شمارۀ 94، تیر 1388ش
  31. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد، المفردات فی غرائب‏ القرآن، لبنان، دارالعلم- دارالشامیه، 1412ق
  32. سبزواری، محمد باقر، کفایه الفقه المشتهر به کفایه الاحکام، جلد 2، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی، 1423ق
  33. شفایی، عبدالله، حق‌التألیف از دیدگاه فقه تطبیقى، مجلۀ فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی)، شمارۀ 37 و 38، پائیز و زمستان 1382ش
  34. شهید اول، محمدبن مکی، القواعد والفوائد، جلد ۱، قم، مکتبه المفید، بی‌تا
  35. صدر، محمدباقر، اقتصادنا، دارالتعارف للمطبوعات، 1408ق
  36.  (شیخ) صدوق، محمد‌بن علی، علل الشرایع، جلد 2، نجف، مکتبه الحیدریه، 1386ق
  37.  (شیخ) صدوق، محمد‌بن علی، من لایحضره الفقیه، جلد 4، صححه وعلق علیه على اکبر الغفاری، قم، منشورات جماعة المدرسین، الطبعه الثانیه، بی‌تا
  38. صفایی، حسین، دورۀ مقدماتی حقوق مدنی، بی‌جا، 1379ش
  39. طباطبایی حکیم، محمد سعید، منهاج‌الصالحین، جلد 2، بی‌جا، 1376ش
  40. طباطبایی، سید علی، ریاض‌ المسائل، جلد‌ 8، قم، مؤ‌سسة‌ النشر الاسلامی، 1407 ق،
  41. طباطبایی‌ مجاهد، سید محمد، مناهل، قم، مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام، بی‌تا
  42. طباطبایی، محمد تقی، وقف (1 - دوام)، مجلۀ کانون وکلا، شمارۀ 82، زمستان 1341ش
  43. طباطبایی یزدی، محمد کاظم، العروه الوثقی، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم، 1393ق
  44. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، جلد 5، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1416 ق
  45.  (شیخ) طوسی، محمد‌بن حسن، الاستبصار، جلد 4، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1363ش
  46. (شیخ) طوسی، محمد‌بن الحسن، تهذیب الاحکام، جلد 9، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1365ش
  47. (شیخ) طوسی، محمد‌بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه‌، جلد 3، قم، مکتبه المرتضویه‌ لاحیاء آثار الجعفریه، 1387ق
  48. طوسی (ابن حمزه)، محمد‌بن علی، الوسیله الی نیل الفضیله، قم، کتابخانۀ‌ مرعشی نجفی، 1408ق
  49. ، جلد 1، قم، انوارالهدى، 1419‌ق
  50. فیروزآبادی، محمد‌بن یعقوب، القاموس المحیط، جلد 4، بیروت، دارالفکر، الطبعه الثالثه، بی‌تا
  51. فیض، علی رضا، مصلحت وقف و پاره‌ای از شرط‌های آن، فصلنامۀ وقف میراث جاودان، سال دوم، شمارۀ 8، 1373 ش
  52. الفیض الکاشانی، محمد محسن، مفاتیح الشرایع، جلد 3، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1380
  53. فیومی، احمد، مصباح المنیر، جلد 2، قم، منشورات دار الرضی، بی‌تا
  54. 54.     قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 18/2/1307، انتشارات فروزش، 1385ش
  55. (میرزای)‌ قمی، ابوالقاسم، جامع‌ الشتات، چاپ‌ سنگی، کتابخانۀ‌ مدرسۀ‌ عالی‌ شهید مطهری، بی‌تا،
  56. کاتوزیان، ناصر، دورۀ مقدماتی حقوق مدنی، تهران، انتشارات میزان، چاپ ششم، 1376ش
  57. کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، جلد 4، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1380ش
  58.  (شیخ) کلینی، محمّدبن یعقوب، الکافی، جلد 7، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1388ق
  59. مامقانی، محمد حسن، نهایه‌ المقال فی تکملة غایة الآمال، قم، مجمع الذخائر الإسلامیة‌، 1350ق
  60. محمدی، پژمان، وقف حقوق معنوی، مجموعه مقالات در کتاب: وقف و تمدن اسلامی، ج 1، تهران، انتشارات اسوه، پاییز 1387ش
  61. مطهری، مرتضی، نظری به نظام اقتصاد اسلام، انتشارات صدرا، 1368ش
  62. معلوف، لویس، المنجد فی اللغه والاعلام، بیروت، المشرق، 1973م
  63. موسوی بجنوردی، محمد،  نقش قبض در عقد رهن، مجلۀ کانون وکلا، دورۀ جدید، شمارۀ 8 - 9 ، 1373 – 1374ش
  64. موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، جلد 4، اسماعیلیان، بی‌تا
  65. نایینى، محمد حسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، جلد 1، تقریر: خوانسارى، موسى‌بن محمد نجفى‌‌، تهران،‌ المکتبة المحمدیة،‌ 1373ق
  66. نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام، جلدهای 23 و 28، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1368ش
  67. نراقی، ملااحمد، عوائد الایام، مکتبه‌ بصیرتی، قم، 1408ق
  68. هادوی، مهدی، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، خانۀ خرد، 1383ش
  69. یوسفی، احمد علی، ماهیت پول و راهبردهای فقهی و اقتصادی آن، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1377ش

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 23 آذر 1393
  • تاریخ بازنگری: 18 اسفند 1393
  • تاریخ پذیرش: 25 بهمن 1393

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار